زیتون–یلدا امیری: تندروهای دو آتشه‌ای که سال‌ها منتقد توافق هسته‌ای و رابطه با غرب بودند، با در دست گرفتن دولت، مجلس و بقیه ارکان حکومت جمهوری اسلامی زمین سفت واقعیات سیاست بین‌الملل را لمس کرده‌اند. مخالفان دیروز برجام، امروز در مذاکره با غرب قدم به قدم عقب می‌روند و غرب سنگر به سنگر پیش‌روی می‌کند.
شامگاه ۲۴ مرداد پاسخ مکتوب جمهوری اسلامی به «متن نهایی» اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌ای تحویل داده شد.
حسین امیرعبداللهیان چند ساعت پیش از تسلیم این پاسخ در جمع خبرنگاران گفت: «متنی که داریم ممکن است ایرادات برجام در آن باشد. این به دلیل ماهیت مذاکره است و آن‌هایی که کار کردند فن مذاکره را می‌دانند.»
این جملات وزیر خارجه دولت سیزدهم شباهت زیادی به سخنانی دارد که محمدجواد ظریف در پاسخ به منتقدان بیان می‌کرد و سیلی از اتهامات و توهین‌ها نصیبش می‌شد.
حمیدرضا دهقانی سفیر ایران در دوحه در توییتی نوشت: «و چون مصلحت ملتی به عظمت ملت بزرگ ایران باشد، ملاقات در شامگاهان، از روز روشن، شیرین‌تر باشد … و بسا که پاکت نامه از تلفن بهتر باشد…»
و چون مصلحت ملتی به عظمت ملت بزرگ ایران باشد، ملاقات در شامگاهان، از روز روشن، شیرین تر باشد … و بسا که پاکت نامه از تلفن بهتر باشد… pic.twitter.com/7Z6AeyNKmj
— Hamidreza Dehghani (@hamidehghani) August 15, 2022
اگرچه همین حالا هم برخی از تندروهای بیرون گود، ساز ناکوک می‌زنند و بحث احتمال «ریزش» از بدنه هواداران رئیسی مطرح است.
روزنامه کیهان نیز با تکرار مواضع رهبر جمهوری اسلامی از همین حالا به دولت رئیسی هشدار می‌دهد تا آیت‌الله خامنه‌ای در صورت لزوم بتواند از زیر بار پذیرش این توافق نیز شانه خالی کند.
کیهان در گزارشی بلند و مغشوش هم آمریکا و اسرائیل را محکوم کرد و هم اصلاح‌طلبان را نواخت، اما در
نهایت در لابلای گزارشی که تیتر یک روزنامه بود، به دولت رئیسی هم هشدار داد: «مسئولان دیپلماسی کشور بایستی هوشیار باشند که تحت تاثیر فشارهای غرب به توافق بدون تضمین و توافق بدون لغو تحریم‌ها–که چیزی جز خسارت محض نیست- تن ندهند و همچنان بر شروط اصلی و انتفاع اقتصادی ایران از برجام تاکید داشته باشند.»
اما ابراهیم رئیسی روز ۲۱ مرداد جمله‌ای گفت که تیتر بسیاری از رسانهها شد و می‌توان آن را به تمامی تصمیمات دولتش از جمله نامه اخیر به اتحادیه اروپا تعمیم داد، رئیسی گفت: «رهبری فرمانده هستند و فرمان می‌دهند و بنده و سایر دوستان باید عمل‌کننده باشیم.»
ترک سیاست به نفع اقتصاد
هنوز مضمون پاسخ جمهوری اسلامی به اتحادیه اروپا به طور رسمی منتشر نشده، اما براساس خبرهایی که از سوی روزنامه‌نگاران حاضر در وین در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، جمهوری اسلامی از شروط سیاسی خود دست کشیده و در پاسخ خود به اتحادیه اروپا بر خواسته‌های اقتصادی تمرکز کرده، اگرچه برخی می‌گوید که همین خواسته‌های اقتصادی نیز قابل اجرا نیست.
پیش از این یک مقام ارشد اتحادیه اروپا گفته بود که جمهوری اسلامی از درخواست خود برای خروج سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده چشم‌پوشی کرده است. اکنون نیز خبرها حاکی از آن است که حکومت ایران شرط بسته شدن پرونده تخلفات جمهوری اسلامی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از درخواست‌های خود حذف کرده است.
