ماهواره «خیام»؛ روایت «کوزه‌خر و کوزه‌فروش»

حواشی مربوط به ماهواره‌ی روسی «خیام» همچنان ادامه دارد و در فضای مجازی، بسیاری از کاربران، دولت رئیسی را به خاطر این موضوع به سخره می‌گیرند. چرا که پرتاب ماهواره خیام با ماهواره‌بر سایوز از پایگاه بایکونور قزاقستان، در آغاز به عنوان یک پیروزی علمی دولت رئیسی و یک دستاورد ارزشمند مطرح شد اما خیلی زود مشخص شد که جمهوری اسلامی در جریان رو کردن این کارت آس، بخش مهمی از واقعیت را پنهان کرده و تلاش کرده تا «کوزه‌خر» را به جای «کوزه‌گر و کوزه‌فروش»، جا بزند. حالا دیگر همه‌ی ما به این اطمینان رسیده‌ایم که اگر سفارت کریمه‌ی روسیه در تهران، اصل قضیه را لو نداده بود، سایبری‌ها، آتش‌به‌اختیارها و اصول‌گرایان سینه چاک دولت رئیسی، بر ادعای خود پافشاری می‌کردند و می‌خواستند با این دستاویز، چنین سیگنالی را منتقل کنند: در دوران مسئولیت روحانی رئیس جمهور و وزیر جوان او جهرمی، چندین بار پروژه‌ی پرتاب ماهواره به شکست انجامید اما در دوران زمامداری سید محرومان، به افلاک رسیدیم!

کما این که امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه نوشته است: «خیام بر خاک ایران بود و اندیشه ما را جهانی کرد، حال از آسمان با اندیشه خیام به جهان می‌نگریم.»

جالب اینجاست که پس از آن که جعلی بودن سند افتخار دولتی‌ها در مورد ماهواره‌ی خیام برملا شد، آقایان، خود را از تک و تا نیانداختند و بهادری جهرمی، سخنگوی دولت اعلام کرد: «ساخت سه نسخه دیگر از ماهواره خیام با مشارکت دانشمندان ایرانی در دستور کار دولت قرار دارد». از آن سو، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات دولت رئیسی نیز گفت: «ما قرارداد خرید ماهواره را به قراردادی برای انتقال تکنولوژی تبدیل کردیم و ان‌شاءالله با توافق‌های صورت گرفته، ما خیام‌های ۲ و ۳ و ۴ را به صورت مشترک با روسیه خواهیم ساخت.»

سفر زارع‌پور به قزاقستان برای گرفتن عکس یادگاری در کنار ماهواره‌ی روسی، موجب آن شد که شوخی کاربران فضای مجازی گل کند و برخی نیز به این گیر بدهند که چه نیازی بوده که با پول بیت‌المال، وزیر به قزاقستان بورد و لحظه‌ی شلیک را تماشا کند؟

اما به راستی، چرا پرتاب یک ماهواره‌ی کوچک، تا این اندازه خبرساز می‌شود؟ در شرایطی که علاوه بر قدرت‌های بزرگ و کشورهای توسعه‌یافته، بسیاری از کشورهای دیگر نیز در حال بهاءدادن به تحقیقات علمی و فضایی هستند، چرا باید پرتاب ماهواره‌ی خیام، همچون فتح الفتوح قلمداد شود و تنها در عرض چند ساعت، بدلی بودن آن برملا شود؟ به نظر می‌رسد که پاسخ، چندان غامض و پیچیده نیست. دولت چیزی ندارد رو کند و در فضای مه‌آلود و بلاتکلیف سیاسی و اقتصادی، ناچار است روز و شب خود را با چنین خبرهایی سر کند.

