جنبش‌ها و خیزش‌های اجتماعی چگونه سرزنده می‌مانند؟

از منظر اقتصاد اجتماعی هیچ جنبش و خیزشی در خلاء اجتماعی نمی‌روید و هیچگاه هم از بین نمی‌رود. چه، جنبش‌ها و خیزش‌های اجتماعی در ظاهر و در بافتار ابتدایی خود اما به شکل پنهان-آشکار و پویا- پیچیده به حیات خود ادامه می‌دهند. بنابراین گفتمان پایه، اهداف و تأثیرات این جنبش‌ها و خیزش‌ها اغلب در حافظه جمعی-تاریخی باقی می‌مانند و حتی می‌توانند به صورت جنبش‌های جدید، یا به صورت برخی اصلاحات قانونی، تغییر هنجارها، سبک زندگی یا تغییرات فرهنگی و اجتماعی مجددا ظهور کنند. نمونه‌های تاریخی از جنبش‌های بزرگ مانند جنبش حقوق مدنی در ایالات متحده، جنبش ضدآپارتاید در آفریقای جنوبی، و حتی جنبش‌های ضد دیکتاتوری در کشورهای مختلف، نشان می‌دهد که این جنبش‌ها حتی پس از سرکوب یا تغییرات سیاسی، از بین نرفته‌اند بلکه به اشکال جدید و در دوره‌های زمانی گوناگون ادامه یافته‌اند.
در ایران برای مثال، کارزارها، اعتراض ها و حرکت‌های اجتماعی مانند “مادران خاوران”، “مادران پارک لاله”، “دختران خیابان انقلاب” یا “چهارشنبه‌های سفید” هرکدام به شکل حلقه های یک زنجیره گسترده و پیوسته نمود یافت اما با خیزش خیزش “زن، زندگی، آزادی به‌صورت گسترده‌تر در جامعه نمود پیدا کرده است. نافرمانی مدنی در مقابل حجاب اجباری، نفوذ گفتمان این خیزی به فرهنگ عمومی و هنر و در میان هنرمندان، از جلوه های گوناگون این خیزش مدنی است. افزون بر این این خیزش مدنی فضا را برای حضور شهروندان در خیابان آزاد کرد و سرکوب نرم و سخت حاکمیت را به عقب راند. تظاهرات، کارزارها و اعتراضات خیابانی در ماه های اخیر نظیر تظاهرات بازنشستگان، زنان، کارگران، مال باختگان، پرستاران، مال باختگان مسکن، بانکها هر چند دارای انگیزه، دلایل، اهداف گوناگونی بوده و کنشگران آن شامل گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی بوده اند اما به طور کلی در پیوندی آشکار-پنهان با یکدیگر هستند و معطوف به نقض حقوق بشر، تبعیض، نارسایی، نابسامانی و فساد، فقر و رانت خواری مقامات حکومتی هستند.

نظریه “بقای جنبش‌های اجتماعی چه می گوید؟

نظریه “بقای جنبش‌ها” یا “Survival of Movements” به بررسی چگونگی بقا و تغییر شکل جنبش‌های اجتماعی در طول زمان می‌پردازد. این نظریه بروی چگونگی ادامه و تحول جنبش‌ها در مواجهه با تغییرات سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی متمرکز است و مبنی بر این نگرش است که جنبش‌های اجتماعی در طول زمان تغییر شکل می‌دهند، به ویژه در واکنش به سرکوب‌ها و تغییرات محیطی اما به حیات خود ادامه می‌دهند. این نظریه نشان می‌دهد که ایده‌ها و اهداف جنبش می‌توانند در بافتار جدید، از جمله سازمان‌های غیردولتی، فعالیت‌های فرهنگی، یا حتی در نسل‌های جدید ادامه یابند.

مکانیسم تداوم جنبش های اجتماعی کدام است؟

سرکوب و کاهش حضور آشکار
واکنش اولیه حکومت: معمولاً وقتی یک جنبش اجتماعی به نقطه اوج خود می‌رسد و تهدیدی برای حکومت محسوب می‌شود، حاکمیت از طریق ابزارهایی مانند سرکوب خشونت‌آمیز نظیر به‌کارگیری اعدام و زندان کنشگران، دستگیری رهبران، محدود کردن آزادی‌های مدنی، و ایجاد جو ترس، تلاش می‌کند تا جنبش را سرکوب کند.

کاهش حضور عمومی: این سرکوب‌ها ممکن است منجر به کاهش تجمعات گسترده و تظاهرات خیابانی شود. بسیاری از اعضای جنبش ممکن است مجبور شوند فعالیت‌های خود را متوقف یا به صورت شبکه غیر رسمی و پنهان ادامه دهند.

