چند روز گذشته خبر برکناری سرلشگر فیروزآبادی و جایگزین محمدحسین باقری توسط رهبری به عنوان فرمانده کل قوا منتشر شد. این خبر بیانگر یکی از مهم‌ترین تحولات در آرایش و جناح‌بندی‌های نیروهای سیاسی ـ نظامی است. رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عالی‌ترین مقام نظامی و واجد اختیارات گسترده‌ای است. تغییر فیروزآبادی بعد از حدود ۲۷ سال و در شرایطی که وی از ابتدای تکیه زدن رهبری فعلی بر جایگاه خود عهده‌دار مسئولیت ریاست ستاد کل نیروهای مسلح بوده است، بیانگر غیرعادی بودن این تغییر است. در تحلیل این تغییر مهم که توازن نیروهای نظامی را به نفع جریان تندرو نظامی و به ضرر نیروهای اعتدالی و دولت روحانی به هم می‌زند، به چند نکته باید توجه کرد.

 پیام تبریک به مناسبت توافق هسته‌ای و واکنش سریع رهبری
در سال‌های اخیر فیروزآبادی شخصاً رابطه به نسبت نزدیک‌تری با حسن روحانی در مقایسه با سایر فرماندهان نظامی داشته است. وی بلافاصله پس از تفاهم لوزان در ۱۳ فروردین ۱۳۹۴ اقدام به انتشار پیام تبریکی خطاب مقام رهبری کرد که حاوی تقدیرهای کم‌سابقه‌ای از دولت و تیم وزارت خارجه بود. در پیام فیروزآبادی که ۱۶ فروردین منتشر شد، آمده بود: «اکنون که در سایه هدایت‌های آن رهبر فرزانه و همت دولت خدمتگزار جناب آقای دکتر روحانی و تیم مذاکره کننده هسته‌ای بویژه ظریف وزیر امور خارجه گام دیگری در جهت احقاق حقوق مسلم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات مربوط به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای برداشته شده است، ضمن تبریک به ملت بزرگ ایران اسلامی و قدردانی از جناب آقای رئیس‌جمهور و کارگزاران و تلاشگران این عرصه مهم وحساس با کمال افتخار از عنایات و راهنمایی‌های حضرت مستطاب عالی که موجب سربلندی و پایداری هر چه بیشتر ملت بزرگوار ایران اسلامی گردید سپاسگزاری نموده رجاء واثق دارد با استمرار رهنمودهای آن رهبر عظیم‌الشان مراحل آتی مذاکرات نیز در مسیر سلامت و صلاح دولت و ملت تداوم خواهد یافت».
این موضع به مذاق مقام رهبری خوش نیامد و سبب شد که وی اندکی بعد در ۲۰ فروردین ۱۳۹۴ در یک سخنرانی عمومی (دیدار جمعی از بانوان، شاعران و ذاکران) اعلام نماید: «آنچه که تاکنون اتفاق افتاده نه اصل توافق، نه مذاکره منتهی به توافق و نه محتوای توافق را تضمین نمی کند و حتی این موضوع را هم تضمین نمی کند که این مذاکرات به توافق منتهی شود، بنابراین تبریک گفتن معنایی ندارد» [۲].
موضع‌گیری سریع رهبری در فاصله اندکی از پیام رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، ضمن آنکه بی‌سابقه و به معنای تخفیف دادن جایگاه فیروزآبادی بود، حاوی یک پیام به نیروهای نظامی نیز بود. در واقع عارضه پیام فیروزآبادی به عنوان بالاترین مقام نظامی، مخابره این پیام به جهان، جریانات سیاسی و نیروهای نظامی بود که توافق هسته‌ای اتفاقی بسیار مثبت و رو به جلو است که از حمایت نیروهای مسلح کشور برخوردار است. اما رهبری با این موضع‌گیری فوری اثر این پیام را به‌ویژه به نیروهای نظامی تحت امر ستاد کل نیروهای مسلح خنثی کرد.

