زیتون-فرید بهمنش: رئیسی در دوران مسئولیت خود به عنوان رئیس‌جمهور، به روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، قطر و عمان سفر کرده و از سفر به غرب، حذر دارد.
در حالی که روابط خارجی ایران با کشورهای اروپایی قفل شده، تلاش برای توسعه روابط با همسایگان و کشورهای منطقه ادامه دارد و رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی این‌بار به عمان سفر کرد.
سفر یک روزه‌ی ابراهیم رئیسی به عمان و دیدار او با هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان، و فهد بن محمود آل سعید، معاون نخست‌وزیر این کشور، با این توجیه صورت گرفته که در دولت روحانی رابطه با شرق و دوستی با همسایگان، مورد غفلت قرار گرفته است.
رسانه‌های دولتی می‌گویند که ابراهیم رئیسی پس از دیدار با مقامات عمان با دست پر به تهران بازگشته و امضای ۱۲ سند همکاری، رهاورد این سفر بوده است.
در گزارش این رسانه‌ها به جزئیات همکاری اشاره نشده و صرفا به این اشارات کلی از این دست اکتفا شده است: توسعه‌ی همکاری با تکیه بر سرفصل‌های انرژی، سیاسی، حمل و نقل، همکاری‌های دیپلماتیک، روابط تجاری و اقتصادی، علمی، محیط زیست و ورزشی و قول افزایش مبادلات تجاری و حجم سرمایه‌گذاری.
البته علاوه بر امضای چند سند همکاری، صحبت بر سر توافق قدیمی دیگری نیز به میان آمده که مدتهاست از آن خبری نیست. توافق عشق‌آباد.
علی نجفی، سفیر ایران در مسقط، در مصاحبه با روزنامه الرویه عمان، گفته بود:«در این سفر قرار است توافق نامه‌ها و تفاهم نامه‌هایی امضا شود و در مورد فعالسازی توافق عشق آباد که میان ایران و عمان و ترکمنستان و ازبکستان امضا شده است، رایزنی صورت بگیرد. با توجه به اوضاع کنونی و جنگ روسیه و اوکراین این توافق از اهمیت بالایی برخوردار است.»
توافق‌نامه عشق آباد، توافق نامه‌ای در زمینه حمل و نقل میان کشورهای عمان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان، به منظور ایجاد یک کرویدور ترانزیتی و حمل و نقل بین المللی است که در آوریل سال ۲۰۱۱ به امضای این کشورها رسید. هدف از این توافق‌نامه تسهیل حمل و نقل کالا بین دو منطقه آسیای مرکزی و حوزه خلیج فارس است و با آن که ۱۱ سال از امضای آن گذشته، هنوز هم اجرایی نشده و پس از پایان سفر رئیسی نیز، به این موضوع اشاره نشد.
حذر از غرب، ترس از دستگیری یا دست‌انداز برجام؟
معمولا دید و بازدیدهای دیپلماتیک، کار وزرای امور خارجه است و یک رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر، زمانی به سفر خارجی می‌رود که پای همکاری و روابط استراتژیک در میان است. یعنی لازم است که دو کشور، در روابط خود به سطح بالاتری برسند و برای نشان‌دادن اوج صمیمیت و اراده‌ی ارتقای همکاری‌ها و امضای اسناد عالی، سفر در سطح بالا صورت بگیرد.
نگاهی به لیست سفرهای خارجی ابراهیم رئیسی، نشان می‌دهد که او تاکنون، نه تنها سفرهای خارجی قابل توجهی نداشته، بلکه حواشی عجیبی نیز به بار آورده است.
نگاهی به لیست سفرهای خارجی ابراهیم رئیسی، نشان می‌دهد که او تاکنون، نه تنها سفرهای خارجی قابل توجهی نداشته، بلکه حواشی عجیبی نیز به بار آورده است.
رئیسی اواخر شهریور سال ۱۴۰۰ به منظور شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، به تاجیکستان رفته بود. سپس در آذرماه همان سال برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به عشق‌آباد ترکمنستان رفت. اما سفر او در دی‌ماه سال ۱۴۰۰ به مسکو، با حواشی شگرفی روبرو شد. استقبال سرد، فاصله‌ی معنی‌دار پوتین از رئیسی و حواشی نماز رئیسی در کرملین که بعدها در فضای مجازی ترند شد و بسیاری از کاربران فضای مجازی، با رویکردی کنایی و طنازانه، اقدامات نمایشی رئیسی و مسئول تشریفات او را به سخره گرفتند.
