عقب‌نشینی در خرسون، پیش‌روی در تهران

زیتون- فرید بهمنش:  سفر مقام ارشد امنیتی روسیه  را به تهران در گرماگرم جنگ در اوکراین و عقب‌نشینی سربازان پوتین، نمی‌توان نادیده گرفت.

این روزها، دولت و ارتش تحت فرمان ولادمیر پوتین، حال و روز عجیبی دارد و مدام شکست می‌خورد. اما درست در همان روزی که سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه، به نیروهای خود دستور داده تا از خرسون عقب‌نشینی کرده و به سوی کرانه غربی رودخانه دنی‌پرو بگریزند، یک دستیار و یک مقام امنیتی تیم پوتین در تهران، در حال قدرت‌نمایی هستند.

سفر هیات روسی به تهران نشان داد که جمهوری اسلامی، تنها خانه‌ای است که درِ آن همیشه به روی روسیه باز است. تنها سه روز پس از اعتراف دیرهنگام وزیر امور خارجه‌ی کابینه‌ی رئیسی به فروش «محدودِ» پهپادِ شاهد به مسکو، نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه به تهران آمد تا همه بدانند که رابطه بین روسیه و جمهوری اسلامی ابعاد گسترده‌ای دارد و روسیه بدش نمی‌آید که نشان دهد تنها کشوری است که برای سفر به تهران، هیچ مانع و ملاحظات خاصی ندارد و در هر آن چه که بخواهد، دست پیدا می‌کند.

نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، در دیدار با علی شمخانی، نماینده‌ی خامنه‌ای و دبیر شورای عالی امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. پاتروشف از این که همکاری‌های دو کشور سرعت گرفته، اظهار خرسندی کرده و ۴ گفتگوی رئیسی و پوتین را به عنوان سند اثبات پافشاری تهران و مسکو برای توسعه روابط دوجانبه در سطح راهبردی، قلمداد کرده است.

«روابط راهبردی»؛ این همان اصطلاحی است که مسئولین جمهوری اسلامی به شدت به آن علاقه‌مند هستند و معمولا مراد و منظورشان از تعریف یک رابطه‌ی استراتژیک یا به قول خودشان راهبردی، نوعی از رابطه‌ی رفیقانه است که طرفین، همه‌جوره به پای هم می‌سوزند و می‌سازند. در حالی که در روابط بین‌الملل، اساسا چنین نوع روابطی وجود ندارد و البته هیچ‌گاه مقامات روسی، اعلام نکرده‌اند که با جمهوری اسلامی، رابطه‌ی استراتژیک دارند. اما ابراهیم رئیسی هم نشان داد که از این واژه دل نمی‌کَند. او نیز در دیدار نیکلای پاتروشف گفت: «اراده ایران و روسیه، ارتقای سطح روابط راهبردی در عرصه‌های مختلف است. این روابط در حال تقویت است چشم‌انداز آن را روشن می‌بینیم».

روسها در تهران، پهپادفروشی در موسم ترکمانچای
هم‌زمان با دیدار پاتروشوف و شمخانی، چند کیلومتر آن سوتر، ایگور لویتین دستیار رییس جمهور روسیه نیز با محمد مخبر معاون اول ابراهیم رییسی دیدار کرد. مخبر که در دوران شیوع کرونا، با طرح ادعای کذب درخواست چندین کشور جهان برای خرید واکسن برکت، نامش بر سر زبان‌ها افتاده بود، پس از دیدار با لویتین اعلام کرد:« توافقات بسیار خوبی در بخش انرژی میان ایران و روسیه حاصل شده است اما باید نسبت به زمان اجرای این توافقات حساس باشیم».

ایگور لویتین، با جواد اوجی وزیر نفت هم دیدار کرد و مشخص شد که روس‌ها، با توجه به شرایط بحرانی و تحریم‌زده‌ی اقتصاد ایران، در این سفر، امتیازات اقتصادی فراوانی گرفته‌اند. اوجی پس از این دیدار گفت: «در آینده‌ای بسیار نزدیک قرارداد نهایی خرید و سوآپ گاز از روسیه بین شرکت ملی گاز ایران و طرف روس در مسکو امضا خواهد شد.همچنین در بخش حمل‌ونقل گفت‌وگوهایی برای احداث خط آهن رشت – آستارا و برقی کردن خط ریلی گرمسار- اینچه برون انجام شد. برای توسعه هفت میدان نفتی و گازی با روسیه قرارداد داریم که پیشرفتی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد دارند و درباره ۱۴ میدان دیگر مذاکرات در حال انجام است.»

