توافق با عربستان؛ فشار در داخل، عقب‌نشینی در خارج

زیتون-فرید بهمنش:  رسانه‌های سپاه پاسداران و نهادهای دولت و حاکمیت، درباره‌ی توافق با عربستان سعودی، موج گسترده‌ای از تبلیغات به راه انداختند. آنها از سویی می‌خواهند توافقی را که در پکن به دست آمده، همچون یک دستاورد ویژه معرفی کنند و از دیگر سو آن را به عنوان تغییر رویکرد عربستان علیه آمریکا و اسرائیل، توصیف کنند.

خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، از عبارت «سیلی سخت ریاض به واشنگتن» استفاده کرده و مدعی شده که حکومت پادشاهی آل سعود، با این اقدام، به آمریکا دهن‌کجی کرده است. و این هم این تیتر نخست روزنامه کیهان است: «توافق ایران و عربستان، ضربه کاری به آمریکا و رژیم صهیونیستی».

اینها بخشی از مواضع اصول‌گرایان در وصف توافقی است که با میانجی‌گری چین، بین ایران و عربستان سعودی به دست آمد.

ادبیات آشکار تسنیم و کیهان، یک‌بار دیگر نشان می‌دهد که خیلی‌ها در جمهوری اسلامی، هر رویداد و پدیده‌ای را با این متر و معیار می‌سنجند که آثار و تبعات آن، چه نسبتی  با منافع آمریکا و اسرائیل دارد.

در روزهایی که کنترل قیمت دلار به طور کامل از دست دولت خارج شده و در آستانه‌ی سال نو، مردم توان خرید ندارند و در شرایطی که هنوز اقدام روشنی در مورد دستگیری عوامل حمله‌ی شیمیایی به مدارس دخترانه انجام نشده، توافق با عربستان، همچون یک دستاورد بزرگ توصیف شده است. تا جایی که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه گفته «سیاست همسایگی دولت دکتر رییسی در مسیر درست خود به پیش می رود» و « بازگشت روابط طبیعی میان ج.ا.ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می دهد».

اگر چه لشکر پرشماری از حامیان دولت و حکومت، توافق با عربستان را دستاورد بزرگی می‌دانند اما از نگاه منتقدین دولت، هیچ پاسخ روشنی برای این سوال وجود ندارد که دلیل حمله به سفارت و آن همه تقابل و رویارویی با عربستان سعودی چه بود و چه کسی مسئول خسران این سالیان است. در تویت عباس عبدی فعال سیاسی هم چنین دیدگاهی وجود دارد: « ایران و عربستان در پکن پذیرفتند که به توافقنامه دو کشور در سال ۱۳۷۷ و ۱۳۸۰ یعنی دوره اصلاحات برگردند، حالا آموزش مذاکره؛ آن هم زیر سایه چین را می‌دهند. ۲۵ سال مردم را اسیر قدرت طلبی خود کردند.»

دستیاران ظریف کار کردند، سند به نام شمخانی زده شد
نورنیوز مجموعه‌ی رسانه‌‌ای متعلق به «شعام»، افتخار مذاکره و توافق با عربستان در پکن را به نام علی شمخانی رقم زد. کاری که در شرایط طبیعی باید توسط وزیر امور خارجه دنبال میشد، به دبیر شورای عالی امنیت ملی سپرده شد و این ظن تقویت شد که عرب‌زبان بودن شمخانی در این ماجرا، به عنوان یک کارت مثبت مورد توجه قرار گرفته است.

اما کمتر از یک روز پس از توافق مزبور مشخص شد که سه دیپلمات باتجربه‌ی وزارت امور خارجه پشت این ماجرا بوده‌اند که عبارتند از علی‌رضا عنایتی، سفیر اسبق ایران در کویت، علی‌اصغر خاجی، دستیار سابق ظریف و زبیب، دیپلمات فعال در حوزه‌ی تامین واکسن وارداتی در دوران کرونا و آشنا به روابط ایران و چین. هر سه دیپلمات مزبور، از دیپلمات‌هایی هستند که دوران روحانی و ظریف، اوج کار حرفه‌ای آنها بوده است.

