5 پاسخ

1. یاسر میردامادی گرامی،
   با سلام. آن چه که در ان جا می‌نویسم توضیحی چند خطی در مورد دو کتاب است.

   ۱ – Craig, W. L. and J. P. Moreland (2009) The Blackwell companion to natural theology. Blackwell Publishing Ltd.
   ۲ – Ruloff, C. and P. Horban (2023) Contemporary arguments in natural theology. Bloomsbury Academic.

   می‌خواستم که “کتاب ۱” (Craig & Moreland, 2009) را تندخوانی کنم تا شاید بتوانم قضاوت کنم که آیا الهیات طبیعی، نسبت به ویلیام پیلی (William Paley) و کتاب معروفش که در سال ۱۸۰۳ منتشر شده، حرف تازه‌ای برای گفتن دارد یا نه؟ در میانه خواندن آن کتاب بودم که متوجه شدم گویا نویسندگان فصل‌های مختلف کتاب و ویراستاران تعریفی از الهیات طبیعی دارند که لزوما با تعریفی که در ذهن من نقش بسته، هم‌خوانی ندارد و شاید سوء تفاهمی (!) در بین است. بنابراین به جستجوی تعریف الهیات طبیعی رفتم. در لغت‌نامه‌های قدیمی‌تر، مانند وبستر و کالینز الهیات طبیعی را همان‌طور که در ذهن من نقش بسته به “دانش در مورد خدا، وجود خدا و صفات خدا، که از مطالعه طبیعت به دست آید” تعریف شده. حتی در لغت‌نامه آکسفورد نام جان ری (John Ray)، ویلیام پیلی و رساله‌های بریج‌واتر (Bridgewater Treatises) در تعریف “الهیات طبیعی” آمده است. در لغت‌نامه کالینز و یک لغت‌نامه اینترنتی به نام “لغت نامه کاتولیک” یک عبارت توضیحی به تعریف بالا اضافه شده که شاید منشاء سوءتفاهم باشد. در کالینز عبارت توضیحی (by reasoned argument) و در لغت‌نامه کاتولیک عبارت توضیحی (by the light of natural reason) به آخر تعریف اضافه شده‌اند. مراجعه به منابع جدیدتر، مانند دانشنامه‌های مختلف (چه با ویراستاری بسته مانند بریتانیکا و استنفورد، و چه با ویراستاری باز مانند ویکی‌پدیا) دو تعریف از الهیات طبیعی ارائه می‌شود. تعریف اول همان تعریف قدیمی است که در بالا آوردم و تعریف دوم بسط عبارت توضیحی است که در دو مثال کالینز و لغت‌نامه کاتولیک دیده می‌شود. در این مرحله واضح شد که میردامادی گرامی و من از دو موضوع مرتبط، ولی متفاوت حرف می‌زنیم. بنابراین، اگر من متوجه این سوتفاهم بودم، شاید با نوشتن “دیدگاه” خود در سایت زیتون، به قول قدیمی‌ها “متصدع اوقات شریف” میردامادی و خوانندگان محترم نمی‌شدم.

   در این مرحله به خواندن “کتاب ۱” ادامه دادم. به طور خلاصه، فصل‌های مختلف “کتاب ۱” به بررسی دلایل “عقلی”، و نه “علمی و علوم طبیعی/تجربی”، در مورد وجود و صفات خدا می‌پردازد. “کتاب ۱” یک مقدمه و ۱۱ فصل دارد. نویسدگان فصل‌های مختلف، که ۱۳ نفر هستند، یا فیلسوفان دانشگاهی (۱۱ نفر استاد یا دانشیار یا مدرس) هستند، و یا نویسنده (۱ نفر) و یا تحلیل‌گر آلات و ادوات نظامی (۱ نفر)! (با بدجنسی رضایت‌مندانه‌ای می‌گویم که لابد خداباوران به حمایت تحلیل‌گران نظامی احتیاج دارند). این دیدگاه مجال ارائه‌ی خلاصه‌ای از هر فصل کتاب را ندارد. فقط این را بگویم که در فصل‌های مختلف اشاره به آراء قدیمی مانند آراء ابن سینا، غزالی، توماس اکویناس تا لایبنیتس و کانت فراوان است. در این بین نام انسلم مقدس (Saint Anselm) هم به میان می‌آید (که به نظر من خوراک فکری آغاز جنگ‌های صلیبی را او فراهم کرد.) بعد از تندخوانی “کتاب ۱” سوال من این بود که آیا مطالب منتشر شده در “کتاب ۱” ناشی از یک تعریف عمومی است و یا این ۱۳ نفر نویسنده، استثناء هستند. برای درک بهتر این موضوع “کتاب ۲” را تندخوانی کردم. “کتاب ۲” (Ruloff & Horban, 2023) هم شامل یک مقدمه و ۱۸ فصل است. نویسندگان بخش‌های مختلف این کتاب ۲۲ نفر هستند و تعدادی از آن‌ها در نوشته “کتاب ۱” هم سهیم بوده‌اند. در این کتاب نیز ۲۱ نویسنده فیلسوف دانشگاهی هستند (۲۰ نفر استاد، دانشیار یا مدرس، و ۱ نفر دانشجوی دوره دکتری). نفر آخر، که تنها غیر فیلسوف است مایکل بهه (Michael J. Behe) است. بهه استاد شیمی است و از مخالفان فرگشت داروینی. از بهه که بگذریم، دیگران همان تعریف از الهیات طبیعی را دارند که نویسندگان “کتاب ۱” داشتند (یعنی بررسی دلایل “عقلی”، و نه “علمی و علوم طبیعی/تجربی”، در مورد وجود و صفات خدا). آین ها هم ازمنابع قدیمی و آراء فیلسوفان قدیمی به وفور استفاده می‌کنند.