 چالش بر سر رزمایش موشکی
دومین نقطه اختلاف رویکرد سرلشگر فیروزآبادی با جریانات تندرو در سال گذشته اندک زمانی پس از نهایی شدن توافق هسته‌ای و تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ در تابستان ۱۳۹۴ علنی و عیان شد. در اولین واکنش در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۹۴، ۵۰۰ نفر از مسئولان بسیج دانشجویی دانشگاه‌های سراسر کشور با صدور بیانیه‌ای خطاب به سردار سرلشکر محمدعلی جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران، از وی خواستند «با برگزاری رزمایش موشکی خط بطلانی بر ادعاها و چشم طمع آمریکای تروریست و صهیونیست کودک‌کش بکشند» [۳]. یک روز بعد در نامه ۲۰۴ نماینده مجلس به فیروزآبادی نیز درخواست مشابهی تکرار شد؛ در نامه این نمایندگان دو خواسته اصلی مطرح شده بود: «تست موشکی را وزارت دفاع عملیاتی سازد؛ رزمایش موشکی سپاه و وزارت دفاع بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی‌شده و مصوب، اجرایی گردد» [۴].
اما پاسخ فیروزآبادی به این درخواست‌ها و اعمال فشارها برای اخلال در توافق هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ چندان خوشایند دلواپسان و کاسبان تحریم نبود: «سرلشکر بسیجی سید حسن فیروزآبادی در پی درخواست تعدادی از نمایندگان مجلس برای برگزاری رزمایش موشکی اظهار کرد: آزمایشات موشکی جمهوری اسلامی ایران برابر مصوبات مقام معظم فرمانده کل قوا در زمان خود انجام می‌شود. وی همچنین از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بابت تقاضای خود سپاسگزاری کرد.» [۵]
فشارهای دلواپسان برای به انسداد کشاندن توافق هسته‌ای در این کشمکش ادامه داشت. به طوری که در ۲۰ بهمن ۱۳۹۴ بیست و دو نماینده مجلس که همگی از اعضای جبهه پایداری بودند در تذکری به حسن روحانی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران، از صادر نشدن «مجوز برگزاری رزمایش بزرگ سالیانه موشکی نیروهای مسلح» در دبیرخانه این شورا انتقاد کرده اند.[۶]
نکته مهم اینجاست که رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، از اعضای ارشد و موثر شورای عالی امنیتی ملی است و همسویی فیروزآبادی با حسن روحانی در این شورا بدون تردید موجب بدبینی و کینه‌توزی جریان‌های افراطی نسبت به وی شده بود.
مقاومت شورای عالی امنیت ملی و ستاد کل نیروهای مسلح در مقابل درخواست‌های مذکور سبب شد که در نهایت نیروی هوافضای سپاه (به فرماندهی سردار حاجی‌زاده) راسا تصمیم به برگزاری رزمایش موشکی بگیرد و طی اقدامی کم‌سابقه با آزمایش موشک‌های بالستیکی که گفته می‌شد برد بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر دارند و بر روی آن‌ها شعار محو رژیم صهیونیستی با زبان عبری و فارسی حک شده بود، اخلال جدیدی در فرایند تنش‌زدایی پسابرجام صورت گرفته و موجب لطمه شدید بر عملیاتی شدن کامل نتایج مورد انتظار از توافق هسته‌ای گردد.

تغییر توازن به نفع مخالفان دولت
اکنون اقدام رهبری به تغییر فیروزآبادی که وزنه‌ای بسیار مهم در بین نیروهای نظامی به نفع دولت روحانی و گفتمان اعتدال محسوب می‌شد، به منزله تسری بیشتر نظامی‌گری در کشور و تغییر موازنه قوا به نفع نیروهای نظامی تندرو است. دولت روحانی اکنون بیش از پیش در بین نیروهای نظامی بدون حامی باقی مانده و با مشکلات بیشتری مواجه خواهد شد. از سوی دیگر، این تغییر و تحول می‌تواند تاثیرات قابل ملاحظه‌ای در انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده داشته باشد. عالی‌ترین مرجع کنترل نیروهای نظامی در خصوص میزان مداخله در انتخابات و مهندسی آن، ستاد کل نیروهای مسلح است و گفته می‌شود در دوره‌های اخیر فیروزآبادی از طریق بخشنامه ستاد کل نیروهای مسلح، هرگونه فعالیت انتخاباتی را توسط افراد وابسته به نهادهای نظامی منع کرده بود. این تغییر اکنون می‌تواند چراغ سبزی در راستای مداخله بیشتر نیروهای نظامی در مسائل سیاسی و به ویژه انتخابات نیز باشد.
مشخص نیست که این جابجایی تا چه میزان توسط رهبری هدایت شده یا در اثر فشار نیروهای نظامی و اطرافیان رهبری رخ داده است. در حالت اول، نتیجه بلافصل این خواهد بود که رهبری با این تغییر راسا عزم یک‌دوره‌ای کردن دولت روحانی را دارد. در حالت دوم نیز نتیجه این است که نیروهای افراطی به قدری پیشروی کرده‌اند که می‌توانند اراده خود برای تغییر مقام نظامی حساس را بر رهبری تحمیل کنند. در هر دو حالت، تغییر مذکور نشانه خوبی برای آینده دموکراسی در ایران نیست.
فیروزآبادی چند سال پیش و در زمانی که نیروهای نظامی از هیچ اخلالی در کار دولت اصلاحات خودداری نمی‌کردند، از مخالفان درجه اول اصلاحات بود. وی همان زمان در برنامه تلویزیونی «صندلی داغ» با اجرای محمدعلی نجفی در پاسخ به سوال نجفی که از وی خواست خودش را در یک عبارت معرفی کند، گفت: «قنبر امام خامنه‌ای». اکنون تغییر کسی که خود را غلام و قنبر رهبری می‌دانست در نظام جمهوری اسلامی که پست‌های حساس مادام العمر و منتهی به فوت افراد هستند، یک اتفاق غیرمنتظره و قابل تحلیل است که پیام های خوشایندی ندارد.

[۱] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940116000319
[۲] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940120000643
[۳] http://www.farsnews.com/13940524000326
[۴] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940525000253
[۵] http://www.farsnews.com/13940521000943
[۶] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921118000456