«درِ پشتیِ روسیه»؟

زیتون-یلدا امیری: شامگاه ۲ شهریور، سرانجام پس از چند روز انتظار و گله و شکایتِ حکومت ایران از تعلل آمریکا، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرد که «پاسخ دریافت شد.»

ناصر کنعانی اعلام کرد: «بررسی دقیق نظرات طرف آمریکایی آغاز شده و جمهوری اسلامی پس از تکمیل بررسی‌ها، نظرات خود در این رابطه را به هماهنگ‌کننده اعلام خواهد کرد.»

هم‌زمان ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اعلام کرد که این کشور پس از بررسی نظرات ایران در خصوص طرح اتحادیه اروپا، پاسخ خود را به اروپا اعلام کرده است.

در این میان برخی رسانه‌ها بدون ارائه منبع اعلام کردند که آمریکا با تمام شروط اضافی جمهوری اسلامی برای احیای برجام مخالفت کرده و در پاسخ خود خواستار غنی‌سازی اورانیوم تا سقف حداکثر ۴ درصد توسط تهران و لغو محدودیت‌ها برای بازرسی از تاسیسات اتمی ایران شده است.

لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال در بروکسل در رشته توییتی نوشت که هرچند برخی از دیپلمات‌های غربی حالا توافق را محتمل می‌دانند اما در مقابل برخی دیگر فکر می‌کنند که هنوز برای اعلام این مطلب زود است.

این خبرنگار آمریکایی افزود که احتمالا گفتگوهای بیشتری برای بررسی ایده‌های طرفین نیاز باشد تا ایران و آمریکا بتوانند برای نهایی کردن احتمالی توافق با یکدیگر به صورت غیر مستقیم مذاکره کنند.

چه کسی نرمِش کرده؟
آن‌گونه که دیپلمات‌های غربی می‌گویند، جمهوری اسلامی کوتاه آمده و  پس از چند ماه تعلیق مذاکرات وین و یک جلسه مذاکره دوجانبه در دوحه، حالا حکومت ایران ناگهان خواسته‌های حیثیتی خود را کنار گذاشته است.  سعنی دیگر نه ترویست قلمداد شدن سپاه اهمیتی دارد و نه قطعنامه شورای حکام و نه پرونده بسته شدن پرونده پادمانی سه مکان مشکوک.

روسیه هم نقاب بی‌طرفی و حمایت تلویحی از ایران را در مذاکرات احیای برجام به کناری نهاده و از تاخیر در توافق گله و شکایت می‌کند؛ روسیه‌ای که براساس شواهد عامل اصلی توقف مذاکرات بود و به گفته محمدجواد ظریف در سال ۱۳۹۴ قصد داشت توافق برجام را بر هم بزند.

میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای روز ۱ شهریور در توییتی نوشت: «اگر آمریکا و ایران هرچه سریعتر و با موفقیت بر آخرین اختلافات خود فائق آیند، عالی خواهد بود. اکنون زمان آن فرارسیده که توافق برای بازگشت به برجام بدون تاخیر زمانی بیشتر نهایی شود.»

این در حالی است که جمهوری اسلامی تاکید دارد این آمریکاست که نرمش‌هایی نشان داده تا احیای برجام میسر شود.

ابراهیم رئیسی، رئیس دولت جمهوری اسلامی، به تازگی مدعی شده که «با رویکرد عزتمندانه دولت مردمی، بخش قابل توجهی از مطالبات خود از برخی کشورها را دریافت کرده» و «در هیچ نشست و مذاکراتی از حقوق ملت کوتاه نخواهیم آمد».

ایران، در پشتیِ روسیه
پایگاه خبری-تحلیلی «پولیتیکو» چند ساعت پیش از ارسال پاسخ آمریکا به نقل از دیپلمات‌های غربی گزارش داد که روسیه به ایران به عنوان «در پشتی» برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی و فروش نفت نگاه می‌کند.

پولتیکو نوشت که ولادمیر پوتین براساس یک برنامه کاملا زمان‌بندی شده قصد دارد از توافق هسته‌ای برای انتقال نفت به بازارهای جهانی استفاده کند.

