چوپان دروغگو؟

زیتون-محمدرضا سرداری: در حالی که چهارشنبه سوم آبان در سقز و سراسر کشور مراسم چهلمین روز جان باختن ژینا(مهسا)امینی با حضور تعداد بیشماری از مردم در حال برگزاری بود و اخبار و تصاویر آن به تدریج منتشر می شد، ناگهان یک خبر غیرمنتظره توجه افکار عمومی را به خودش جلب کرد؛ حمله ای تروریستی به حرم شاهچراغ و کشته و مجروح شدن تعدادی از زائران. رسانه‌های حکومتی بلافاصله پس از این حمله تروریستی تصاویر دوربین مدار بسته حرم را پخش کردند که در آن یک تروریست بدون نقاب با در دست داشتن اسلحه  روسی کلاشینکف وارد صحن حرم شده و به هر کس که می‌بیند، شلیک می‌کند. مهاجم سپس داخل حرم می رود و بدون ممانعتی زائران را هدف قرار می دهد. به ادعای رسانه های حکومتی و مقامات محلی، نیروهای امنیتی پس از چند دقیقه وارد عمل شده و ابتدا با مضروب کردن مهاجم، وی را بازداشت می کنند. در اخبار ابتدایی اعلام شد که عوامل حمله سه تروریست بوده اند، اما بعد به یک فرد تقلیل یافت. سپس با استناد به یک کانال تلگرامی، عنوان شد که داعش مسئولیت این حمله تروریستی را بر عهده گرفته است.

واکنش افکار عمومی به این حمله تروریستی متفاوت بود. این فرض که «باند فاسد امنیتی جمهوری اسلامی» (تعبیری که محمود احمدی نژاد برای نخستین بار استفاده کرد) بار دیگر توطئه دیگری برای به انحراف کشاندن اعتراضات سراسری تدارک دیده است؛، تصور غالبی بود که نزد افکار عمومی شکل گرفت. دلیل این بدبینی البته عدم اعتماد عمومی به اخبار رسمی جمهوری اسلامی در مقابل حوادث مشکوک است. نظیر مواردی که پیش از این ماجراهای مختلف از انفجار در حرم رضوی تا ریزش پلاسکو و کشتی سانچی، سرنگونی هواپیمای اوکراینی و نهایت حادثه متروپل آبادان شاهد آن بودیم.

حجم بالای بهره برداری تبلیغاتی از حمله تروریستی به حرم شاهچراغ

یکی از دلایل اصلی عدم اعتماد عمومی به روایت حکومتی از حادثه شاهچراغ هم‌زمانی این حمله تروریستی با مراسم سراسری چهلم مهسا امینی از یک سو و بهره‌برداری تبلیغاتی گسترده از آن برای حمله به معترضان بود. از همان ابتدا اکانت‌های وابسته به نهادهای امنیتی به این فضا دامن زدند که اعتراضات باعث شده تا حواس نیروهای امنیتی پرت شود و تروریست ها بتوانند از مرز عبور کرده و دست به این حمله تروریستی بزنند. برخی حتی فراتر رفتند و معترضان را پشت این حملات قرار دادند. حضور سردار حسین سلامی فرمانده سپاه در مراسم تشییع جانباختگان در شیراز و تهدید معترضان به این که «از شرارت دست بردارید و دیگر به خیابان نیایید» نشانه دیگری تلاش حکومت برای بهره برداری تبلیغاتی از این حمله تروریستی بود.
واکنش های نیروهای موسوم به ارزشی به حادثه شاهچراغ چنان سریع بود که گویا پوسترها و اقلام تبلیغاتی آن را از پیش آماده کرده بودند. واکنش مقامات رسمی دولتی و نظامی بلافاصله پس از این رخداد و حتی پیش از آن که جزییات آن اعلام شود نیز اینگونه تداعی می کرد که گویی متن پیام تسلیت مقامات نیز از پیش نوشته شده است. یکی از مواردی که شبهه‌برانگیز شد طراحی اولین پوستر این حادثه بود که عده ای از فعالان را به اشتباه انداخت که انگار پیش از وقوع حادثه طراحی شده است. این اشتباه ناشی از اختلاف ساعت یکی از فعالان توییتر بود با ایران بود. با این وجود طراح پوستر ناچار شد تا مانیتور خود را در مقابل همگان باز کند تا نشان دهد این طراحی یک ساعت بعد از این حادثه صورت گرفته است. یعنی همزمان با انتشار خبر آن در رسانه‌های حکومتی.

