در «یک قدمی ساخت هواپیمای مسافربری»

زیتون: درست در شرایطی که ناوگان حمل و نقل هوایی ایران تقریبا زمین‌گیر شده و تحریم‌های بین‌المللی، آه از نهاد صنعت هوانوردی ایران درآورده، خیر رسیده که جمهوری اسلامی، تا یک قدمی ساخت هواپیمای مسافربری پیش رفته است. اما منبع این خبر، نه یک رسانه و شخص نزدیک به سپاه و دیگر ارکان حاکمیتی، بلکه شخص رئیس جمهور است.

ابراهیم رئیسی در جمع مدیران و کارکنان وزارت دفاع و در روز صنعت دفاعی، اعلام کرده که دستاوردهای نخبگان در صنایع دفاعی نه فقط برای ایران، بلکه «برای جهان اسلام امیدبخش و اقتدارآفرین» است.

او با اشاره به بازدید خود از صنایع هواپیماسازی ایران در اصفهان گفته است: «دانشمندان و نخبگان ما در این وزارتخانه تا یک قدمی ساخت هواپیمای مسافربری رسیده‌اند و از آنها خواسته‌ام که این مسیر را تا حصول نتیجه با قدرت و قوت ادامه دهند.»

رئیس جمهور ایران، روشن نکرده که منظور او از «یک قدم» دقیقا چه مسافتی است و چنین مسافتی احیانا طی چه مدت زمان، پیموده خواهد شد. اما این ادعای بزرگ، همزمان شده با انتشار گزارش‌هایی درباره‌ی لطمات و صدمات بزرگی که در ناوگان حمل و نقل هوایی ایران به وجود آمده و آن را به یک ناوگان فرسوده و ناتوان تبدیل کرده است.

اظهارات رئیسی درباره‌ی ساخت هواپیا، واکنش‌های فراوانی به دنبال آورد. همچنین سید محمّد صحفی معاون اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته است: «چه کسی باور می‌کند: کشوری که با تکنولوژی ۳۰ سال پیش خودرو تولید می‌کند، در یک قدمی تولید هواپیمای مسافربری باشد، جز رئیس جمهوری.»

همچنین محمد مهاجری، روزنامه‌نگار اصولگرا درباره‌ی سخنان رئیسی نوشته است: «در یکمین سال آغاز دولت رئیسی، آمار و ارقامی که مسئولان به خورد مردم می‌دهند، اغراق آمیز و نادرست است. این دستاوردسازی‌ها برای پوشاندن ضعف های دولت شاید لازم باشد، اما فاجعه وقتی آغاز می‌شود که دولتی ها خودشان هم این چیزها را باورکنند ومثل ملانصرالدین بروند دنبال آش در کوچه بالایی!»

همچنین محمّد حسین کریمی پور نوشته است: «رئیسی می گوید تا یک قدمی ساخت هواپیمای مسافربری رسیده ایم. دو‌ گلوگاه این صنعت، دسترسی به تولیدات تکنولوژیک و‌ همچنین توان فروش در تیراژ بالاست. یک ‌اقتصاد کوچک که تا مغز استخوان تحریمیست، هیچ کدام را ندارد. عوضش رییس جمهور ساده ای دارد که می شود سرِ کارش گذاشت و‌ خرِ مراد راند !»

ناوگانی که نصف هواپیماهایش زمین‌گیر است
محمد محمدی‌بخش رییس سازمان هواپیمایی کشوری و معاون وزیر راه و شهرسازی، در یک گفتگوی طولانی با ایسنا، نکاتی درباره‌ی صنعت هوانوردی ایران مطرح کرده که حاوی تناقض‌های فراوانی است. او در آغاز این مصاحبه گفته است: «با وجود تحریم‌هایی که بر خلاف روح قوانین ایکائو همواره بیشتر و گسترده‌تر شده، در حوزه تعمیر و نگه‌داری هواپیما به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کردیم و به زودی خبرهای خوبی درباره ساخت هواپیما به گوش مردم خواهد رسید.»