این نشریه در گزارش خود نوشت که پس از دیدار پوتین با علی خامنه‌ای، مسکو تیم‌هایی از مقامات تجاری، مالی و همچنین مدیران گازپروم و سایر شرکت‌ها را به تهران اعزام کرد تا زمینه برای همکاری نزدیک‌تر بین دو کشور فراهم شود.

در هفته‌های اخیر نیز ایران دو هیئت رسمی با محوریت انرژی و مالی به مسکو اعزام کرد، که علی صالح آبادی رئیس بانک مرکزی، علی فکری معاون وزیر اقتصاد و محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس از جمله مقامات ارشد حاضر در این مراسم بودند.

متیو کارنیتسچنیگ، تحلیل‌گر پلیتیکو نوشته با توجه به اینکه از دسامبر آینده، صادرات نفت روسیه تقریبا با تحریم کامل از سوی کشورهای اتحادیه اروپا مواجه خواهد شد. براساس آن‌چه «معامله پایاپای» یا «سوآپ» نفتی خوانده می‌شود، ایران می‌تواند نفت خام روسیه را از طریق سواحل خزر وارد کند و سپس معادل نفت خام را در نفت‌کش‌های ایرانی که از خلیج فارس خارج می‌شوند، بفروشد. ایران نفت روسیه را پالایش می‌کند تا تقاضای داخلی خود را برآورده کند، در حالی که به لطف توافق هسته‌ای، نفت صادراتی ایران از تحریم‌ها مستثنی می‌شود.

در ادامه این تحلیل آمده که به همین دلیل است که میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، از سرسخت‌ترین حامیان این پیشنهاد است.

پولتیکو افزوده است که علی‌اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی علی خامنه‌ای، تردید چندانی در مورد این مبادلات باقی نگذاشته است. به گزارش خبرگزاری فارس، او بلافاصله پس از سفر پوتین گفت: «ما از روسیه و قزاقستان نفت را از طریق دریای خزر دریافت می‌کنیم تا برای مصرف داخلی استفاده کنیم و سپس به همان میزان نفت را به مشتریان آنها در جنوب تحویل می‌دهیم.»

یکی از دیپلمات‌های غربی در این مورد به پلتیکو گفت: «ایران شریک خوبی در این تلاش است. روسیه مشکل دارد و ایران توانایی.»

چندین دیپلمات نیز خاطرنشان کرده‌اند که مسکو همچنین به طور گسترده در سراسر آسیای مرکزی، ایران و ترکیه به دنبال یافتن حفره‌هایی برای کاهش محدودیت‌های واردات کالاها است.

در این گزارش آمده که روسیه به خوبی می‌داند که ایران در یافتن چنین جایگزین‌هایی سابقه طولانی دارد. تهران ثابت کرده که در یافتن راه‌هایی برای دورزدن کنترل‌ها ماهر است. روسیه مشتاق استفاده از این تخصص است و شرط می‌بندد که ایران با عواقب کمی برای همکاری با مسکو روبرو خواهد شد، زیرا پایتخت‌های غربی در تلاش هستند که توافق هسته‌ای تازه از سر گرفته شده را به خطر نیندازند.»

تحلیل‌گر پلیتیکو افزوده است که اگر واشنگتن با احیای توافق هسته‌ای موافقت کند، خطر باز شدن دری را به روی جریان نامحدود تسلیحات از ایران به روسیه خواهد داشت.

سخنان محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین در گفت‌وگو با شبکه فرانس ۲۴، را می‌توان تاییدی بر تحلیل پولتیکو دانست.

مرندی در بخشی از سخنان خود با بیان اینکه «دلیلی ندارد که ایران کوتاه بیاید»، گفت: «زمستان نزدیک است و قیمت انرژی در اروپا بالاست. الان که حرف آن به میان آمد، ایران قادر خواهد بود مقادیر بالاتری انرژی بفروشد.»

اظهارات ضد و نقیض درباره پاسخ تهران
پس از آنکه جمهوری اسلامی نظرات مکتوب خود را در مورد متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای احیای برجام ارائه داد، بازار گمانه‌زنی‌ها و انتشار اخبار به نقل از منابع مطلع آغاز شد.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز ۱ شهریور گفت که ایران به متن پیشنهادی پاسخ مثبت داده اما خواستار برخی تغییرات در پیش‌نویس توافقنامه احیای برجام شده است. او یک روز قبل گفته بود که این تغییرات به نظر او معقول است.

