زیتون- سینا پاکزاد: علیرغم همه سانسورها و قید و بندهایی که سازندگان محصولات هنری و فرهنگی در ایران باید به آن تن بدهند اما هنوز آیت‌الله خامنه‌ای وضعیت فرهنگی کشور را با تعبیر « ولنگاری» توصیف می‌کند. رهبر جمهوری اسلامی در تازه‌ترین سخنرانی خود که صبح یکشنبه ( شانزده خرداد) در جمع نمایندگان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی انجام شد بار دیگر کوشید تا نگرانی خود از اوضاع را ترسیم کند٬ آن هم برای نمایندگانی که تازه با پارلمان گذاشته‌اند و در مقام قانونگزاری قرار گرفته‌اند.

یک عمر تشویش

هشدار و نگرانی نسبت به وضعیت فرهنگی کشور از سوی آیت‌الله خامنه‌ای به هیچ وجه تازگی ندارد. او در طی سالهای رهبری خود٬ واژه‌هایی را به فرهنگ لغات سیاسی رایج در ایران اضافه کرده که «تهاجم فرهنگی»٬ «شبیخون فرهنگی»٬ «ناتوی فرهنگی» و «جنگ نرم» از جمله این واژه‌ها بوده است. طی سال گذشته او بر واژه «نفوذ» هم تاکید کرده است. واژه‌ای که انتخابش ناشی از تغییر و تحولاتی بود که در رابطه ایران و ایالات متحده پدید آمد. در ذهنیت دشمن‌هراس رهبر جمهوری اسلامی این تغییرات به مثابه زنگ خطر و پیش‌درآمدی بر تغییرات فرهنگی تعبیر شد. آیت‌الله خامنه‌ای و متحدانش بعد از دستیابی ایران و قدرت‌های جهانی به توافق اتمی مدام نسبت به نفوذ بیش از پیش ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی غربی در ایران ابراز نگرانی کرده‌اند. انتخاب عنوان اقتصاد مقاومتی برای سال ۱۳۹۵ هم از این رو معنا می‌یابد. او معتقد است که سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در ایران زمینه ساز تغییرات بیشتری در سایر حوزه‌ها می‌شود و بنابراین در مقابل آن قرار گرفته است.

شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار نظیر فیس‌بوک٬ توییتر و یوتوب همچنان در ایران فیلتر است اما برخی از چهره‌های ارشد نظام از جمله شخص آیت‌الله خامنه‌ای در برخی از این شبکه‌ها شناسه کاربری دارند

از سانسور نترسید

در تازه‌ترین سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای می‌توان نشانه‌های همیشگی از نگرانی و تشویش نسبت به اوضاع فرهنگی را دید. او گفته که «در موضوع فرهنگ نوعی ولنگاری و بی‌اهتمامی در دستگاه‌های فرهنگی به چشم می‌خورد، زیرا در تولید کالای فرهنگی مفید و جلوگیری از تولید کالای فرهنگی مضرّ، کوتاهی‌هایی انجام می‌شود.» رهبر جمهوری اسلامی در این سخنان از نهاد خاصی اسم نبرده است اما اگر هشدارهای پیشین را مبنا قرار دهیم به نظر می‌رسد که مخاطب او از این سخنان احتمالا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی است که دولت متولی آن است.

