مراسم رای‌گیری ولایی -که انتخابات خوانده می شود- به عنوان ابزاری چند منظوره برای نمایش مشروعیت و حمایت مردمی از حاکمیت بکار گرفته میشود، اما کنترل اجتماعی و مانیتورینگ سرسپردگی، سرکوب مخالفان و توزیع رانت‌های هم از دیگر کارکردهای این بازی سیاسی است. در یادداشتی که می آید به فشردگی برخی از جنبه های گوناگون این نمایش انتخاباتی گزارش میشود.
در همان ابتدای مونتاژ و سرهم بندی حکومتی که بعدا نام «جمهوری اسلامی» لقب گرفت برخی از مریدان خمینی به او پیشنهاد کرده بودند که نظام امامت بر پاکرده و بقایای دیوان سالاری حکومت شاه را حذف کند. این حواریون خمینی -نظیر مهدوی کنی- با استناد به تاریخ صدر اسلام بر این باور بودند که ولایت فقیه که ادامه ولایت امامان شیعه است نیازی به دستگاه اداری و ندارد. برخی دیگر از مریدان و حواریون خمینی هر چند منکر ولایت به مثابه ادامه امامت نبودند اما حذف نظام اداری ایران را به مصلحت نمی دانستند. به باور این دسته، دستگاه دولت به مثابه «زینت» یا به زبان امروزی «ویترین» نظام لازم بود. چون با حذف نظام اداری ایران ممکن بود به برخی از اقشار طبقه متوسط نوین ایران و حتی برخی از دولمتردان تکنوکرات مانند اعضای نهضت آزادی ایران که در دولت عضو بودند نارضی کند. به زبان امروزی، حوزویان قصد داشتند تا نماد و نمایشی از نظام اداری حکومت پهلوی را باقی بگذارند اما روح ولایی خود را در آن بدمند تا این دکور با روح حوزوی به بقای خفیف و حقیر خود ادامه دهد. در همین راستا بود که نظام ولایی هر چند اجزاء و ظاهر نظام های مدرن نظیر انتخابات، وزارت خانه، دستگاه اداری، مدیر، بودجه و غیره را دارا بود، اما از محتوای دولت مدرن خالی بود. چه محور نظام ولایی بر خلاف حکومت های امروزی شخص و آنهم شخص ولی فقیه است. همچنین برخلاف حکومت های امروزی که سنگ بنای آن بر غیر شخصی کردن نهادهای قدرت است، نظام ولی نوعی الیگارشی یا به زبان دیگر حکومت خویشاوندسالارحوزویان وابسته به حکومت است. از یکی از نهادهایی که حاکمیت همزمان با تاکید بر حفظ ظاهر آن را به شکل نمایشی بکار گرفت، انواع انتخابات نمایشی فرمایشی – نظیر انتخابات مجلس و ریاست قوه مجریه بود. انتخابات نمایشی در رژیم‌های استبدادی مذهبی دارای کارکردهای متعددی است که به حاکمیت ولایی کمک می‌کند تا ضمن حفظ پوسته و ظاهر رای گیری آن را درجهت نمایش مشروعیت داخلی و بین المللی بکار بگیرد، تنش داخلی اش را مدیریت کند، مخالفان را متفرق و خلع السلاح کند و توزیع رانت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را بازسازی کند.
چارچوبهای مراسم رای گیری در حاکمیت ولایی
هدایت مراسم رای گیری در مسیر خواست رهبر ولایی: حاکمیت ولایی نتایج انتخابات را به سود خواست رهبر خود مهندسی نموده و تغیر می‌دهد. این امر شامل، ممانعت از شرکت افراد مستقل به عنوان نامزد انتخاباتی با فیلتر شورای نگهبان ولایی، تقلب در شمارش آراء، دستکاری در ثبت‌نام رأی‌دهندگان و یا حتی اعلام نتایج نادرست میشود.