هنوز مشخص نیست که دقیقا به چه دلیلی جلوه‌ی ویترینی توافق با عربستان به شمخانی تعلق گرفته اما در هر حال، رئیسی و امیرعبداللهیان به عنوان رئیس جمهور و وزیر امور خارجه در این ماجرا در سایه قرار گرفتند و در شرایطی که شمخانی در پکن به سر می‌برد، امیرعبداللهیان پس از بازدید از مناطق زلزله‌زده‌ی ترکیه، به سوریه رفته و در لاذقیه می‌چرخید.

زمانی برای عقب‌نشینی تندروها
لعن و نفرین آل سعود، حمله به سفارت و کنسول‌گری عربستان در تهران و مشهد در دوران روحانی، تهدید مداوم علیه عربستان و امارات، حملات پهپادی به آرامکو و دیگر تاسیسات نفتی عربستان سعودی و به‌کارگیری همه‌ی تریبون‌های نماز جمعه و رسانه‌ها برای جنایتکار جلوه‌دادن آل سعود، مجموعه‌ای از اقدامات تندروها در دوران دولت روحانی بود. آن اقدامات، هزینه‌های گزافی بر دست ایران گذاشت. اما حالا و در دورانی که دولت و حاکمیت یکدست شده، خبری از آن شعارهای تند انقلابی نیست و فضاسازی‌های تبلیغاتی به گونه‌ای مدیریت می‌شود که گویی دولت روحانی دشمن عربستان و دیگر همسایگان ایران بوده اما حالا در دوران دولت رئیسی، قرار است با رویکرد موسوم به «سیاست همسایگی»، جمهوری اسلامی روابط منطقه‌ای خوبی با همه داشته باشد.

از طرفی دیگر قرار گرفتن تندروها بیش از پیش در ساختار اجرایی و یکدست شدن حاکمیت، آن‌ها را با واقعیت  مشکلات مواجهه کرده و دریافته‌اند که با شعار و دشمن‌تراشی نمی‌توان کشور را مدیریت کرد؛ مخصوصا که بسیاری از شهرهای ایران ماه‌های پرالتهابی را گذرانده و اعتراضات سراسری هم ضربِ شستی در داخل به حاکمیت نشان داده است؛ ضربِ شستی که توافق با عربستان هم می‌تواند دستاورد ناخواسته‌ی آن باشد.

آیا قفلِ بازار گشوده می‌شود؟
بسیاری از فعالان فضای مجازی حامی دولت رئیسی و کاربران موسوم به «ارزشی»، سعی کردند توافق بین جمهوری اسلامی و عربستان سعودی را همچون تلاش دیپلماتیک دولت رئیسی برای عبور از شرایط سخت سیاسی و اقتصادی به نمایش بگذارند. اما واقعیت این است که هیچ‌گاه مبادلات تجاری قابل توجهی بین ایران و عربستان در جریان نبوده که حالا با امضای توافق، رونقی در بازار صادرات و واردات مشاهده شود. چرا که حتی اگر یک رابطه‌ی تجاری مهم شکل گرفته بود، باز هم به خاطر تحریم، راهی برای گذار از بحران وجود ندارد و همچنان که در ماه‌های اخیر مشاهده شد، حتی عراق نیز که به عنوان مهمترین کشور دوست جمهوری اسلامی و عضو موثر هلال شیعی یا محور مقاومت نامیده می‌شود، در برابر هشدارهای آمریکا، تعامل ارزی با ایران را متوقف کرد. بنابراین، اتفاقی که در پکن روی داد، تنش بین تهران و ریاض را کاهش می‌دهد اما بعید است منفذی برای ورود هوای تازه به اقتصادِ بیمار ایران باشد.