او در سخنانش با تشبیه فرآورده‌‌های فرهنگی ناسالم به مواد غذایی غیر بهداشتی گفت که « در برخی مواقع تأکیدهایی که بر پرهیز از استفاده کالاهای مضرّ غیرفرهنگی همچون برخی مواد غذایی می‌شود، بیشتر از هشدار درباره کالاهای فرهنگی مضرّ است، در حالی که تأثیرات سوء این کالاها بر مردم خطرناک تر و گسترده تر است.» تعبیر او در این باره یک نتیجه هم به همراه داشت که در ساده‌ترین و واضح‌ترین شکل خود٬ دعوت به سانسور بیشتر و کنترل جدی‌تر بر تولیدات فرهنگی است. آیت‌الله خامنه‌ای درخواست برای سانسور را در لفافه این جمله بیان کرد که « برخی مواقع در مقابل تولید یا ورود کالاهای فرهنگی مضر، موضع‌گیری و اقدامی نمی شود، زیرا این ترس وجود دارد که متهم به جلوگیری از جریان آزاد اطلاعات شوند.» معنای ضمنی چنین سخنانی این است که متولیان فرهنگی از اتهام‌هایی نظیر جلوگیری از جریان آزاد اطلاعات نترسند و سانسور‌ را ادامه دهند.

جنگ با آسیاب‌های بادی

معمولا در گزارش‌های سالانه نهادهای ناظر بر آزادی رسانه‌ها از ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین زندان‌ها برای روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی یاد می‌شود. ایران همچنین به دلیل فیلتر‌ شدید اینترنت در زمره یکی از بزرگترین دشمنان اینترنت نیز قرار دارد اما آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان روز یکشنبه خود با نقد رویه مسوولان در کشور گفت که «ما در حالی از اتهام‌های بی‌اساس آنها در خصوص جلوگیری از جریان آزاد اطلاعات هراس داریم که کنترل‌های ما یک دهم سخت‌گیری‌های آنها نیست» او مشخص نکرده است که این اظهارنظر را بر چه پایه‌ای انجام داده است. دستکم این که برخی از شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار نظیر فیس‌بوک٬ توییتر و یوتوب همچنان در ایران فیلتر است اما برخی از چهره‌های ارشد نظام از جمله شخص آیت‌الله خامنه‌ای در برخی از این شبکه‌ها شناسه کاربری دارند. رویه‌ دوگانه‌ای که صدای سایر کاربران را هم نسبت به این نوع از تبعیض درآورده است.

در ریشه‌یابی نگرانی‌های فرهنگی آیت‌الله خامنه‌ای راه دوری نباید رفت. او طی ۲۷ سالی که از رهبری‌اش می‌گذرد مدام بر این طبل کوبیده است و تداوم نگرانی بیش از هر چیز موید آن است که سلیقه فرهنگی جامعه علیرغم همه این هشدارها و بگیر و ببند‌ها به دلخواه رهبر و دستگاه‌های فرهنگی تحت اختیار و نظارت او پیش نرفته است. مخاطبان سخنرانی امروز او یعنی نمایندگان دوره دهم مجلس شورای اسلامی هم ممکن است در ۴ سال آینده در صدد تصویب طرح‌هایی بربیایند که هدف آن راضی کردن رهبر درباره موضوع‌های فرهنگی باشد ولی تجربه‌‌‌های گذشته نشان داده که حتی سخت‌گیرانه‌ترین تصمیم‌ها و قانون‌های قهر‌آمیز نظیر جمع‌اوری آنتن‌های ماهواره یا اقدام‌های ایذایی نظیر پارازیت‌اندازی و پایین نگاه‌ داشتن عامدانه سرعت اینترنت نیز نتوانسته‌اند در سلیقه مردم برای زندگی به سبکی متفاوت از خواست رهبران نظام تغییری ایجاد کند.

آنها راه‌های جایگزین برای تنفس فرهنگی دور از چشمان سانسورچیان را پیدا کرده‌اند و انقلاب تکنولوژیک نیز این فرصت را داده است که تنوع سلیقه و سبک‌های زندگی روز به روز بیشتر از پیش گسترش یابد. از همین‌روست که دستگاه‌ قضایی در تلاشی ناکام جهت کنترل اوضاع به سمت پروژه‌هایی نظیر « عنکبوت ۱ و۲» در شبکه‌های اجتماعی رفته است و خو‌ش‌خیالانه فکر می‌کند که با تهدید برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌تواند جلوی زندگی مردم به سبک دلخواهشان را بگیرد.