اما اندکی بعد، او درباره‌ی میزان استهلاک و آمار هواپیماهای از کارفتاده، اماری داده که در تناقض با «خبرهای خوب» است. او می‌گوید: « هم اکنون حدود ۳۳۰ فروند هواپیما در کشور داریم که از این تعداد ۱۷۳ فروند عملیاتی است و البته این آمار منهای بالگردهای کشور است. بنابراین تقریبا نزدیک به ۶۰ درصد از ناوگان ما فعال و بقیه آن نیز زمین‌گیر است که علت عمده آن به موتور هواپیما بر می‌گردد و بخشی از آن به تامین اقلام و قطعات دیگر بر می‌گردد.»

این مقام مسئول دولت رئیسی، فی‌الفور این را هم اضافه کرده: «شخصا کلمه فرسودگی را نمی‌پسندم چون چیزی به نام فرسودگی نداریم و ناوگان باید استانداردهای لازم را داشته باشد تا پرواز کند.»

آمار سرانگشتی و ساده‌ای که محمدی‌بخش اعلام کرده، دقیقا به این معنی است که نصف هواپیماهای موجود در فرودگاه‌های ایران، به خاطر تحریم‌های بین‌المللی و عدم امکان قطعه، در گوشه‌ای بلااستفاده افتاده‌اند.

او در جای دیگری نیز به این اذعان کرده که برای اغلب هواپیماها، حتی امکان خرید چرخ تازه وجود ندارد و از چرخ‌های اُورهال شده استفاده می‌شود.

همین مقام مسئول، دو روز بعدرد مصاحبه‌ی دیگری گفته است: «شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه وارد شدند و تولید محصولات و دفاتر طراحی و ساخته شد به گونه‌ای که ما امروز با افتخار اعلام می‌کنیم که هیچ هواپیما و موتوری برای تعمیر به خارج از کشور نمی‌رود و حتی میزبان کشورهای صاحب تکنولوژی دنیا برای تعمیر قطعات هواپیما هستیم.»

معلوم نیست اگر شرکت‌های مورد نظر محمدی‌بخش تا این اندازه توانمند هستند، در این صورت چرا نیمی از ناوگان هواپیمایی ایران به اذعان خود او زمین‌گیر شده است.

قیمت بالا، راندمان و کیفیت پایین
حالا شرایط اقتصادی ایران به گونه‌ای است که خرید بلیط هواپیما، نه تنها برای پرواز خارجی، بلکه برای پرواز داخلی هم، برای اغلب مردم؛ ناممکن است. بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی دولت رئیسی، در طول یک سالی که از عمر دولت او سپری شده، تنها ۱۳ درصد از کل سفرهای صورت گرفته در ایران، مربوط به بخش هوایی بوده است.

قیمت بلیط یک‌طرفه‌ی هواپیما برای سفر از تهران به اهواز، با ارزا‌ن‌ترین ایرلاین ۹۳۵ هزار تومان است. بلیط یک‌طرفه‌ی تهران به مشهد، کمی بیش از ۱ میلیون تومان است و در بسیاری از خطوط دیگر نیز، اساسا پروازی وجود ندارد و هواپیمایی‌ها، سفر به بسیاری از فرودگاه‌های استانی را لغو کرده‌اند، چرا که درآمد این خطوط، برای آنها مقرون به صرفه نیست و ترجیح می‌دهند هواپیمایی را که در اختیار دارند، در پرواز خارجی به کار بگیرند.

مشکلات فراوان در فرودگاه‌ها
یکصد سال از انجام نخستین پروازهای غیرنظامی در ایران و هشتاد سال از تاسیس هواپیمایی ایرانیان ایرویز سپری شده است. روزگاری، «فرودگاه مهرآباد» مدرن‌ترین فرودگاه منطقه بود. اما حالا، ایران صاحب فرودگاه بین‌المللی بزرگی نیست که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، امتیاز بالایی بگیرد.