صرف نظر از فضای عمومی بی اعتمادی به اخبار رسمی، فرضیات و شواهد دیگری نیز وجود دارد که احتمال ساختگی بودن حمله تروریستی داعش  را به حرم شاهچراغ بالا می‌برد. این گزارش می کوشد تا برخی از این شواهد را مورد بررسی عمیق‌تری قرار دهد.

تناقض‌ها در اطلاع‌رسانی

تعداد اشتباهات در اطلاع‌رسانی حمله به حرم شاهچراغ به حدی بود که نشان از شتاب‌زدگی رسانه‌های حکومتی در بازتاب دادن این خبر داشت. نخستین اشتباه در بیان تعداد مهاجمان بود. ابتدا سه تروریست را عامل این حادثه اعلام کردند که دو تن از آنها بازداشت شده و سومی تحت تعقیب است. اما بلافاصله اعلام شد ضارب یک نفر بوده که ابتدا زخمی و سپس بازداشت شده است. خبر دیگر به نقل از فرمانده نیروی انتظامی فارس بود که گفت مهاجم بازداشت و تحت بازجویی است درحالی که وی در اثر شدت جراحت در اتاق عمل بود. نقل قول یک شاهد عینی به صدا و سیما نیز گاف دیگری در روند این اطلاع‌رسانی بود. شاهد عینی به صدا و سیما گفت که مهاجم نقاب مشکی بر چهره داشته است در حالی که پیشتر تصاویر دوربین مدار‌بسته چهره ضارب را نشان داده بود. اعلام هویت مهاجم نیز از سوی رسانه های رسمی حکایت دیگری بود. آنان اسم دادستان شیراز را به جای فرد تروریست معرفی کردند.

اما شبهه جدی‌تر زمانی رخ داد که داعش در یک بیانیه مشکوک مسئولیت این حمله تروریستی را بر عهده گرفت. در اطلاعیه‌ای که از سوی داعش منتشر شد تاریخ ۳۰ ربیع اول قید شده بود در حالی که در تقویم کشورهای عربی اول ربیع الثانی است و سی ام ربیع الاول موضوعیت ندارد.

بسیاری بعد از انتشار بیانیه پرسیدند «بیانیه کجا منتشر شده است؟» روایت ایسنا که همشهری‌آنلاین نیز آن را بازنشر کرده است در این زمینه خواندنی است: «اغلب ارجاع آن‌ها به این شائبه بود که چون ما نمی‌توانیم بیانیه را پیدا کنیم، پس تصویری که منتشر شده جعلی است! این ادعا هم نادقیق است. سایت خبری اعماق، سی‌ان‌ان و رویترز نیست که بتوان آن را به راحتی روی وب پیدا کرد. ارائه‌دهندگان سرویس‌های پشتیبانی سایت به طور مرتب آدرس‌های مربوط به گروه‌هایی حتی با شائبه فعالیت‌های تروریستی را از روی سرورهای خود پاک می‌کنند، بنابراین طبیعی است که کاربران معمولی قادر به پیدا کردن متن بیانیه‌های اعماق در وب نیستند. داعش برای ارتباط از شبکه پیچیده‌ای از کانال‌ها استفاده می‌کند که کاربران عادی نمی‌توانند به آنها دسترسی پیدا کنند. اگر جایی وارد کانالی شدید که فکر کردید کانال ارتباطی داعش است، یا کسی به شما گفت که وارد چنین کانالی شده یقین حاصل کنید که یا اشتباه کرده‌اید و یا در تور افتاده‌اید.» این استدلال به خوبی نشان می دهد که چرا داعش می تواند به راحتی مسئول این عملیات تروریستی معرفی شود.

