«خط پایان»

زیتون- فرید بهمنش: پس از یک کش و قوس رسانه‌ای و سیاسی چند ساعته، مشخص شد که تسنیم، خبرگزاری متعلق به سپاه پاسداران، درباره‌ی پایان مذاکرات دوحه، اطلاعات بیشتری از کنعانی سخن‌گوی وزارت امور خارجه دارد و مذاکره با روش باواسطه‌ی کاغذی بین مالی و باقری‌کنی، به بن‌بست رسیده است.

متعاقب آن، انتشار بیانیه‌ی سه قدرت اروپایی، نشان داد که در بر همان پاشنه پیشین چرخیده و تنها ظرف چند ساعت، قفل شدن موضوع هسته‌ای ایران، به مهم‌ترین بحث شورای امنیت سازمان ملل تبدیل شد.

با این حال، مجید تخت روانچی، نماینده‌ی ایران در سازمان ملل، بخشی از سخنان خود در نشست امروز شورای امنیت را به این شکل منتشر کرد: «پس از مذاکرات دوحه، ما در مرحله بعدی مذاکرات، با اتحادیه اروپا هماهنگی خواهیم کرد. تیم ما آماده تعامل سازنده برای دستیابی به یک توافق است. اگر آمریکا واقعبینانه عمل کند و قصد جدی برای اجرای تعهدات خود نشان دهد، رسیدن به توافق، دور از دسترس نیست.»

ابراهیم رئیسی نیز در گفتگو با امیر قطر گفت:«اتهام‌زنی غرب علیه جمهوری اسلامی بیان‌گر عدم پای‌بندی آنها به مذاکره جدی و واقعی است. همه تلاش‌ها باید در مسیر برداشتن کامل تحریم‌ها با ضمانت‌های لازم پی‌گیری شود.»

اما لحن بیانیه‌ی سه قدرت اروپایی، متفاوت بود.

کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان، قبل از آغاز نشست شورای امنیت برای بررسی روند اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ با انتشار یک بیانیه‌ اعلام کردند که توافق برای از سرگیری احیای کامل برجام از ماه مارس در وین حاصل شده، اما ایران از این فرصت استفاده نکرده است.

در این بیانیه آمده است: «تلاش‌های فشرده دیپلماتیک برای احیای برجام به حصول توافقی عملی منجر شده که از اوایل مارس بر روی میز قرار دارد. متأسفیم که ایران تا کنون از این فرصت دیپلماتیک استفاده نکرده و به تشدید تنش‌های هسته‌ای ادامه داده است. اقدامات ایران با شتاب، توافقی را که ما از ماه‌ها پیش برای احیای برجام مورد مذاکره قرار گرفته، برهم زده و دریچه‌ را برای رسیدن به یک راهکار فوری دیپلماتیک می‌بندد.»

نمایندگان تروئیکای اروپایی با اشاره به مذاکرات قطر، اعلام کردند: «متأسفانه برداشت ما این است که در جلسه‌ای که روز گذشته در دوحه برگزار شد ایران بار دیگر از مغتنم شمردن فرصت امتناع ورزید و در عوض، مطالبات فرعی و غیرواقع‌بینانه مطرح کرد.»

پس از انتشار این بیانیه بود که شورای امنیت سازمان ملل متحد، برای بررسی گزارش دبیر کل این سازمان درباره روند اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درباره‌ی اجرای برجام، تشکیل جلسه داد.

در شورای امنیت، درباره‌ی ایران چه گفتند؟
ریچارد میلز، معاون نماینده‌ی آمریکا: «ایالات متحده برای بازگشت دوجانبه به برجام، آماده است. اطمینان داریم چنین اقدامی، امنیت بین‌المللی را بالا می‌برد. حالا توپ در زمین ایران است و تصمیم برای بازگشت به سمت اجرای کامل برجام به عهده ایران است.توافق وین از اوایل مارس آماده است. ما تنها زمانی می‌توانیم این توافق را به جمع‌بندی برسانیم که ایران خواسته‌های خارج از حیطه توافق را کنار بگذارد. توجه به این موضوع که ایران در مذاکرات دوحه، درخواست‌های فراتر از برجام مطرح کرده ما را نومید کرده است. ایران هنوز هیچ اضطرار زمانی برای به سرانجام رساندن توافق و به اتمام رساندن این بحران نشان نداده است. اقدام ایران در اشاعه و انتقال فناوری‌های موشکی به گروه‌های نیابتی خود در منطقه باید متوقف شود. از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دریافتیم که موشک‌های کروز و بالیستیک پرتاب شده به سوی عربستان سعودی و امارات متحده عربی، منشا ایرانی دارند یا دست کم قطعات آنها توسط ایران تامین شده است.»