وب‌سایت معتبر Skytrax که هر سال به بررسی عملکرد و سنجش کیفیت فرودگاه‌ها و خطوط هوایی کشورهای می‌پردازد، فهرستی از برترین فرودگاه‌های جهان در سال ۲۰۲۲ را منتشر کرده است. معیارهای لازم برای تعیین فرودگاه برتر بین‌المللی، برخورداری از زیرساخت‌های قدرتمند، تجهیزات به‌روز، امنیت، ارائه خدمات رفاهی جذاب به مسافران، معماری اصیل و هوشمندانه و سرعت در فرآیند پذیرش مسافر است.

بر اساس این معیارها، ۱۰ فرودگاه برتر از دید کارشناسان این وب‌سایت عبارتند از:۱. امارات متحده عربی؛ فرودگاه حَمَد. ۲.ژاپن، فرودگاه هِنِدای توکیو. ۳.سنگاپور فرودگاه چانگی. ۴.ژاپن، فرودگاه ناریتای توکیو. ۵.کره جنوبی فرودگاه اینچئون سئول. ۶.فرانسه فرودگاه سی.دی.جی پاریس. ۷.آلمان فرودگاه مونیخ. ۸.ترکیه فرودگاه استانبول. ۹.سوئیس فرودگاه زوریخ. ۱۰.ژاپن فرودگاه کانسای اوساکا.

در ادامه این لیست و در رده‌های پایین‌تر، فرودگاه ریاض عربستان سعودی بر پله‌ی جهانی ۱۹ ایستاده، فرودگاه بحرین ۳۲ و فرودگاه باکوی جمهوری آذربایجان در رده‌ی جهانی ۴۷ است اما هیچکدام از فرودگاه‌های ایران، حتی در میان یکصد فرودگاه برتر جهان، جایی ندارند.

شلوغی و ازدحام، بی‌نظمی، فقدان امکانات رفاهی، فقدان هر گونه عنصر مشهود معماری، سرویس-دهی کُند در گیت‌ها، تاخیر در جابه‌جایی مسافر از سالن به هواپیما، تاخیر مداوم در پروازها آز مشکلات دم دستی در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی هستند.

برای کسب اطلاع درباره‌ی اخبار مربوط به سوانح هوایی، ترکیدن لاستیک هواپیما و خروج از باند پرواز در ایران، نیازی به جستجوی وسیع و زمان‌بر وجود ندارد. کافی‌ست چند بار عبارت مزبور را با محدودیت زمانی یک ماه گذشته بررسی کنیم تا ببینیم بارها در فرودگاه هاشمی‌نژاد مشهد، سانحه ترکیدگی لاستیک روی داده، در فرودگاه امام خمینی، به خاطر تاخیر ۱۲ ساعته پرواز نجف؛ عملا درگیری بین مسافران و امنیت پرواز روی داده، تاخیرهای بیش از ۱۲ ساعت رد خطوط استانی روی داده و ایرلاین‌ها به ضرورت پذیرایی از مسافرین توجهی نکرده‌اند و در موارد دیگر نیز، مشکلات و تخلفات فراوانی وجود دارد که نشان دهنده‌ی  نوعی بن‌بست و بحران در هوانوردی ایران است.

نکاتی که مورد اشاره قرار گرفت؛ تنها بخشی از مشکلات تکراری در حمل و نقل هوایی در ایران است و در شرایطی که تحریم‌های بین‌المللی و همچنین سوءمدیریت و فقدان تدبیر، هوانوردی ایران را فلج کرده و حتی هواپیماهای قدیمی هم قابل تعمیر نیستند، مشخص نیست که رئیسی بر اساس کدام اطلاعات و شواهد، ایران را در یک قدمی ساخت هواپیما تصور می‌کند.