سابقه‌ی طولانی افتخار جعلی در جمهوری اسلامی
انتشار خبر پرتاب ماهواره‌ی خیام که ظاهرا فقط اسم آن ایرانی است، یک بار دیگر نشان داد که انزوای ایران به خاطر تحریم‌های بین‌المللی و مهاجرت نخبگان و تهی شدن دانشگاه‌های کشور از علم و عالم راستین، چه ضرباتی به این کشور زده است. حالا باید پرسید: آیا انتشار چنین خبرهایی، صرفا به دوران دولت رئیسی اختصاص دارد؟ خیر! تا جایی که ذهنمان یاری کند، نهادهای حاکمیتی جمهوری اسلامی، همواره چنین اقداماتی انجام داده و دنبال انتشار خبر افتخارآفرینی‌های دروغین بوده‌اند تا نشان دهند که از کاروان پیشرفت علمی جهان، جا نمانده‌اند.

هنوز فراموش نکرده‌ایم که احمدی‌نژاد، ادعا کرد که یک کودک نوجوان با وسایل ابتدایی در زیرزمین خانه‌ی مسکونی‌اش، به یک کشف هسته‌ای دست یافته است!

هنوز یادمان نرفته که در دوران اوج کرونا، سلامی، فرمانده‌ی سپاه پاسداران، با افتخار و غوغا، اعلام کرد که یک مخترع تحت حمایت سپاه پاسداران، برای تشخیص کرونا، آلت علمی دقیقی به نام مستعان تولید کرده است! اما بعدها مشخص شد که طرف کلاهبردار است و با کسب بودجه و اعتبار، به فرماندهان سپاه، رویا و افتخار جعلی فروخته است!

در همان دوران کرونا، مخبر رئیس ستاد فرمان امام، وعده داد که میلیون‌ها واکسن تولید داخل را خیلی سریع در اختیار وزارت بهداشت می‌گذارد. مخبر، در دیدار با سید علی خامنه‌ای، مدعی شد که چندین کشور جهان، با او تماس گرفته و خواهان خرید فن‌آوری ساخت واکسن مزبور شده‌اند! اما بعدها مشخص شد که واکسن مزبور تولید داخل نبوده و در مرحله‌ی ریختن مایع مزبور در داخل مخزن شیشه‌ای، صدها هزار دُز، بر زمین ریخته است! البته مخبر نه تنها مجازات نشد بلکه در دولت جدید، دومین پست مهم دولت را در اختیار گرفت.

هنوز به خاطر داریم که حسن روحانی رئیس جمهور پیشین، شخصا در مراسم رونمایی از «کوثر» نخستین هواپیمای جنگنده ملی ساخت ایران حضور پیدا کرد و بعدها مشخص شد که موتور و کل تجهیزات، متعلق به هواپیماهای قدیمی نورثروپ اف-۵ تایگر آمریکایی بوده و تنها بخش ناچیزی از بدنه، ساخت ایران بوده است! با این حال، این بلوف، در مورد جنگنده‌های قاهر و صاعقه نیز تکرار شد و خیلی زود مشخص شد که نه تنها موتور و اجزای مهم این هواپیماها، بلکه حتی اجزای ساده‌ی کابین خلبان نیز، در شرایط سخت تحریم، از این سو و آن سو خریداری شده و با قیمت دولا پهنا، وارد کشور شده است!

قاعده‌ی مونتاژ و معرفی به عنوان تولید داخل، در مورد موشک‌های ارتش و سپاه نیز صدق می‌کند. اغلب موشک‌های ایران، با الگوبرداری از طرح‌های قدیمی کره شمالی و چین ساخته شده‌اند و از آنجایی که برای پخت سوخت جامد و دیگر اعمال نهایی، از شیوه‌ی آزمون و خطا استفاده شد، حسن طهرانی مقدم موسوم به پدر موشکی ایران و بیش از سی تن از نخبگان همراه او، در یک انفجار مهیب، جان خود را از دست دادند.