   نکته‌ای که مرا (در مورد هر دو کتاب) متعجب می‌کند آن است که چرا این همه بر استفاده از آراء ۲۰۰ یا ۳۰۰ ساله یا ۱۰۰۰ ساله تکیه می‌شود؟ به عنوان یک دانش‌آموخته علوم طبیعی/تجربی برای من مشکل است که “مسائل امروز” را با “علم قدیمی” بررسی کنم. به عنوان مثال، در مورد فرگشت، من (و بسیاری دیگران) برای داروین ارزش بسیاری قائل هستیم، برای این که او راهگشا بود. ولی ما امروز فرگشت را طوری می‌فهمیم و با شواهد و دانسته‌هایی می‌فهمیم که داروین چیزی از آن‌ها نمیدانست. این که امروز کسی از آراء ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال پیش از داروین، بر علیه داروین استفاده کند، بی معنی است. حمله به داروین مثل حمله به آسیاب‌های بادی است. ما، که این کاره هستیم، از داروین عبور کرده‌ایم.

   و در آخر مجبورم که حرف اولم را تکرار کنم. “من در بین خداباوران مسیحی چیزی که متفاوت از حرف‌های ویلیام پیلی (William Paley) (منتشر شده در سال ۱۸۰۳) باشد، ندیده‌ام. دیده‌ام که هر چند سال یک مرتبه، همان استدلالات پیلی، به زبانی تازه (در ترکیب با کمی استدلالات بی‌ربط از فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و احتمالات) تکرار می‌شود. ولی حرفی تازه گفته نمی‌شود.” حتی حرف‌های مایکل بهه، تکرار همان حرف‌های پیلی است.

   با احترام – حسین جرجانی

2. ممنونم جناب جرجانی. کامنتی که گذاشتم و منبعی که معرفی کردم تحت عنوان ناشناس آمد ولی من یاسر میردامادی هستم نویسنده‌ی مقاله‌ای که لطف کردید و در مورد آن کامنت گذاشتید. از روایت شما از منبعی که معرفی کردم هم استفاده می‌برم.

3. جناب جرجانی عزیز، سلام و درود. ممنون از نظرتان. الهیات طبیعی از ابتدا قرن نوزدهم تا کنون تحولات بسیاری داشته. برای منبعی جمع‌وجور جهت دنبال کردن تحولات می‌توان این اثر را دید: The Blackwell Companion to Natural Theology 1st Edition, William Lane Craig (Author, Editor), J. P. Moreland (Editor)

   1. ناشناس گرامی،
      از راهنمایی شما تشکر می‌کنم. در طول یکی دو روز آینده، کتاب را تندخوانی خواهم کرد. اگر لطف مسئولان زیتون در باز نگه‌داشتن امکان نظرنویسی و پاسخ‌گویی، برخلاف “لطف شیخ و زاهد”، دایم باشد، خلاصه‌ای از کتاب را در این جا خواهم نوشت.
      با احترام – حسین جرجانی

4. یاسر میردامادی گرامی،
   با سلام. اذعان می‌کنم که فهم من از الهیات طبیعی احتمالا به زمینه‌ی خاص زیست‌شناسی و فرگشت محدود است. با این حال، باید بگویم که من در بین خداباوران مسیحی چیزی که متفاوت از حرف‌های ویلیام پیلی (William Paley) (منتشر شده در سال ۱۸۰۳) باشد، ندیده‌ام. دیده‌ام که هر چند سال یک مرتبه، همان استدلالات پیلی، به زبانی تازه (در ترکیب با کمی استدلالات بی‌ربط از فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و احتمالات) تکرار می‌شود. ولی حرفی تازه گفته نمی‌شود.

   خوشحال خواهم شد اگر در نوشتار آتی مثال‌هایی از الهیات طبیعی جدید به کار برید، تا دنبال کردن بحث شما راحت‌تر شود.

   با احترام – حسین جرجانی

دیدگاه‌ها بسته‌اند.