محدودیت نامزدها: اغلب فقط نامزدهای که مورد تایید رهبر ولایی هستند، اجازه شرکت در انتخابات را دارند. کاندیداهای مستقل یا مخالفان مستقیم یا غیر مستقیم و پنهان و اشکار سرکوب و تهدید می‌شوند و از شرکت در انتخابات محروم می‌گردند.
سرکوب مخالفان: حاکمیت ولایی معمولاً از ابزارهای مختلفی مانند بازداشت، شکنجه، تهدید و حتی ترور برای خاموش کردن صدای مخالفان و منتقدان استفاده می‌کنند
تبلیغات حاکمیت ولایی: حاکمیت ولایی از رسانه‌های حکومتی و تبلیغات گسترده برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و نمایش حمایت مردمی استفاده می‌کنند. این تبلیغات اغلب اطلاعات نادرست و تحریف شده‌ای را به مردم ارائه می‌دهد. در همین راستا، تنگناهای واقعی زندگی مردم به فراموشی سپرده میشود.
کارکردهای انتخابات نمایشی در حاکمیت ولایی
نمایش مشروعیت: انتخابات نمایشی می‌تواند ویترین حمایت مردمی را برای حاکمیت ولایی فراهم کند تا حاکمیت آنرا به عنوان نماد مشروعیت به فروش بگذارد. این اقدام به آن کمک می کند تا «حاکمیت قانون» در کشور را در عرصه بین المللی به مخاطبان بین المللی و سازمانهای فرادولتی عرضه کند.
مانیتورینگ سرسپردگی: منظور از مانیتورینگ وفاداری همانا نظارت و ارزیابی میزان وفاداری، دوری و یا نزدیکی افراد و گروه‌ها گوناگون درون حاکمیت به رهبر ولایی است. در حاکمیت ولایی ، این فرآیند نقش حیاتی در حفظ و تثبیت قدرت دارد. هدف اصلی مانیتورینگ سرسپردگی ، شناسایی و تقویت حمایت‌کنندگان و همچنین شناسایی و محدودیت و کیفر مخالفان بالقوه یا بالفعل است. در همین راستا، تحلیل محتوای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های آنلاین برای شناسایی نظرات مخالف و وفاداری به رژیم از سوی سازمانهای سرکوب صورت می گیرد.
از طریق فرآیند مراسم رای گیری، حاکمیت ولایی می‌تواند وفاداری نخبگان و گروه‌های اجتماعی را مانیتور کند و در صورت نیاز اقدامات تنبیهی یا تشویقی اعمال نماید.
توزیع رانت به عنوان ابزار حفظ قدرت: در حاکمیت ولایی، مقامات و کارگزاران رژیم حاکم از توزیع رانت‌ها به عنوان ابزاری برای خرید وفاداری و حمایت گروه‌های مختلف استفاده می‌کنند. این رانت‌ها می‌توانند شامل امتیازات اقتصادی مانند قراردادهای سودآور، موقعیت‌های شغلی با درآمد بالا و یا حتی یارانه‌ها و کمک‌های دولتی باشند. برگزاری انتخابات در در حاکمیت ولایی به رهبر این امکان را می‌دهد که ادعای مشروعیت و حمایت مردمی کند. در این فرآیند، رانت‌ها به کسانی تعلق میگیرد که در این نمایش انتخابات شرکت کرده و حکومت را تأیید می‌کنند. بنابراین نوعی معامله و مبادله صورت میگیرد. افراد رای خود را در ازای دریافت رانت به حاکمیت واگذر می کنند.
تشکیل شبکه‌های حامی‌پروری بجای احزاب با پایگاه اجتماعی: حاکمیت ولایی- رانتی اغلب شبکه‌هایی از حامیان و پیروان را – در قالب باندهای قدرت- ایجاد می‌کند که به دلیل دریافت رانت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی همراهی با رژیم را به نمایش می گذارند. این شبکه‌ها می‌توانند شامل حوزویان وابسته، مداحان ولایی، مقامات اداری، امنیتی، اعضای سپاه و باندهای قدرت باشند که همگی به نوعی به منابع رانتی دسترسی دارند و از حکومت حمایت می‌کنند.