باربارا وودبارد نماینده‌ی انگلیس: «هم اکنون، برنامه‌ی هسته‌ای ایران از هر زمان دیگری پیشرفت بیشتری کرده است. گسترش برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی محسوب می‌شود. ایران به افزایش توانایی‌های غنی‌سازی‌ ادامه داده و در حال نصب و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته است. ایران در حال انباشت سریع اورانیوم با غنای ۲۰ و ۶۰ درصد است و به کم‌کردن نظارت‌های آژانس اتمی ادامه می‌دهد. احتمالا تا انتهای سال می‌تواند مواد لازم برای تولید سریع اورانیوم با غنای ۹۰ درصد برای چندین وسیله‌یی هسته‌ای را بسازد. توسعه موشک‌های بالیستیک ایران، مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است. در صورت احیا نشدن برجام، شورای امنیت موظف است گام‌های قاطعانه‌ای برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بردارد.»

نماینده‌ی فرانسه: «ایران خواسته‌های غیرواقع‌بینانه و زیادی را برای احیای برجام مطرح کرده است.»

ترینه هایبربک، معاون نماینده دائم نروژ: «قطع‌کردن تجهیزات کنترل آژانس بین‌المللی انرژی به دست ایران، شایان تاسف است. شرایط پیرامون توافق برجام، هنوز هم تنش‌زا و غیر قابل پیش‌بینی است. از تمامی طرفین می‌خواهیم که خودداری نشان دهند و از اقداماتی که ممکن است به تشدید تنش‌ها منجر شود پرهیز کنند.»

ژانگ جون، نماینده چین در سازمان ملل، در این جلسه بیان کرد: «باید قبول کنیم که ریشه اصلی بحران هسته‌ای ایران آمریکاست که باید مسئولیت‌پذیر باشد و یک بار برای همیشه اشتباهاتش را تصحیح کند.»

دیمیتری پولیانسکی، نماینده سفیر روسیه در سازمان ملل گفت: «در واقع دلیل اصلی مشکلات کنونی برجام، سیاست فشار حداکثری (ترامپ) علیه ایران بود که توسط دولت کنونی ادامه پیدا کرده است.»

سخنان مهم نماینده‌ی نگران اتحادیه‌ی اروپا
جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه‌‌اروپا، در آستانه‌ی برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل، پیام داد: «پس از سفر به تهران و مذاکرات نزدیکی در دوحه، پیام من به عنوان هماهنگ کننده برجام برای جلسه امروز سازمان ملل این است: پس از یک سال مذاکره، هم اکنون با خطر عبور نکردن از خط پایان مواجه هستیم. ما باید در اسرع وقت توافق را منعقد کنیم و به اجرای کامل برجام برگردیم.»

در سخنان اولاف اسکوگ، نماینده دائم اتحادیه اروپا در سازمان ملل، هم نگرانی موج می‌زند. او آشکارا به همه هشدار می‌دهد و می‌گوید، توافق باید هر چه زودتر حاصل شود.

سایت رسمی نمایندگان اتحادیه‌ی اروپا در سازمان ملل، متن کامل سخنان او را منتشر کرده که با مشورت جوزپ بورل و تیم او به نگارش درآمده است. برخی از مهمترین فرازهای سخنان اسکوگ عبارتند از:

-اتحادیه اروپا همچنان به بازگرداندن برجام متعهد است. اما ضروری است که پس از یک سال مذاکره و با توجه به مسیر نگران کننده‌ی فعالیت هسته ای ایران و همچنین ادامه‌ی تحریم های جدید آمریکا، این توافق را در اسرع وقت منعقد کرده و به اجرای کامل برجام ادامه دهیم. این برای اروپا، ایران، منطقه و همچنین برای کل جهان که – اکنون بیش از هر زمان دیگری – به امنیت و ثبات بیشتری نیاز دارد، مهم است.

