راستی «روزنه‌گشایی» ممکن است؟

اخیرا حدود صد نفر از فعالان فکری و سیاسی ایران با تنظیم و انتشار بیانیه ای نسبتا مفصل در باره نمایشی به نام «انتخابات» پیش رو اعلام نظر و موضع کرده و دیگران را دعوت به حضور در این مناسک کرده اند؛ بیانیه‌ای که بر اساس محوریت رأی نویسندگان و امضاکنندگان آن به «بیانیه روزنه‌گشا» شهرت یافته است.

اکثر این افراد را می‌شناسم و شماری از آن ها از دوستان خوب من هستند از این رو نه تنها در باره خیرخواهی و مصلحت‌اندیشی ملی آنان تردیدی ندارم بلکه می‌توانم با دیدن نیمه پر لیوان و همدلانه بگویم قصد تک‌تک آنان واقعا روزنه‌گشایی در بازار مکاره سیاست‌ورزی در ساختار حقوقی و حقیقی جمهوری اسلامی واقعا موجود ایران است. اما پرسش اساسی آن است که به راستی در فضای کنونی جمهوری ولایی با زعامت مطلقه آقای خامنه‌ای اندکی، آری اندکی روزنه‌گشایی و اثرگذاری در سرشت حکمرانی و اندکی، فقط اندکی تغییر در احوال مردم ایران ممکن و حتی محتمل است؟

همان‌گونه که من اغلب این دوستان را می شناسم، آنان نیز بی‌تردید مرا می‌شناسند و با نوع تفکر و سوابق فکری و عملکردهای سیاسی من در طول این چهل و پنج سال آشنا هستند. فکر نمی‌کنم کسی مرا به تندروی و احیانا جوّزدگی متهم کند و حتی اگر من نیز استدلال‌های دوستان را معقول می‌یافتم، همان موضع را اعلام می کردم. با این حال تجربه زیسته من در طول این کمتر از نیم قرن به ویژه از چهار سال مجلس اول تا بعد و به طور خاص تجربه دوران اصلاحات و بعدتر به نیکی و به طور مکرر نشان داده است که در فضای حقوقی و نظری جمهوری اسلامی و مزید بر آن فضای نظام ولایی از نوع حکمرانی آقای خامنه‌ای حداقل تا اطلاع ثانوی امکان کمترین بهبود اوضاع به سود مردم وجود ندارد.

جدای از ساختار حقوقی جمهوری اسلامی و تناقض غیرقابل حل شریعت و دموکراسی و مؤلفه‌های آن از جمله انتخابات و تفکیک قوا و پارلمان و قانونگذاری، تحلیل تجربی آن است که پس از رخداد دوم خرداد ۷۶ و دوران معروف به اصلاحات امید می رفت که گشایشی هرچند محدود ایجاد شود اما جبهه ضد اصلاحات با زعامت تام و تمام آقای خامنه‌ای به هر دلیل به مصلحت خود و جبهه متحد خود ندید که این تغییرات محدود و اندک نیز در سیاست‌های داخلی و خارجی ادامه پیدا کند. محمود احمد‌نژادی مأموریت یافت تا جبهه دوم خردادی را از عرصه نظام ولایی براندازد اما در عمل به طور کامل ممکن نشد.

در پی آن جنبش سبز رخ داد و مردم خسته و نومید از همه چیز و همه جا، به میدان آمدند تا اندکی مجال تنفس پیدا شود. اما دیدیم و دیدید که چه شد. با این همه در پی آن سیاست سیاه و ضد ایرانی از نوع احمدنژادی، انتخابات ۹۲ برگزار شد و مردم بار دیگر به جنبش در آمده تا شاید روزنه‌ای گشوده شود. اما با سد سدید ولایی مواجه شد و در نهایت نشد که نشد. در عین حال در سال ۹۶ در اوج خستگی و نومیدی باز به میدان آمدند ولی بار دیگر ناامیدتر به خانه بازگشتند. در تداوم این سیاست اعمالی حکومتی، آقای خامنه‌ای و جناح امنیتی – نظامی ولایی به این نتیجه رسیدند که دیگر نباید کمترین امکان خودنمایی به اکثریت مردم داده شود و نباید ریسک کرد. چرا که جهت‌گیری های مردم به نیکی روشن شده بود. چنین بود که دو انتخابات ۹۸ و ۱۴۰۰ نیز با قهر کامل اکثریت مردم مواجه شد.

حال به راستی دوستان چه نشانه‌ای در سیاست حکمرانی ولایی می بینند که دعوت به روزنه‌گشایی کرده‌اند؟ آنچه در متن بیانیه تفصیلی دوستان دیده می شود کم و بیش همان نوع استدلال های تجربه شده بیست و پنج سال اخیر است. این نوع نگاه بیشتر از سر استیصال است و نه روزنه‌گشایی.

بی تردید گفته خواهد شد که «پس چه؟»، گزینه بعدی چیست؟ ولی حتی اگر گزینه بدیلی مناسب وجود نداشته باشد، که به زعم بسیاری وجود دارد، حداقل آن است که خردمند به ضرورت خردمندی هرگز کار بیهوده و لغو انجام نمی دهد. من جرّب المجرّب حلّت به الندامه! آیا تجربه دو سال قبل و تراژدی همتی برای بیداری و تجربه‌اندوزی کفایت نمی کند؟! آیا جنبش انقلابی و رادیکال «نسل ضد» برای بیداری کفایت نمی کند؟! واقعا آدم عاقل از یک سوراخ چندبار گزید می شود؟