استفانی لیختنشاتین روزنامه نگار حوزه دیپلماسی چندجانبه و کنترل تسلیحات، در نشریه پولتیکو، در توییتی نوشت: «پاسخ ایران توسط اتحادیه اروپا دریافت شد. یک منبع می گوید: «هیچ موضوع بسیار تحریک‌برانگیزی در آن وجود ندارد.» ظاهرا چیزی در مورد بحث پادمان در پاسخ ایران وجود ندارد؛ بیشتر بر تحریم‌ها و تضمین‌ها متمرکز است. اگرچه این اطلاعات یک منبع است و من باید جزئیات بیشتری دریافت کنم.»
Iran response received by EU. "Nothing too inflammatory in there," says source. Apparently there is nothing in there on the safeguards probe. It's mostly focused on sanctions and guarantees. This information is single-sourced though and I have to verify and get more details.
— Stephanie Liechtenstein (@StLiechtenstein) August 15, 2022
توییتی که میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه در مذاکرات احیای برجام در تایید آن نوشت: «غریزه حرفه‌ای من به من می‌گوید، استفانی عزیز، منبع اطلاعات شما اشتباه نیست.»
My professional instinct tells me, dear Stephanie, that your source of information is not mistaken (the #ViennaTalks on the #JCPOA). https://t.co/oEVFmwVBOi
— Mikhail Ulyanov (@Amb_Ulyanov) August 15, 2022
گفتگوی اولیانوف با سی‌ان‌ان نیز حاکی از آن بود که موضوع تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی (در خصوص پرونده سه مرکز هسته‌ای اعلام نشده) حل شده است، اولیانوف گفت که «ایران در پاسخ خود (به پیشنهاد اتحادیه اروپا) به این موضوع اشاره نکرده است.» او افزود: «ما راه‌حل خوبی داریم که با مشارکت دیگر کشورها ارائه خواهیم داد.»
لیختنشاتین در توییت دیگری ضمن تایید توییت پیشین خود نوشت که «این می‌تواند نشانه‌ای از آمادگی ایران برای پیشبرد توافق باشد، اما مطمئنا به خواسته‌های دیگر آنها نیز بستگی دارد.» البته این خبرنگار اتریشی افزود: «با نگاهی به مذاکرات ۱۶ ماه گذشته، من تعجب نمی‌کنم اگر ایران اکنون آمریکا و طرف‌های دیگر را تحت فشار قرار دهد تا بیشتر در مورد تحریم‌ها و تضمین‌های اقتصادی تسلیم شوند و سپس به عقب برگردند و درخواست بیشتری در مورد تحقیقات پادمان کنند.»
As we reported exclusively yesterday, the Iranian response to the draft #JCPOA revival text does not contain any further demands with regard to the IAEA safeguards probe. 1/https://t.co/UXsLqNKEM0
— Stephanie Liechtenstein (@StLiechtenstein) August 16, 2022
ساحیل وی شاه خبرنگار حاضر در وین نیز در رشته توییتی نوشت: «چند منبعی که پاسخ ایران را خوانده‌اند به من گفتند که نسبت به پیشنهادات ایران خوشبین هستند.» او افزود که «منابع خاطرنشان کرده‌اند که پیشنهادات “جزئی” و “کاربردی” هستند و فقط به “ترفندهایی” در متن نیاز دارند، در درجه اول در مورد تضمین‌های اقتصادی.»
این خبرنگار جوان با بیان اینکه اکنون توپ در زمین آمریکا است، نوشت: پاسخ ایران از نظر طراحی هوشمندانه است: به طور غیرمعمول به موقع، با تمرکز استراتژیک بر هدف (یعنی بر تضمین‌های اقتصادی که ایالات متحده می‌تواند شفافیت و اطمینان بیشتری ارائه دهد)، و با پیشنهادهای سازنده به زبانی که می تواند شکاف‌ها را پر کند.»
#JCPOA Updates:
? Iran has responded to the latest draft text put forward by the EU as coordinator of the talks after recent consultations in Vienna
?Multiple sources who have read Iran’s reply have told me that they are optimistic about Iran’s suggestions to the text 1/3— Sahil V. Shah (@SahilV_Shah) August 15, 2022
خواسته‌های پیچیده
برخی از منابع خبری اعلام کرده‌اند که جمهوری اسلامی مسائل پادمانی را به این شرط کنار گذاشته که طرف مقابل نیز در حوزه تحریم‌ها و تضمین‌ها ایده ایران را قبول کند. ایده‌هایی که دیپلمات‌های اروپایی در مواضعی مبهم آنها را پیچیده توصیف می‌کردند تا آنکه نهایتا محمد مرندی از این ایده‌ها پرده‌برداری کرد.
