بازی با روحِ برجام

زیتون- سینا پاکزاد: دست‌اندازهای تازه در مسیر اجرای توافق اتمی قرار گرفته و حالا مقام‌های دیپلماتیک ایران نگران هستند که مبادا این موانع بتواند بر سرنوشت توافق تاثیری اساسی بگذارد. اظهارات بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد و آنگلا مرکل صدراعظم آلمان زمینه ساز این نگرانی بوده است. بان کی مون در گزارش محرمانه‌ای که به تازگی از روند اجرای برجام ارایه داده است به این نکته اشاره کرده که فعالیت‌های ایران برای توسعه برنامه موشکی خلاف روح برجام بوده است. صدراعظم آلمان هم موضعی کاملا مشابه درباره فعالیت‌های موشکی ایران داشته و ضمن ابراز نگرانی از آن گفته که استقرار پدافند موشکی ناتو در اروپا برای حفاظت از خطر برنامه موشکی ایران ضروری است.

پخت و پز علیه ایران

مقام‌های آمریکایی که طرف اصلی ایران در مذاکرات اتمی بودند هنوز واکنش روشنی به سخنان بان کی مون و مرکل نشان نداده‌اند اما در تهران این اظهارات بی پاسخ نمانده است. مهم‌ترین واکنش از سوی علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ابراز شده که نقشی کلیدی در به نتیجه رسیدن مذاکرات اتمی داشت. او در مصاحبه‌ای با خبرگزاری صدای و سیمای ایران گفت که «احساس می‌کنم در حال زمینه چینی و پخت و پز علیه ما هستند و ما باید گوش به زنگ باشیم.» صالحی اظهارات دبیرکل سازمان ملل و صدراعظم آلمان را عجیب خواند و گفت که « توطئه‌ای در حال ایجاد است وگرنه دلیلی ندارد که آقای بان کی مون و خانم مرکل داد و بیداد و فریاد راه بیندازند.» بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امورخارجه نیز در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا به این موضع‌گیری‌ها واکنش داد. او برنامه موشکی ایران را کاملا دفاعی دانست و گفت که این برنامه به «هیچ وجه به منظور حمل کلاهک هسته ای طراحی نشده است؛ لذا ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیست و هیچ ارتباطی با برجام ندارد.» سخنان او با این تاکید همراه بود که «جمهوری اسلامی ایران برنامه موشکی خود را بر اساس دکترین های دفاعی و محاسبات امنیت ملی خود با قوت تمام ادامه می دهد.

بوئینگ ممنوع

حسن روحانی امیدوار بود که اثرات توافق اتمی و رفع تحریم‌ها با سرعت بیشتری در اقتصاد ایران نمایان شود و فواید حاصل از سرمایه‌گذاری خارجی و گشایش در مراودات بین‌المللی به افزایش اعتبار اجتماعی دولت بیانجامد و جایگاه‌ سیاسی‌اش را نیز ارتقا بخشد. شرایط اما تاکنون چندان باب میل دولت پیش نرفته‌ است. اشتیاق اولیه شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران با موانعی قابل پیش‌بینی همچون تداوم ریسک‌های سیاسی فرو نشست و تقریبا هر روزه صداهایی هم از کنگره ایالات متحده شنیده می‌شود که روی‌هم رفته حاکی از مخالفت با بازگشت ایران به جامعه جهانی است. تازه‌ترین اقدام نمایندگان کنگره یعنی تصویب قانونی که فروش هواپیماهای بوئینگ را به ایران منع می‌کند به طور واضحی مغایر با توافق اتمی است و اگر این قانون اجرا شود عملا این معنی را می‌دهد که واشنگتن توافق اتمی را نقض کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه درباره این مصوبه که پنجشنبه ( ۱۷ تیر) به تصویب رسید به نقش کاخ سفید اشاره کرد و گفت که دولت آمریکا موظف است هرچه با برجام مغایرت داشته باشد را رفع کند. او گفت برای جمهوری اسلامی ایران عمل به تعهدات طرف مقابل اهمیت دارد و ما به مسائل داخلی آمریکا کاری نداریم و دولت ایالات متحده را مسئول اجرای تعهدات آن کشور می دانیم.

