زیتون-یلدا امیری: مذاکرات دوحه مستعجل بود و خوش هم ندرخشید؛ مذاکراتی که امیدها را برای احیای برجام افزایش داده بود و قیمت دلار را پایین کشید.

یک منبع از اتحادیه اروپا به خبرگزاری فرانسه گفته  «قرار بود این دور از مذاکرات چند روز طول بکشد اما گفتگوها پس از دو روز خاتمه یافت».

فرانس‌پرس به‌نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می‌گوید مذاکرات بدون حصول هیچ پیشرفتی خاتمه یافت و افزوده «ایران یک بار دیگر موضوعاتی کاملا غیرمرتبط با توافقنامه هسته‌ای را مطرح کرد.»

بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترکی جمهوری اسلامی را به انعقاد فوری توافقی که به «نفع مردم و ملت ایران باشد»، فراخواندند و در این بیانیه نوشتند: «ایران به یک فرصت دیگر پشت پا زد و به جای آن، درخواست‌های جدید غیربرجامی و به‌دور از واقعیت را پیش کشید.»

After my trip to Tehran &proximity talks in Doha, my message as #JCPOA coordinator at today's @UN debate: after more than a year of negotiations we risk not crossing the finish line. We must conclude the agreement ASAP &go back to full JCPOA implementation https://t.co/orQvOIiXS7

— Josep Borrell Fontelles (@JosepBorrellF) June 30, 2022

حرفِ راست: تسنیم، خبرگزاری وابسته به سپاه، روز ۸ تیرماه، پیش از آنکه آخرین جلسات مذاکره به پایان برسد، «به نقل از منابع آگاه در مذاکرات» از پایان بدون نتیجه‌ گفت‌وگوها خبرداد. این خبرگزاری نوشت که پیشنهاد آمریکا شامل «تضمین برای انتفاع اقتصادی ایران» نمی‌شود.

ریچارد میلز، نماینده‌ی آمریکا در جلسه شورای امنیت، از آمادگی کشورش برای «بازگشت دوجانبه به برجام» خبر داد و گفت «حالا توپ در زمین ایران است». او افزود: «توافق وین از اوایل مارس آماده است. ما تنها زمانی می‌توانیم این توافق را به جمع‌بندی برسانیم که ایران خواسته‌های خارج از حیطه توافق را کنار بگذارد. توجه به این موضوع که ایران در مذاکرات دوحه، درخواست‌های فراتر از برجام مطرح کرده ما را نومید کرده است».

خبر هم‌زمان: روز‌ چهارشنبه، هم‌زمان با مذاکرات دوحه، رئیسی و پوتین در حاشیه اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر با هم دیدار کردند. رئیسی در این دیدار با بیان اینکه مکانیزم‌های لازم برای تقویت روابط بانکی و پولی ایران و روسیه باید به‌طور مرتب تقویت شود، گفت: «تبادلات مالی دو کشور باید در چارچوبی مستقل از سیستم تبادلات مالی غربی گسترش یابد تا هیچ کشوری نتواند بر آن اعمال نفوذ و فشار کند.»

فراموش نشود (ساز مخالف):  روز شنبه ۱۴ اسفند ۱۴۰۰، در حالی که همه‌ برای بازگشت به برجام آماده شده بودند، سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در مورد مذاکرات برجام گفت: «از ایالات متحده تضمین‌های کتبی می‌خواهیم که تحریم‌ها[ی جدید] علیه روسیه [بر سر جنگ اوکراین] آسیبی به همکاری‌های روسیه و ایران وارد نکند.»

اختصاصی زیتون: یک منبع آگاه در وزارت خارجه جمهوری اسلامی در خصوص اظهارات مقامات و رسانه‌های غربی به «زیتون» گفت که متنی که علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایران با خود به دوحه برد، دربردارنده نکته یا درخواستی فراتر از گفتگوهای پیشین نبود.

این منبع آگاه افزود «البته این احتمال وجود دارد که پس از آغاز مذاکرات موضوع جدیدی به او ابلاغ شده باشد».

او در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است که این موضوع با حضور رئیسی در اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر و دیدار با پوتین مرتبط باشد؟ گفت که چنین چیزی دور از ذهن نیست، آقای پوتین به عدم رعایت مناسبات دیپلماتیک و تصمیم‌گیری‌های ناگهانی شهرت دارد.

نگاه تحلیل‌گر؛ همیشه پای پوتین در میان است

«شکست مذاکرات دوحه» روز ۹ تیرماه، تیتری درشت در بسیاری از رسانه‌ها بود، اما در نهایت هیچ رسانه و یا مقام مسئولی به وضوح اعلام نکرد که اختلاف اصلی میان ایران و آمریکا چه چیزی بوده است؛ اختلافی که تسنیم آنرا «محدود کردن ایران بدون دستاورد اقتصادی» نامید، منبع آگاه اکسیوس به «طرح مسائل جدید و بی‌ارتباط با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵» اشاره کرد، فرانس‌پرس نوشت که«غیرمرتبط» است و تروئیکای اروپایی آنرا «درخواست‌های جدید غیربرجامی و به دور از واقعیت» خواند.

با توجه به سخنان منبع آگاه زیتون در وزارت خارجه، شاید بتوان پاسخ این سوال را در گزارش‌های یافت که از دیدار رئیسی و پوتین در حاشیه اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر منتشر شده است.

رئیسی در این دیدار از تقویت «مکانیزم‌های لازم برای تقویت روابط بانکی و پولی ایران و روسیه» می‌گوید به‌نحوی که «هیچ کشوری نتواند بر آن اعمال نفوذ و فشار کند». تسنیم «محدود کردن ایران بدون دستاورد اقتصادی» را علت شکست مذاکرات دانسته و امیر عبداللهیان در جریان نشست خبری با جوزپ بورل گفت «آنچه که برای ایران مهم است این است که چرخه انتفاع اقتصادی ایران از این توافق کامل شود».