اوجی به اختیارات تام دستار پوتین دل‌خوش شده و امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری با شرکت‌های بزرگ روس را یک پیروزی بزرگ می‌داند. همه‌ی اینها در حالی است که روسیه برای تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر، به مدت چند دهه، بدعهدی کرده و بارها از ایران، امتیاز مالی گرفت.

لویتین، دستیار زرنگ پوتین، همچنین به دیدار سجادی وزیر ورزش و جوانان رفت و سجادی از شنیدن پیشنهاد او، برای یک بازی دوستانه بین تیم‌ها ملی فوتبال روسیه و ایران ذوق‌زده  شد و وعده داد که سریعا این پیشنهاد را به فدراسیون فوتبال منتقل کند. فوتبال روسیه به خاطر حمله به اوکراین از مسابقات جام‌جهانی قطر کنار گذاشته شد.

نکته‌ی جالب توجه حول محور روابط تهران و مسکو، این است که روس‌ها در تعمیق روابط خود با جمهوری اسلامی ایران، چندین نشان را با یک تیر زده‌اند. آنان علاوه بر ان که در چند حوزه اقتصادی همچون ریل و نفت و گاز، ایران را وابسته ساخته‌اند، با خرید پهپادهای ایرانیِ شاهد، عملا ایران را در یک تجاوز آشکار، شریک و سهیم کرده‌اند. البته این تجاوز، اقدامی است که از همان گام نخست هم مورد تایید جمهوری اسلامی قرار گرفت و ابراهیم رئیسی در نخستین روز تجاوز ارضی روسیه به اوکراین، دعا کرده بود که این اقدام به نفع منطقه تمام شود. شاید به همین خاطر است که برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، اعلام می‌گویند که رئیسی باعث شده، روابط تهران–مسکو، باز هم به عهد ترکمانچای بازگردد.

وقتی که آمریکایی‌ها، امیرعبداللهیان را به مرگ گرفتند
موضوع فروش پهپادهای ایرانی شاهد به اوکراین، مدتهاست افشا شده و دولت اوکراین، بیش از یک هزار نفر از دانشجویان ایرانی را در واکنش به این اقدام تهران، از خاک خود اخراج کرده و در گذرنامه‌ی آنها مهرهایی زده شده که سفر این دانشجویان به اوکراین را تا سه سال دیگر ممنوع می‌کند. اما جمهوری اسلامی زیر بار نمی‌رفت و انکار می‌کرد. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه‌ی کابینه‌ی رئیسی و چندین مقام دیگر جمهوری اسلامی، بارها اعلام کرده بودند که خبر فروش پهپاد به اوکراین، صحت ندارد و ساخته و پرداخته‌ی ذهن زلنسکی و رسانه‌های کییف و واشنگتن است.

مدتی بعد، رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی، راه دیگری پیدا کردند و با طرح موضوع فروش موشک‌های ایرانی به روسیه، بازی را به سطح خطرناک‌نری بردند و احتمال آن قوت گرفت که موضوع فروش موشک، در شورای امنیت سازمان ملل بررسی شود و اصطلاحا کار دست تهران بدهد. اینجا بود که بالاخره دم خروس بیرون زد و امیرعبداللهیان به تب راضی شده و گفت: «در مورد هیاهویی که برخی کشورهای غربی به راه انداخته‌اند که ایران برای کمک به روسیه در جنگ اوکراین، پهپاد و موشک در اختیار این کشور قرار داده است؛ بخش موشک کاملا غلط است. در مورد پهپاد، ماه‌ها قبل از جنگ اوکراین تعداد محدودی پهپاد را در اختیار روسیه قرار دادیم.»

ولودمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین روز شنبه در واکنش به سخنان امیرعبداللهیان گفت: «نیروهای اوکراینی روزانه دست کم ده فروند پهپاد ایرانی را سرنگون می‌کنند. بنابراین، برخلاف ادعا، تعداد پهپادهایی که تهران به روسیه ارسال کرده محدود نیستند».

گفته می‌شود چند فروند از پهپادهای شاهد ساخت ایران، بدون آن که منهدم و متلاشی شوند، با هک سامانه در اختیار قرار رفته و سالم زمین فرو نشانده شده‌اند. لذا بعید نیست که حالا با تکنیک تحلیل اجزا و مهندسی معکوس، بسیاری از اسرار ساخت پهپاد شاهد، به دست گروه امنیتی وزارت دفاع اوکراین افتاده باشد.

اوکراین که در یک سال گشته، بیش از ۲۵ فروند پهپاد جنگی پیشرفته مدل بایراکتار از ترکیه خریداری کرده، به زودی کارخانه‌ی مشترکی را افتتاح می‌کند که در آن، مهندسین اوکراینی و ترکیه‌ای، پهپاد تولید خواهند کرد.

مُخزنیِ پاتروشف در اتاق شمخانی
نگاهی به بیانیه‌ها و مواضع اخیر بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی و همچنین بیانیه‌ی مشترک وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه در خصوص اعتراضات دو ماه گذشته، نشان می‌دهد که همه‌ی عوامل امنیتی جمهوری اسلامی تصمیم گرفته‌اند یک واژه و اصطلاح خاص را تکرار کنند؛ «جنگ ترکیبی». جالب اینجاست که مقام امنیتی روس هم، عین این عبارت را در اتاق شمخانی تکرار کرده و گفت: «کشورهای غربی به ویژه آمریکا با زیر پا گذاردن منشور ملل متحد و با استفاده از جنگ ترکیبی به‌دنبال تحمیل اراده سیاسی خود به کشورهای مستقل هستند». وی در ادامه، با همان منطقی که نزد سران جمهوری اسلامی درباره‌ی وقایع اخیر شنیده می‌شود، افزود: «امپراطوری رسانه‌ای غرب از ابتدا با وارونه‌نمایی حقایق، تلاش گسترده‌ای را برای ایجاد انحراف در افکار عمومی جهانی نسبت به چگونگی آغاز بحران اوکراین و واقعیت‌های میدانی آن در دستور کار خود قرار داده است».

همچنین در بیانیه‌ی شورای امنیت ملی روسیه درباره‌ی دیدار نیکلای پاتروشف و علی شمخانی، این عبارت جای گرفته است: «در رایزنی‌های پاتروشف با علی شمخانی، به ویژه به موضوع تلاش نهادهای اطلاعاتی غربی برای مداخله در امور روسیه و ایران پرداخته شد. طرفین درباره مسائل امنیت اطلاعات و راه‌های مبارزه با تلاش سرویس‌های اطلاعاتی غربی برای مداخله در امور داخلی ایران و روسیه گفت‌وگو کردند».

چه چیزی نصیب ایران می‌شود؟
توسعه‌ی روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه و چین، در دوران ریاست جمهوری رئیسی به عنوان یک استراتژی هوشمندانه مورد تبلیغ قرار گرفته که هدف و غایت آن، تضعیف آمریکا و اروپا و کمک به ساخت جهان چند قطبی است. اما مشخص نیست که پناه بردن ایرانِ تحریم‌زده به یک کشور تحت تحریم دیگر، دقیقا چه آورده‌ای دارد.
جمهوری اسلامی که با شعار و ادعای نه‌ شرقی نه غربی، خود را به عنوان یک نهضت سیاسی دارای استقلال رای معرفی کرده بود، حالا به شدت شرقی شده و علاوه بر آن که امتیازات مالی بسیاری به روسیه داده، در بنب‌ست و انزوا قرار گرفته و به خاطر مخالف‌خوانی در برابر آمریکا و اروپا و ماجراجویی‌های ضدامنیتی در خاورمیانه، مردم ایران را با تحریم، فقر بی‌سابقه و بحران اقتصادی روبرو کرده است.