توضیحی درباره «پرسشی‌ در باب ربط منطقی میان دو آیه از قرآن»

زیتون– در پی انتشار نوشته‌ای با عنوان «پرسشی‌ در باب ربط منطقی میان دو آیه از قرآن» به قلم آقای حجت‌الله نیکویی در سایت زیتون، آقای عبدالعلی بازرگان، قرآن‌پژوه و مترجم قرآن، توضیحی را به به زیتون ارسال کرده است که در ادامه می‌آید.

نقد موجه نویسنده [اقای حجت‌الله نیکویی] از غیر منطقی بودن ترجمه برخی مفسرین از آیات ۸۳ تا ۸۷ سوره واقعه، به نظر این قلم ناشی از تصور تاریخی غالب گذشتگان از معنای ریشه‌ای کلمه«دین» است که آن‌را« جزا و کیفر نیک و بد» فرض کرده‌اند. حال آن‌که این معنی در منظومه قرآنی تنها یک وجه از کلمه دین است و برحسب سیاق آیات، وجوه دیگر آن باید در ترجمه مورد نظر قرار گیرد. از جمله:

الف- به نظام حقوقی و دستگاه قضایی هرکشور که بر حسب آن شهروندان کیفر نیک و بد اعمال خود را می بینند، «دین» گفته می‌شود و در آیه ۷۶ سوره یوسف قوانین کیفری فرعون مصر(دین الملک = قانون شاه) نامیده شده است.
اتفاقا امام علی نیز در منشور حکومتی موسوم به عهدنامه مالک اشتر در بخش رسیدگی به دستگاه قضا در سرزمین مصر، توصیه می‌کند؛ این «دین» (قانون) همواره اسیر اشرار و چماق آنان علیه مردم بوده و به هوای نفس عمل و دنیا طلب می‌شده است (۱).

ب- حاکمیت و غلبه قانون بر شهروندان . مفسرین مذکور، کلمه «مدینین» را جزا داده شده گرفته‌اند، حال آن‌که اسم مفعول«المَدِین» در لغت نامه معروف «المنجد» به معنای برده و بنده نیزآمده که محکوم صاحب اختیار خود است، دراین‌صورت ترجمه آیات مورد نظر به قرار زیر خواهد بود.

پس چرا (در آستانه مرگ یکی ازشما) وقتی جان به گلوگاهش می‌رسد، شما فقط نظاره می‌کنید (هیچ کاری از دستتان ساخته نیست)؟ و در آن حال ما نزدیک‌تر از شما به اوییم، ولی شما نمی‌بینید. پس اگر شما بنده ( مقهور قوانین ما درزندگی و مرگ) نیستید، اگر راست می‌گویید جان او را برگردانید.

مشرکین مخاطب این آیه در زمان نزول قرآن در ادعا و به زبان خدا را خالق و رازق خود می‌دانستند ولی عملا به شفاعت بت‌ها و توسل به آنان درکارگزاری امور خود باور داشتند، در این آیات بطلان این تصور را مطرح می‌سازد.

پانوشت
(۱)- فَإِنَّ هَذَا الدِّینَ قَدْ کَانَ أَسِیراً فِی أَیْدِی الاَْشْرَارِ، یُعْمَلُ فِیهِ بِالْهَوَى، وَتُطْلَبُ بِهِ الدُّنْیَا.
در ضمن کلمه «دین» به معنای قوانین و نظامات و مدیریت براساس ضوابط، گویا در دوران قرون وسطای مسیحی از طریق تمدن برتراسلامی در اندلس و بغداد و … وارد فرهنگ اروپایی شده و عینا با همین لفظ در مورد ناظم امور کلیسا و بعضی مدیران مراکز آموزشی مصطلح گردید. آیا «دین دانشکده» به معنای مدیراجرایی که امروز گفته می‌شود ریشه درهمان دوران ندارد؟