شبکه خبری سی‌ان‌ان ابتدا به نقل از منابع آگاه اعلام کرد که «ایران در مذاکرات رفع تحریم‌های وین خواستار دریافت غرامت از آمریکا در صورت خروج مجدد از برجام شده است.»
محمد مرندی، پسر علیرضا مرندی، پزشک مخصوص علی خامنه‌ای که تاکنون نیز حضورش در وین به عنوان مشاور تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی با واکنش های مختلفی روبرو شده، امروز در نقش خبرنگار پرکار حکومت ایران ظاهر شد، با شبکه‌های خبری بزرگ و کوچک مصاحبه کرد و چندین توییت زد.
مرندی بعدازظهر امروز در توییتی نوشت: «ایران می‌خواهد مطمئن شود که اگر رئیس‌جمهور فعلی یا آینده آمریکا از توافق خارج شود، آمریکا «بهای آن را خواهد پرداخت.» این بهترین راه برای محافظت از یک معامله بالقوه است. اگر آمریکا مجبور نباشد بهایی برای نقض یا ترک توافق آینده بپردازد، تاریخ تکرار خواهد شد».
Iran wants to make sure that if the current or future US president withdraws from a deal the US will “have to pay a price.”
This is the best way to protect a potential deal. If the US doesn't have to pay a price for violating or leaving a future deal, history will repeat itself. https://t.co/iPo8CEBX50
— Seyed Mohammad Marandi (@s_m_marandi) August 16, 2022
او نهایتا در شبکه سی‌ان‌ان ظاهر شد و در مصاحبه با بکی اندرسون گفت: «ایران ضمانت‌های ذاتی می‌خواهد که ایرانی‌ها بتوانند برنامه غنی‌سازی خود را از سر بگیرند، تا خیلی سریع شبیه قبل از توافق شوند تا آمریکا انگیزه‌ای برای ماندن در توافق داشته باشد».
هنوز نه جزئیات متن ارسالی ایران روشن است و نه اینکه واکنش غرب به پیشنهادات ایران جه خواهد بود. اگر چه سخنان ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا را می توان پالس مثبتی به ادامه گفتگو دانست.
پرایس عصر سه‌شنبه به وقت محلی در نشستی خبری در محل وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره نظر واشنگتن درخصوص پاسخ ایران گفت: «نظرات ایران را از طریق اتحادیه اروپا دریافت کرده‌ایم و در حال بررسی آنها هستیم و نظرات خود را با اتحادیه اروپا در میان خواهیم گذاشت.»
او گفت که نمی‌تواند «جزئیات را منتشر کند.» و افزود که «واشنگتن در ۱۶ ماه گذشته جزئیات بسیار گسترده مسائل بزرگ برای بازگشت به پایبندی به برجام را بررسی کرده و معتقد است که اکثر مسایل بزرگ حل شده‌اند.»
برخی از اصولگرایان موافق دولت تغییرات متن اخیر را تغییری جزئی نامیدند اما با توجه به اخباری که تاکنون منتشر شده باید گفت که جمهوری اسلامی اکنون رویکرد خود را به کلی تغییر داده است.
تحلیلگران و کاربران اجتماعی اصلاح‌طلب، بعضی به کنایه و برخی با جدیت، ابراز امیدواری می‌کنند که «ای کاش توافق جدید (در صورت حصول) در حد و اندازه‌های توافق برجام باشد.»
پیشنهادات جدید جمهوری اسلامی به غرب هرچه هست، احتمالا تا مدت‌ها مردم ایران از آن باخبر نخواهند شد، بی‌دلیل نیست که ابراهیم رئیسی صبح چهارشنبه ۲۶ مرداد با نمایندگان مجلس جلسه غیرعلنی برگزار می‌کند.
در این میان مواضع دو بازیگر مهم دیگر در توافق احتمالی روشن نیست؛ روسیه که سیاست‌های جمهوری اسلامی را تعیین می‌کند و اسرائیل که سکوتش سوال‌برانگیز شده است.
غرب‌ستیزان مخالف برجام همچنان تلاش می‌کنند که به نحوی پرچم پیروزی در مذاکرات را به نمایش درآورند اما تحلیلگران سیاسی و حتی مردم به روشنی می‌بینند؛ پرچمی که جمهوری اسلامی در آسمان مذاکرات تکان می‌دهد، پرچم سفید پایان جنگ است و این تازه ابتدای راه است؛هنوز آمریکا پاسخی به پیشنهادات ایران نداده و تا چک و چانه زدن‌های پای میز امضای توافق راه زیادی مانده است.