تلاش برای کپی‌برداری و مونتاژ و معرفی آن به عنوان دستاورد ملی و داخلی، تقریبا در همه‌ی حوزه‌ها وجود دارد و اتفاقا رانت عظیمی را برای تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی مرتبط با دولت و سپاه، به وجود آورده است. مثال میخواهید: صا ایران! چه کسی این برند را به خاطر دارد؟ همان برندی که ادعا میکرد تلفن همراه‌ کاملا تولید می‌سازد. بعدها بر مبنای همین شرکت، کمپانی دیگری به نام جی.ال.ایکس شکل گرفت که مثلا قرار بود موبایل‌های ارزان قیمت وطنی و ملی را به مردم عرضه کند. چندی نگذشت که مارک دیگری به نام آریا هم به میدان آمد تا گوشی‌های هوشمند فوق پیشرفته‌ی تولید داخل را با نصف قیمت مشابه خارجی به مردم عرضه کند. اما همه‌ی آنان ورشکست شدند. چرا؟ چون قطعات اصلی خود را با کیفیت و قیمت نازل از خارج و عمدتا از چین و هنگ کنگ وارد می‌کردند و بعدها، نتوانستند در رقابت با اجناس ارزان‌تر و باکیفیت‌تر چینی، به حیات خود ادامه دهند.

در حوزه‌ی تولید لوازم خانگی نیز این اتفاق تکرار شد و‌ پدیدهای به نام تحریم اقتصادی بین‌المللی و بیرون رفتن غول‌هایی همچون ال.جی، کره، بوش و دیگر مارک‌های معتبر تولید تلویزیون، یخچال، لباسشویی و دیگر لوازم خانگی، حالا بازار داخل به دست شرکت‌هایی افتاده که مدعی ساخت تولیدات کاملا بومی و ملی هستند اما از موتور گرفته تا بورد اطلاعات و اجزای دیگر را به شکل قاچاقی از خارج وارد می‌کنند!
در خودروسازی نیز این اتفاق سالهاست به شکلی بسیار مبتذل‌تر در حال تکرار است و اغلب خودروهایی که در ایران از آنها به عنوان خودروی ملی نامی‌برده میشود، موتور و اجزای اصلیشان، به فرانسه، چین و کُره تعلق دارند!
این رشته سر دراز دارد و کار به جایی رسیده که حتی یونیت‌های دندانپزشکی و بسیاری از تجهیزات پزشکی، با ادعای مارک داخلی به بازار آمده‌اند اما اجزای اصلی آنها وارداتی است و غالبا به شرکت‌ها و افرادی تعلق دارند که اولا مجوزهای لازم را خیلی سریع دریافت می‌کنند، دوم این که مالیات بسیار ناچیزی می‌دهند، سوم این که برای خریدهای خارجی خود از ارز دولتی استفاده کرده و در گمرک نیز با سرعت بالا اجناس خود را ترخیص میکنند و چهارم این که هیچ نظارتی بر کیفیت نهایی کالای آنها وجود ندارد.

توجه به هر کدام از حوزه‌های شغلی، صنفی، گروه‌های کالا و بازارهای مختلف، ما را با دنیایی روبرو می‌کند که در آن، عمق شباهت نظام جمهوری اسلامی با نظام اتحاد جماهیر شوروی را به راحتی تد‌اعی می‌کنیم. حالا به آسانی درمی‌یابیم که اتکا بر خودکفایی دروغین و ادعای تولید ملی، چه لطماتی به پیکر اقتصاد، علم و زندگی مردم وارد میکند.
در شرایطی که بارها، بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی و فعالان سایبری سپاه، امارات متحده عربی را تمسخر کرده و ‌ادعا می‌کردند که این کشور، هیچ نقشی در ساخت و پرتاب ماهواره‌ی اَمَل نداشته، حالا خیاط در کوزه افتاده و مشخص شده که خیام، ساخت روسیه است و با توجه به عجز و ناتوانی حکومت جمهوری اسلامی در تعیین تکلیف مذاکرات برجام، ایران همچنان ناچار خواهد ماند برای تامین نیازهای علمی خود، به روسیه و چین اتکا کند اما ‌همسایه‌ای همچون امارات، هم وزارت هوش مصنوعی داشته باشد و هم بر اساس تعامل خود با کشورهای جهان و دنبال کردن دیپلماسی پویا و توانمند، بی سر و صدا، ساخت نیروگاه هسته‌ای خود را با هزینه‌ی پایین و امنیت بالا، دنبال کند.