تحول جنبش‌ها به اشکال غیررسمی و پنهان

نافرمانی مدنی: با کاهش حضور آشکار، جنبش به فعالیت‌های کوچک‌تر و پراکنده روی می‌آورد. این فعالیت‌ها ممکن است شامل نافرمانی مدنی مانند رعایت نکردن قوانین سرکوبگرانه (مثلاً حجاب اجباری)، بایکوت محصولات یا مراسم‌های دولتی، و اعتراضات نمادین باشد نظیر اعتراض های هنرمندان در ایران باشد.

تداوم گفتمان و ارزش‌ها
گسترش گفتمان برابری و آزادی: گفتمان و ارزش‌های اساسی این خیزش مدنی و عمومی همچنان در زندگی روزمره جامعه ایران زنده است. مطالبات برای حقوق زنان، آزادی‌های فردی، و عدالت اجتماعی همچنان در ذهنیت و گفتمان عمومی وجود دارد. این ایده‌ها به تدریج به بخشی از فرهنگ مقاومت در برابر سرکوب تبدیل شده‌اند و در رفتارها و انتظارات اجتماعی مردم نمود پیدا می‌کنند. عقب نشینی غیر رسمی نیروی انتظامی از سرکوب بیان همین فرایند است. برآمدن دولت چهاردهم یکی دیگر از عقب نشینی های حاکمیت در مقابل این تداوم گفتمان و ارزشها خیزش زن، زندگی، آزادی است.

نفوذ به فرهنگ عمومی و هنر
نفوذ به فرهنگ عمومی و هنر: شعارها و نمادهای این جنبش در موسیقی، هنر، ادبیات، و حتی در زندگی روزمره مردم ایران بازتاب یافته است. این حضور در فرهنگ عمومی نشان‌دهنده این است که جنبش همچنان به عنوان یک نیروی فرهنگی و اجتماعی فعال است.

انتقال به نسل‌های آینده و تشکیل جنبش‌های جدید
تداوم در نسل‌های جدید: ایده‌ها و اهداف جنبش به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. این انتقال می‌تواند از طریق آموزش، خانواده، و شبکه‌های اجتماعی انجام شود. نسل‌های جدید با الهام از این جنبش، ممکن است فعالیت‌های خود را در قالب‌های جدید آغاز کنند.

فناوری‌های اطلاعات، شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌دهی جنبش‌ها

در جهان امروز، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، به ویژه اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، به جنبش‌های اجتماعی اجازه میدهند تا خود را در جهان مجازی سریع‌تر سازماندهی نموده و ارتباطات خود را بهبود بخشند. در همین راستا، شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، توییتر و سایر پلتفرم‌ها در سازماندهی و توسعه جنبش‌های اجتماعی می‌پردازد. این شبکه‌ها ابزارهای جدیدی برای گسترش ارتباطات و در نتیجه گسترش سرمایه اجتماعی، ساماندهی ارائه می‌دهند. جنبش‌های اجتماعی مدرن با استفاده از این فناوری‌ها، می‌توانند به طور مؤثرتر به نقد استبداد سیاسی، نابرابری و تبعیض پرداخته و تغییرات اجتماعی را زمینه سازی نمایند.

تغییر تاکتیک‌ها و استراتژی‌ها
نافرمانی مدنی و مقاومت‌های کوچک: با توجه به سرکوب شدید از سوی حکومت، بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با جنبش به اشکال غیررسمی و پنهانی‌تر ادامه یافته است. نافرمانی‌های مدنی، از جمله عدم رعایت حجاب اجباری، بایکوت کردن مراسم‌های دولتی، و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی معارض با حکومت، از نمونه‌های این مقاومت‌ روزمره در راستای خیزش زن، زندگی، آزادی هستند.

گسترش بین‌المللی و حمایت‌های جهانی
توجه و حمایت بین‌المللی: جنبش “زن، زندگی، آزادی” به یک نماد جهانی برای مبارزه با ظلم و حمایت از حقوق زنان تبدیل شده است. این جنبش نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان شناخته شده و از حمایت گسترده‌ای در جوامع بین‌المللی برخوردار شده است. تجمعات و اعتراضات در کشورهای مختلف به نشانه همبستگی با این جنبش همچنان برگزار می‌شود.
جنبش های ایرانیان برون مرز و دیاسپورا: ایرانیان برون مرز مقیم خارج از کشور نیز به طور فعال از این جنبش حمایت می‌کنند. آن‌ها از طریق رسانه‌های بین‌المللی، لابی‌گری، و برگزاری تظاهرات و رویدادهای فرهنگی، به حفظ و تداوم اهداف این جنبش کمک نموده‌اند.