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، نیز از این که ایران از برخی از خواسته‌های خود کوتاه آمده ابراز خوشبینی کرد.

خبرگزاری رویترز روز ۱ شهریور در گزارشی به نقل از یکی از مقامات ارشد آمریکایی نوشت که ایران برخی از خواسته‌های اصلی خود در مورد احیای توافق هسته‌ای را کنار گذاشته و همین موضوع احتمال دستیابی به توافق را بیشتر از گذشته کرده است.

براساس گزارش رویترز یکی ازاین خواسته‌ها، اصرار جمهوری اسلامی برای بسته شدن پرونده پادمانی سه مکان مشکوک از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. این مقام ارشد آمریکایی که نخواسته نامش فاش شود، گفت: «مقامات ایران هفته گذشته موضع خود را تغییر دادند. به نظر ما، آنها بالاخره از نقطه بی بازگشت خود عبور کردند و در مسیر بازگشت احتمالی به توافق با شرایط قابل پذیرش برای جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا گام برداشتند. اگر امروز به توافق نزدیک‌تر هستیم، به دلیل تغییر موضع ایران و چشم پوشی آن‌ها از برخی مسائلی است که از ابتدا بر آن‌ پافشاری می‌کردند.»

شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه ماه پیش به دلیل «عدم همکاری» ایران در روشنگری در قبال سه مکان مشکوک، قعطنامه‌ای علیه ایران صادر کرد.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، نیز روز ۳۱ مرداد به شبکه سی‌ان‌ان گفت، این نهاد نمی‌تواند زیر فشار سیاسی پرونده این سه مکان را مختومه کند.

پیش از این نیز چند مقام ارشد اروپایی و آمریکایی اعلام کرده بودند که جمهوری اسلامی از خواسته خود مبنی بر خارج کردن نام سپاه از فهرست سازمان‌های «تروریستی خارجی» دولت آمریکا صرف نظر کرده است.

اما محمد مرندی روز سه‌شنبه ۱ شهریور با انتشار توئیتی گفت که مادامی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «پرونده اتهامات ساختگی علیه ایران» را به طور دائمی مختومه اعلام نکند، هیچ توافقی اجرایی نخواهد شد. او افزود که خروج سپاه پاسداران از فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا «هرگز پیش‌شرط ایران برای توافق برجام نبوده است.»

نورنیوز، سایت متعلق به علی شمخانی و منصوب به شورای عالی امنیت ملی نیز در گزارشی نوشت: «مواردی منتشر شده از سوی برخی منابع و رسانه‌های آمریکا در مورد عقب‌نشینی ایران، جملگی در ردیف تعهدات برجامی بوده و موضوع جدیدی نیست.»

در این گزارش آمده که «هیچیک از محدودیت‌های پذیرفته شده از سوی ایران در خصوص درصد غنی‌سازی، تعداد سانتریفیوژها و میزان ذخائر اورانیوم که رسانه‌های غربی از آنها به عنوان عقب‌نشینی کشورمان یاد کرده‌اند خارج از تعهدات برجامی ایران نیست. جمهوری اسلامی ایران همانگونه که از ابتدای آغاز دور جدید مذاکرات اعلام نموده هرگز از خطوط قرمز خود عقب نشینی نکرده و نخواهد کرد و به جز تعهدات پذیرفته شده در برجام هیچگونه تعهد جدیدی را نمی‌پذیرد.»

هنوز پاسخ جمهوری اسلامی و ایالات متحده به پیشنهاد توافق اتحادیه اروپا رسما اعلام نشده است. در حالی که واشنگتن می‌گوید جمهوری اسلامی از خطوط قرمز خود عقب‌نشینی کرده، تهران هرگونه عقب‌نشینی از مفاد برجام را رد می‌کند، اما آنچه در این میان بر تردیدها دامن می‌زند موافقت بی‌قید و شرط و تعجیل روس‌ها برای توافق است.

منابع گزارش: پولتیکو- رویترز- توییتر- رادیو فردا- بی بی سی- شفقنا- ایرنا