پایان ماه عسل برجام

مانع‌تراشی‌هایی که از جانب کنگره آمریکا در مسیر اجرای توافق اتمی ایجاد می‌شود در حقیقت هدیه‌ای به تندروها در تهران خواهد بود که هدفی مشابه یعنی نقض برجام را دنبال می‌کنند. وزارت امورخارجه آلمان در تازه‌ترین موضع‌گیری خود به تمایل تندروها در ایران برای زیرسوال بردن توافق اشاره کرده و سخنگوی این وزارت‌خارجه روز جمعه ( ۱۸ تیر) در گفتگویی با خبرنگاران تصریح کرد که «بعضی نیروها در داخل ایران» از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به توافق اتمی فروگذار نخواهند کرد. آلمان گرچه از شرکای اقتصادی معتبر ایران در اروپا محسوب می‌شود اما اکنون به نظر می‌رسد که دستگاه دیپلماسی و همچنین نهادهای امنیتی این کشور٬ نگرانی‌های جدی نسبت به آینده برجام دارند. در گزارش کم‌سابقه‌ای که سازمان امنیت داخلی آلمان آن را منتشر کرده٬ آمده است که طی سال ۲۰۱۵ ایران فعالیت غیرقانونی زیادی در آلمان داشته است تا بتواند به تکنولوژی هسته‌ای دست یابد. این نهاد گفته که در سال گذشته میلادی ۱۴۱ مورد تلاش ایران برای دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای را ثبت کرده است. مواردی که سازمان امنیت داخلی آلمان به آن اشاره کرده البته مربوط به قبل از اجرای توافق اتمی است اما بهرحال نمی‌توان انکار کرد که چنین گزارش‌هایی بر روند اجرای برخورد تاثیر منفی خواهد گذاشت. انتشار این گزارش با واکنش رییس‌ سازمان انرژی اتمی هم روبرو بود و علی اکبر صالحی در تکذیب محتوای گزارش گفت که « می توانیم تجهیزات لازم را از منشأ اصلی‌اش بخریم به کانال خرید اعلام کنیم و آنان شرایطش را مهیا می‌کنند تا با قیمت ارزان‌تر در زمان سریع‌تر با کیفیت بهتر و با اطمینان بیش‌تر تجهیزات لازم را بخریم. ضرورتی ندارد که سازمان انرژی اتمی بخواهد خرید غیررسمی انجام دهد ما این همه زحمت کشیدیم و برجام را به اینجا رساندیم که یک کانال خرید هم داشته باشیم و خرید را هم از این کانال انجام دهیم اکنون چگونه ممکن است خودمان را به دردسر بیندازیم.» روشن است که برای مقام‌های دیپلماتیک ایران اهمیت حیاتی دارد تا مهم‌ترین دستاوردشان یعنی توافق اتمی در تندباد حوادث ضربه نبیند. با این حال به نظر می‌رسد از نقش وزارت امورخارجه در تعیین ادامه مسیر اجرای برجام تا حدی کاسته شده و مهم‌ترین نشانه آن را می‌توان در کم‌رنگ شدن حضور محمد‌جواد ظریف برای موضع‌گیری در قبال برجام یا به طور کلی کم‌صدا شدن دستگاه دیپلماسی در دفاع از برجام دانست. دولت روحانی که ‌خوشبین و امیدوار بود تا در سال جاری بتواند با نشان دادن تاثیرات توافق اتمی بر سفره مردم راه خود را برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ هموار کند اکنون در کوران حوادث ناشی از افشای فیش‌های حقوقی نامتعارف برخی مدیران قرار گرفته و برجام هم هر روز با ضربه‌هایی در داخل و خارج مواجه می‌شود.