سفر رئیسی به مسکو دستاوردی نداشت و دو هدف مهم تیم او، یعنی امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی ۲۰ ساله ایران و روسیه و تصویب قرارداد تسلیحاتی ده میلیارد دلاری برای خرید ۲۴ فروند سوخو – ۳۵ و دو سامانه موشکی اس ۴۰۰ ، بر زمین ماند.
روند ناشی‌گری‌های رئیسی و تیم سیاست خارجی او ادامه یافت و رئیس‌جمهور ایران، بعدها و در روز آغازین حمله تجاوزکارانه روسیه به اوکراین، با ولادمیر پوتین تماس تلفنی برقرار کرد و آرزو کرد که اقدام روسیه به نفع منطقه تمام شود!
رئیسی همچنین در اسفند ماه سال گذشته، برای شرکت در ششمین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز به دوحه قطر سفر کرد.
بررسی لیست سفرهای رئیسی نشان دهنده‌ی این است که او با ۲۱ سفر استانی، سیاست احمدی‌نژاد را ادامه داده و از مجموع چند سفر معدود خارجی نیز، تنها دو سفر به کشورهای روسیه و عمان، به‌منظور دیدار دوجانبه بوده است.
سفر رئیسی به غرب محدودیت‌ها و موانع مهمی دارد، از جمله:
– ابراهیم رئیسی از همان روزهای آغازین دوران مسئولیت خود، اعلام کرد که برخلاف روحانی، به دنبال این است که محوریت سیاست خارجی را بر توسعه‌ی روابط با جهان شرق و کشورهای منطقه بگذارد. چرا که به گفته‌ی او، غربی‌ها شایان اعتماد نیستند.
– برجام تبدیل به یک قفل و مانع جدی شده و در شرایط فعلی، راهی برای ارتباط ایران با کشورهای اروپایی وجود ندارد و در نتیجه شاهد عمیق‌شدن انزوای سیاست خارجی ایران در دوران رئیسی هستیم و کشورهای غربی تمایلی به گفتگو با رئیسی ندارند.
– در بسیاری از رسانه‌های غربی، نام رئیسی به عنوان یکی از مسئولین «کشتار ۶۷» و اعدام‌های دهه‌ی شصت مطرح شده و حتی اگر بیم دستگیری او در میان نباشد، اعتراضات بسیاری به سفرهای اروپایی او صورت خواهد گرفت.
بلاتکلیفی در سیاست خارجی
در عرض چند ماه گذشته، بارها شاهد فراز و فرودهای آشکاری در مورد برجام و سیاست خارجی ایران بوده‌ایم.
جوزب بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دست کم دو بار اعلام کرده که با تلاش‌های تیم او، بن‌بست در مذاکرات رفع شده و تلاش برای نهایی شدن بازگشت آمریکا به برجام، ادامه دارد.هم او اما بعدها ناچار شده که هشدار دهد و اعلام کند که زمانی طولانی باقی نمانده و باید کار را جمع کرد.
شواهد متعدد، نشان‌دهنده‌ی این است که سران جمهوری اسلامی در خصوص برجام هنوز هم به جمع‌بندی کامل نرسیده‌اند و تکلیف مشخص نیست
شواهد متعدد، نشان‌دهنده‌ی این است که سران جمهوری اسلامی در خصوص برجام هنوز هم به جمع‌بندی کامل نرسیده‌اند و تکلیف مشخص نیست.
سفرهای مکرر هماهنگ‌کنندگان اروپایی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به تهران، پادرمیانی قطر و عمان، دیدارهای مکرر علی باقری مذاکره کننده‌ی ارشد جمهوری اسلامی، هنوز هم به نقطه‌ای نرسیده که حامل نشانه‌ای مثبت و احتمال گشایش در کار باشد.
تکذیبِ سخنان شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر در ارتباط با پرونده هسته‌ای و ابراز آمادگی برای «مصالحه و سازش»، نشانه‌ای از این دوگانگی و سردرگمی است.
سخنان حسین امیرعبداللهیان در مورد رضایت ضمنی فرماندهان سپاه پاسداران برای ماندن در لیست ترور و مخالفت بخشی از حاکمیت با این موضوع، یکی از گره‌های کور این ماجرا است و دیوار بی‌اعتمادی، همچنان بلند و پولادین است.
در شرایطی که جمهوری اسلامی، موضوع برجام و رابطه با غرب را سامان نداده، تلاش برای تقویت روابط با کشورهای منطقه، می‌تواند نشان دهنده‌ی یک تحرک نسبی و موقتی باشد. اما مساله اینجاست که در توسعه‌ی روابط اقتصادی با کشورهای خلیج فارس و دیگر همسایگان نیز، موانع مهمی همچون تحریم‌های آمریکا، مشکلات بانکی، و FATF دردسرساز است.