ایجاد وابستگی به حاکمیت: حاکمیت ولایی با اعطای امتیازات و رانت به گروه‌های خاص، رژیم وابستگی این گروه‌ها را به خود افزایش می‌دهد و انقیاد آنها را به خود تضمین می‌کند. در همین راستا، شبکه‌هایی از باندهای قدرت و سرسپردگان به حاکمیت که منافع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود را از قبل رژیم تامین می‌کنند تشکیل میشود. در همین راستا، توزیع رانت مدرک، زمین، شغل صورت می گیرد.
تقویت گفتمان ولایی: در حاکمیت ولایی ، مراسم رای گیر می‌تواند به تحکیم گفتمان رسمی کمک کند. این امر افزون بر سازماندهی ویترین مشروعیت برای رژیم، بسیج رسانه ها و تبلیغات برای حاکمیت، عرصه عمومی را نیز با هیاهوی مراسم رای گیری به سلطه رژیم در می آورد و به خدمت گفتمان ولایی در می آورد .
سرکوب سیاسی غیر خودی ها: مراسم رای گیری ولایی، به رژیم امکان می‌دهد تا مخالفان را به طور رسمی و غیر رسمی سرکوب کند. کسانی که جرأت می‌کنند علیه رژیم کاندیدا شوند یا رای ندهند، می‌توانند تحت پیگرد امنیتی قرار گیرند.
ایجاد فضای ارعاب و اختناق: حاکمیت ولایی از طریق نمایش قدرت و کنترل در مراسم رای گیر، رژیم فضای ترس و ارعاب را در جامعه تقویت می‌کند و از افزایش نارضایتی‌های عمومی جلوگیری می‌کند.
نتیجه گیری:
شرکت در مراسم رای گیری انتخابات فرمایشی در حاکمیت ولایی به دلایل متعددی با اصول اخلاقی، حقوق بشر و حقوق شهروندی مغایرت دارد. مراسم رای گیری به دلیل مهندسی روند آن، تقلب و دستکاری نتایج، نقض اصول دموکراتیک است که بر پایه انتخابات آزاد و منصفانه بنا شده‌اند. شرکت در چنین مراسم رای گیری به تحکیم حاکمیت ولایی و استبداد مذهبی کمک می کند. شرکت در انتخابات فرمایشی به رژیم این امکان را می‌دهد که ادعای حمایت مردمی کند. این امر به نمایش مشروعیت به یک حاکمیت سرکوبگر کمک می‌کند. با شرکت در این مراسم رای گیری، افراد به تقویت و تثبیت رژیمی کمک می‌کنند که حقوق و آزادی‌های اساسی آنها را نقض می‌کند. حاکمیت ولایی غیر خودیها، مخالفان و منتقدان را – به شیوه نرم و سخت-سرکوب می‌کند. شرکت در انتخابات فرمایشی به -طور غیرمستقیم به تایید و تقویت- این سرکوب‌ها کمک می‌کند. حقوق بشر و شهروندی شامل حق مشارکت در انتخاباتی آزاد و منصفانه است. انتخابات فرمایشی این حق را نقض می‌کند و شرکت در آن به تایید این نقض حقوق منجر میشود. شرکت در انتخابات فرمایشی به معنای پذیرش روندی غیراخلاقی و فریب‌کارانه است که با اصول صداقت، پاسخگویی و شفافیت مغایرت دارد. این مراسم رای گیری به سود، سرسپردگان، مقامات و حامیان رژیم است و نابرابری- سیاسی، اقتصادی و اجتماعی – را گسترش داده تعمیق می کند. بنابراین شرکت در مراسم رای گیری به این روند ناعادلانه کمک می‌کند. در بسیاری از موارد، شهروندان به دلیل ترس از سرکوب و پیامدهای ناشی از عدم شرکت در انتخابات فرمایشی، مجبور به شرکت در مراسم رای گیری می‌شوند. این امر فرهنگ ترس و انقیاد که با اصول آزادی و شرافت انسانی در تضاد است بر جامعه مسلط می کند
