بازی مصر و ترکیه با کارت «گولن»

به گواه ناظران، برنده کودتای نافرجام ترکیه رجب طیب اردوغان است که به این بهانه اینک تصفیه گسترده‌ای را در همه‌ی ارکان کشور آغاز کرده است. اما شکار بزرگ اردوغان، هیچ‌یک از کسانی نیست که تاکنون تصفیه شده یا در دام افتاده‌اند. شکار بزرگی که او به دنبالش است کسی است که رگ خواب جامعه امروز ترکیه را عیناً مثل اردوغان خوب می‌داند؛ کسی که می‌داند در جامعه تحقیرشده ترکیه و باز مانده از ورود به اتحادیه اروپا، وعده اسلام‌گرایی حتی ملی‌گرایان ترک را به یاد مجد و عظمت خلافت عثمانی می‌اندازد که تا قلب اروپا را به تسخیر خود در آورده بود. اردوغان با این نردبان بالا رفت و فتح الله گولن نیز اگر مجال عرض اندام یابد نیز با همین نردبان می‌تواند بالا رود و اردوغان را پس زند.

گولن سرمنشأ کودتا بود یا نبود، کودتا بهانه‌ای شد تا اردوغان خواستار استرداد او از امریکا شود. اردوغان می‌داند امریکا به او در بسیاری جهات نیاز دارد. پیش‌تر امریکا پشت محمدرضا شاه را نیز خالی کرده بود چرا این بار پشت گولن را خالی نکند؟

تا اینجای کار دولت اوباما وعده داده ادله ترکیه مبنی بر دخالت داشتن گولن در کودتا را استماع کند. این موضع دولت اوباما بدان معناست که امریکا فی‌نفسه مخالف مسترد کردن گولن به ترکیه نیست، به‌شرط اینکه ادله مثبته در این خصوص به‌قدر کافی وجود داشته باشد. اینکه آیا ترکیه می‌تواند ادله مثبته ارائه دهد و آیا این ادله دولت امریکا را قانع خواهد کرد، موضوع این یادداشت نیست. آنچه مهم است این است که راه تنفسی برای گولن در حال گشوده شدن است که حتی در فرض تسلیم شدن امریکا به تحویل دادن گولن به ترکیه، گولن را از چنگال اردوغان خواهد رهانید.

اعطای پناهندگی سیاسی مصر به گولن

رابطه تیره مصر و ترکیه بر کسی پوشیده نیست. در پی ساقط شدن دولت محمد مرسی به‌دست ارتش، موضع ثابت اردوغان این بود که اقدام ارتش را کودتا و مرسی را رییس‌جمهور قانونی بداند.

با کودتای اخیر ارتش ترکیه، اینک اردوغان خود را در جایی می‌بیند که بتواند به خوبی حال و هوای محمد مرسی را لمس کند. پیوندهای اخوانی مرسی و اردوغان نیز مزید بر علت است که همواره موضعی سرسختانه علیه قاهره اتخاذ کند. اگر کودتا در ترکیه شکست نخورده بود چه‌بسا اردوغان نیز امروز در جایی قرار داشت که مرسی قرار دارد. پرونده‌ای که دولت مستقر علیه مرسی به جریان انداخته چنان خطیر است که احتمال می‌رود برای مرسی حکم اعدام صادر گردد. اردوغان به خوبی چنین سناریویی را برای خود نیز متصور می‌دید.

از سوی دیگر طبیعی به نظر می‌رسد که ارتش مصر از شکست ارتشیان ترک در انجام یک کودتای موفق خشنود نباشد. اما برای ابراز این ناخشنودی و چشاندن طعم تلخی به اردوغان که به جانب‌داری از مخالفان ژنرال سیسی کمر همت بسته، اخیراً برخی اعضای پارلمان مصر که از حامیان رییس‌جمهور سیسی هستند طرحی را به دولت پیشنهاد داده‌اند تا دولت مصر به عبدالله گولن پناهندگی سیاسی اعطا نماید.

عماد محروس یکی از اعضای پارلمان مصر که خود مبتکر ارائه این طرح به دولت است گفته که این رفتار به‌منزله اقدام مقابله‌به‌مثل کشورش علیه اردوغان خواهد بود که به اعضای اخوان در ترکیه پناه داده و به کانونی برای تحرکات علیه امنیت مصر تبدیل شده است.

محروس همچنین گفته که این طرح مورد توجه اعضای هیأت دولت قرار گرفته و قرار است به زودی در نشست مشترکی میان دولت و پارلمان تصمیم مقتضی در این خصوص اتخاذ گردد. وی پیش‌بینی کرد که مانعی جدی در اتخاذ چنین اقدامی وجود نداشته باشد.

یک تیر و دو نشان

مصر سابقه امان دادن به رهبران جهان را در کارنامه خود دارد. بهترین و برجسته‌ترین مثال که از یاد ایرانیان نمی‌رود پناه دادن انوار سادات به محمدرضا شاه پهلوی است که واپسین روزهای زندگانی خود را در قاهره گذراند و اینک در مسجدی در قاهره به خاک سپرده شده است.

بنابراین استبعادی ندارد که دگر بار مصر به رهبری همچون گولن پناه داده تا از گزند اردوغان در امان باشد. اگر فرض بر این است که احتمالاً امریکا بنا به قوانین داخلی‌اش ملزم خواهد شد که گولن را به ترکیه مسترد کند، این فرض کاملاً در خصوص دولت مصر منتفی است که به‌سختی برآشفته از انتقادات تندوتیز اردوغان و عصبانی از حمایت او از اپوزسیون مصر است.

این اقدام نشانه رفتن دو نشانه با یک تیر است. از یک سو، امریکا را از فشار اردوغان رها خواهد کرد و از سوی دیگر دهان‌کجی به اردوغانی است که هرگز نتواند به شکار بزرگ خود دست یابد.

بدیهی است در صورت اعطای پناهندگی سیاسی مصر به گولن وی خواهد توانست فعالیت‌های خود را علیه اردوغان ادامه دهد. به بیان دیگر اگر مدعای اردوغان درست باشد که عبدالله گولن پشت سر کودتای ترکیه بود با عزیمت گولن به مصر و دست نیافتن اردوغان به او، خواب هر شب اردوغان آشفته خواهد بود که می‌بیند گولن در کمال آرامش دارد تدارک کودتایی دیگر را می‌چیند به‌ویژه اینکه اردوغان می‌بیند کودتاچیان موفق مصر، کودتاچی ترک را در آغوش خود جا داده‌اند.