این سخنان رئیس دولت جمهوری اسلامی و وزیر امور خارجه و رسانه‌های سپاه به نوعی تکرار مواضع چند ماه پیش روسیه است و مهر تاییدی بر این نظر که جمهوری اسلامی آینده و سرنوشت خود را به روسیه گره زده است؛ روزی که همه‌چیز برای امضاء توافق وین آمده بود، وزیر خارجه روسیه ساز مخالف زد و برای امضاء توافق شرط گذاشت و تضمین خواست که تحریم‌های ایالات متحده «آسیبی به همکاری‌های روسیه و ایران وارد نکند».

«خط پایان»

بسیاری از تحلیلگران این اقدام روسیه را «بازی با کارت ایران» نامیدند. به همین علت پس از آنکه اعلام شد که ادامه مذاکرات احیای برجام قرار است به صورت دوجانبه (بین ایران و آمریکا) اما غیرمستقیم در دوحه برگزار شود، برخی از فعالان سیاسی و رسانه‌ایِ منتقد نفس راحتی کشیدند و عدم حضور و دخالت روسیه در مذاکرات را به نفع برجام دانستند.

موضوعی که روزنامه کیهان، آن‌را به گونه‌ای دیگر مطرح کرد. روزنامه حسین شریعتمداری روز دوشنبه ۶ تیر در گزارشی مفصل به ماجرای حضور جوزپ بورل در تهران و مسیری که طرفین در مذاکرات هسته‌ای پیمودند، پرداخت و با اشاره به اقداماتی که روسیه و چین در این مدت انجام دادند از تیم مذاکره کننده‌ایران خواست، گام‌های مثبتی را که پکن و مسکو در این مدت انجام دادند را فراموش نکند.

این روزنامه نوشت که محل مذاکره مسئله اصلی نیست و آمریکا در صورتی که می‌خواست می‌توانست در همان وین تحریم‌های ایران را لغو کند و افزود: «تعیین مکان دیگری برای مذاکرات ممکن است این شائبه را ایجاد کند که چین و روسیه مزاحم مذاکرات بودند و قرار است با مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در قطر، چین و روسیه دور زده شوند.»

اکنون اما به نظر می‌رسد که روسیه نه تنها در مذاکرات اخیر دور زده نشده بلکه حالا خواسته‌های خود را مستقیما از زبان رئیس دولت و مذاکره‌کننده ارشد ایران بیان می‌کند و ظاهرا یک قدم جلوتر هم رفته است.

روابط نزدیک و گاها خارج از عرف سیاسی، میان این دو حکومت تمامیت‌خواه روزبه‌روز علنی‌تر می‌شود و در ایران، فراتر از تحلیل‌گران، حتی مردم کوچه و خیابان هم به این باور رسیده‌اند که پوتین مهمترین فاکتور تاثیرگذار بر تصمیمات سیاسی جمهوری اسلامی است.

دایی جان ولادمیر: دو سال قبل از انقلاب ایران (۱۳۵۵)، در دوران حکومت پهلوی سریالی به نام «دایی جان ناپلئون» به کارگردانی ناصر تقوایی از تلویزیون پخش می‌شد. این مجموعه تلویزیونی براساس رمانی به همین نام نوشته نویسنده طنزپرداز ایرج پزشک‌زاد ساخته شده بود.

غلامحسین نقشینه در این سریال بازیگر نقش دایی‌جان ناپلئون بود که باور داشت، در بسیاری از جنگ‌های بین قوای قزاق و انگلیس در جنوب ایران با انگلیسی‌ها جنگیده و در واکنش به اتفاقات پیش‌پا افتاده، جمله‌ای را تکرار می‌کرد: «کار، کار انگلیسی‌هاست»

پزشک‌زاد در رمان خود با زبان طنز این باور تاریخی در فرهنگ عامه ایران که هر اتفاقی را می‌توان به عنصری خارجی مرتبط دانست، به باد انتقاد گرفته بود. باوری که تا همین چند سال پیش در میان مردم ایران وجود داشت و هر زمان که اتفاقی خارج از روال طبیعی خصوصا در سیاست می‌افتاد جمله «کار، کار انگلیسی‌هاست» تکرار می‌شد.

اما در دوران حکومت علی خامنه‌ای، حاکمیت بیشتر از مردم تمایل داشته تا بر تئوری توطئه انگلیس دامن بزند، در تبلیغات حکومت جمهوری اسلامی خصوصا پس از اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، مدام پای عوامل خارجی، به‌خصوص انگلیسی‌ها، وسط کشیده می‌شود.

جک استرا، وزیر خارجه سابق بریتانیا، در سال ۲۰۱۹ کتابی ۴۰۰ صفحه‌ای با عنوان «کار، کار انگلیسی‌هاست» نوشت. استرا به موضوع روابط ناسازگار ایران و بریتانیا پرداخت و یادآوری کرد که در میان دیپلمات‌های بریتانیایی شوخی تلخی وجود دارد که «ایران تنها کشور جهان است که هنوز بریتانیا را به عنوان یک ابرقدرت باور دارد» اما به تعبیر استرا این برای بسیاری از ایرانی‌ها، این یک شوخی نیست.

چندان دور از ذهن نیست که عملکرد مقامات جمهوری اسلامی در راستای منویات روسیه و زیر پا گذاشتن منافع ملی ایران، باعث شود که به‌زودی روسیه جای انگلیس را در فرهنگ عامه بگیرد و مردم هر زمان که در مورد مساله‌ای سردرگم می‌شوند بگویند که «کار، کار روس‌هاست».