– عمیقاً از تصمیم اخیر ایران برای حذف دوربین های آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته ای، متاسفیم.

ایران پس از خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه با پیامدهای اقتصادی بسیار جدی و منفی مواجه شده و همچنان با آن مواجه است و ما عمیقاً از این بابت متأسفیم. احیای برجام تنها راه ایران برای بهره‌برداری کامل از مزایای برجام و دستیابی به پتانسیل کامل اقتصادی است.

-ضمن اذعان به احساس فوریت شدید، پرهیز از اقدامات تشدیدکننده و حفظ فضای کافی برای موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک مهم است.

-ما منافع مشترکی در اجرای برجام، به ویژه در فضای بین المللی کنونی داریم. اجازه دهید این کار را با هم انجام دهیم. و اجازه دهید ما آن را به سرعت انجام دهیم.

از شهر موشکی تا ذوالجناح ماهواره‌بَر
هم‌زمانی دومین پرتاب ماهواره‌بَر ذوالجناح با مذاکرات دوحه، از اتفاقات مهمی است که یادآور برخی گلایه‌های حسن روحانی رئیس جمهور سابق ایران بود که رونمایی از شهر‌های موشکی زیرزمینی را به عنوان اقدامی علیه اهداف برجام قلمداد می‌کرد.

روابط عمومی وزارت دفاع، با افتخار از دو پیش‌رانش جامد و مایع ذوالجناح تعریف و تمجید کرد و آن را دارای قدرتمند ترین موتور سوخت جامد تست‌شده در ایران دانست.

همین اطلاعات کافی بود تا ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، این اقدام را «غیرمفید، تحریک‌کننده و بی‌ثبات‌کننده» قلمداد کند. پرایس آشکارا در مورد آزمایش ذوالجناح گفته بود: ایران به طور مداوم، گزینه‌ی گسترش تنش را انتخاب کرده و این ایران است که مدام اقدامات تحریک‌آمیز انجام می‌دهد. همچنین راب لودوویک، از سخنگویان پنتاگون اعلام کرده که ارتش آمریکا، فناوری پرتاب فضایی ایران را به طور دقیق رصد می‌کند و و چگونگی ارتباط آن با برنامه موشک‌های بالستیک را ارزیابی می‌کند.

از نگاه تحلیلگران؛ چرا غرب نگران است؟
توجه به مفاد سخنان دیپلمات‌های اروپایی نشان می‌دهد که آنان از سرعت غنی‌سازی و عدم امکان نظارت بر فعالیت هسته‌ای ایران نگران هستند. در این میان، برخی از تحلیلگران آمریکایی و اسرائیلی نیز، بر این مساله تاکید می‌کنند که ایران با انجام مذاکرات فرمایشی و طرح شروط غیرقابل اجرا، به دنبال وقت‌کشی و تعلل است تا هر چه زودتر به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. اما احتمالا برای مردم ایران، آن چه که اهمیت حیاتی دارد، موضوع اقتصاد و دشواری‌های غیرقابل تحمل تامین معاش است. درست در ساعاتی که بن-بست مذاکرات دوحه توجه همگان را جلب کرد، احمد خاتمی، روحانی تندرو، به گفتگوی اخیر خود با رئیسی اشاره کرده و اعلام کرد: «به رئیس‌جمهور گفتم که به طور خلاصه بگویید این گرانی‌های افسار گسیخته تا کی ادامه دارد؟ جواب داد که تردید نداشته باشید که تمام می‌شود، از این گردنه گذر خواهیم کرد و اقتصاد بیمار ۵۰ ساله را با فضل خدا و با صبر مردم به سامان خواهیم رساند.»

البته خاتمی در ادامه‌ی سخنان خود به این اشاره نکرده که رئیسی برای گذر از گردنه، بازه‌ی زمانی مشخصی هم در نظر دارد یا نه.