در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی منتسب به حکومت و نیروهای امنیتی نیز اطلاعاتی به‌دست آمد که تناقض های دیگری را در این پرونده نشان می داد. به طور مثال یک کاربر ارزشی در توئیتی مدعی شد که نیروهای امنیتی تنها دو دقیقه بعد از حمله تروریستی خود را به صحنه رسانده و ضارب را بازداشت کرده است. در تصاویری که او منتشر کرد ساعت روی مانیتور مداربسته ۱۸:۱۳ است. در حالی که در تصاویر منتشر شده از صدا و سیما ساعت مانیتور ۱۷:۴۲ است.

گفته های شاهدان عینی به زیتون

مشاهدات میدانی زیتون حاکی از آن است که نیروهای امنیتی با حدود ۲۵ دقیقه تاخیر خود را به صحن حرم شاهچراغ رسانده و مهاجم را بازداشت کرده‌اند. از این رو می‌توان جعل ناشیانه زمان حمله تروریستی را که از سوی کاربر ارزشی صورت گرفته از این زاویه تحلیل کرد که تاخیر زیاد در رسیدن نیروهای امنیتی خود معمای بزرگی است که کمتر بدان پرداخته شده است.
برخی از کسبه محل به مخاطبان زیتون گفته اند هنگام حمله هیچ نیروی امنیتی در نزدیکی حرم نبوده است. آنچه که بیشتر موجب تعجب کسبه محل شده، ورود فرد تروریست از باب رضا به داخل حرم است. محلی که به خاطر کسبه زیاد، معمولا پر ازدحام است. در حالی که ضارب می‌توانسته باب موسی بن جعفر را  که خلوت‌تر بوده برای ورود به داخل حرم انتخاب کند. این نشانه‌ای است که مهاجم هیچ دغدغه‌ای برای مواجهه با نیروهای امنیتی در محل نداشته است.
گزارش روزنامه فرهیختگان نیز بخش دیگری از این معما را پررنگ می‌سازد. برخی رانندگان تاکسی گفته‌اند که مهاجم را دیده اند اما تصور کرده اند که او یک نیروی لباس شخصی است.

چوپان دروغگو؛ درسی که خوب فهمیده نشد

چوپان دروغگو یکی از دروس قدیمی کتاب فارسی سوم دبستان است. در این داستان ساده، مولف خواسته تا به زبانی ساده معایب دروغگویی را برای کودکان توضیح دهد. اما گویی مقامات جمهوری اسلامی این درس را خوب نیاموخته اند. این البته در صورتی است که بپذیریم این حمله واقعا از سوی داعش صورت گرفته باشد. در حالی که باور افکار عمومی حتی کسبه اطراف حرم شاهچراغ نیز نمی‌پذیرد که این حمله بدون اطلاع یا هماهنگی با حاکمیت صورت گرفته باشد. دلیل این بدبینی عدم اعتماد عمومی به اخبار رسمی جمهوری اسلامی در هر حادثه‌ای است؛ از انفجار در حرم رضوی تا ریزش ساختمان پلاسکو و کشتی سانچی، سرنگونی هواپیمای اوکراینی و نهایت حادثه متروپل آبادان.

اما برای ساختگی دانستن این حمله تروریستی فرضیاتی نیز مطرح است. به طور مثال گفته می شود که جمهوری اسلامی از یک زندانی داعشی برای این حمله استفاده کرده است. فرضیه دیگری بر این باور است از زندانیان داعش و نیروهای تکفیری نیز برای سرکوب اعتراضات استفاده شده است و این احتمال هست که فردی از آنان در این میان گریخته و دست به این حمله ناگهانی زده است. از تعداد دقیق زندانیان داعشی در ایران و شرایط نگهداری آنان اطلاع دقیقی وجود ندارد اما با بررسی اخبار مربوط به بازداشت عوامل داعش در ایران می‌توان گفت دست کم صد عضو داعش در ایران بازداشت شده اند.
از سوی دیگر، این رویداد که فراجا انتساب تصاویری را که نشان می دهد اشخاصی با یونیفرم یگان ویژه به منازل شخصی مردم آسیب می زدند یا یک معترض را به شکل فجیعی مورد ضرب و شتم قرار می دهند؛ به خود رد کرده و آنان را پلیس نما توصیف می کند؛ این فرض را تقویت می کند که از زندانیان داعش نیز برای کمک به نیروی سرکوب استفاده شده باشد.