این روزها دانشگاهیان ترکیه روزهای سختی را می‌گذرانند. واکنش دولت به کودتای نافرجام ۱۵ ژوییه چیزی شبیه یک عمل جراحی گسترده بود. پزشکانی بدن حکومت را مبتلا به نوعی سرطان دانسته‌اند و بیم آن می‌رود که همراه با بیرون آوردن بافت‌های سرطانی، برخی ارگان‌های سالم بدن بیمار هم دور ریخته شود. مطابق قانون اساسی کنونی ترکیه که پس از کودتای ۱۹۸۰ نوشته شده، رییس «شورای عالی امنیت ملی»[۱] (MGK) رییس‌جمهور است. بسیاری تحلیلگران معتقدند علی‌رغم اصلاحات متعدد در سال‌های گذشته، قانون اساسی کنونی ترکیه هنوز برخی ویژگی‌های غیردموکراتیک فضای بعد از کودتای ۱۹۸۰ را در خود حفظ کرده و چه بسا یکی از این ویژگی‌ها، قدرت و اختیارات بالای شورای عالی امنیت ملی، از جمله برقراری وضعیت فوق‌العاده[۲] است. گر چه در چهار دهه گذشته از این قانون در مواردی برای کنترل مناطق کردنشین جنوب شرق ترکیه در نبرد با پ.ک.ک (مخفف حزب کارگران کردستان) استفاده شده است، اعلام وضعیت اضطراری در تمام استان‌های کشور تاکنون سابقه نداشته است. وضعیت فوق‌العاده یا اضطراری برای سه ماه اعلام شده، ولی در صورت اراده حزب عدالت و توسعه که اکثریت مجلس و همراهی بخشی از نمایدگان حزب دست راستی حرکت ملی (MHP) را در اختیار دارد، می‌تواند برای چندین ماه دیگر هم تمدید شود. در دو هفته اجرای قانون وضعیت فوق‌العاده، برخی تصمیمات بنیادین و بسیار سریع از سوی دولت گرفته شده که در صورت عدم بازنگری، در پایان دوره وضعیت اضطراری می‌تواند ساختارهای اساسی ترکیه را برای همیشه به نحوی منفی تحث تاثیر قرار دهد. دانشگاه‌ها و اساتید یکی از مخاطبین این تغییرات مهم هستند.
بسته شدن ۱۵ دانشگاه خصوصی
پیرو قانون وضعیت فوق‌العاده اخیر با یک به اصطلاح «قرارنامه» مصوب هیات دولت، ۱۵ دانشگاه خصوصی بسته یا مصادره شدند. اسامی این دانشگاه‌ها، محل‌شان و تعداد دانشجویان هر یک از قرار زیر است:
- دانشگاه فاتح در استانبول … ۱۵ هزار و ۷۸
- دانشگاه سلیمان‌شاه در استانبول … ۲ هزار و ۵۴
- دانشگاه مراد خداوندگار در استانبول … ۲۱۱
- دانشگاه آلتین کوزا در آنکارا … ۸۵۶ دانشجو
- دانشگاه تورگوت اوزال در آنکارا … ۶ هزار و ۸۷۲
- دانشگاه ازمیر در ازمیر … ۶ هزار و ۷۳۳
- دانشگاه شفا در ازمیر … ۲ هزار و ۶۳۰
- دانشگاه گدیز در ازمیر … ۷ هزار و ۵۳۲
- دانشگاه اورهان غازی در بورسا … ۲ هزار و ۱۲۸
- دانشگاه جانیک باشاری در سامسون … ۲ هزار و ۱۴۵
- دانشگاه صلاح الدین ایوبی در دیاربکر … هزار و ۲۲۸
- دانشگاه ملک‌شاه در قیصری … ۴ هزار و ۴۸
- دانشگاه مولانا در قونیه … ۵ هزار
- دانشگاه زروه در غازی انتپ … ۹ هزار و ۵۰۰
- دانشگاه قانونی در آدانا … فعلا بدون دانشجو[۳]
همگی این دانشگاه‌ها در ۱۵ سال اخیر تاسیس شده‌اند، یعنی دورانی که می‌توان آن را دوران شکوفایی (و اینک افول) دانشگاه‌های خصوصی در ترکیه دانست. ازمیر که سومین شهر بزرگ ترکیه است، نسبت به جمعیتش بیشترین سهم را در دانشگاه‌های بسته شده دارد.[۴] دانشگاه‌های فوق در مجموع ۶۷ هزار دانشجو دارند. رقم‌های بزرگ‌تر مربوط به دانشگاه‌هایی است که سال‌های بیشتری از زمان تاسیس‌شان می‌گذرد (هم‌چون فاتح، تورگوت اوزال، گدیز و ازمیر) و دانشگاه‌های با تعداد کم‌تر دانشجو عمدتا تازه تاسیس‌اند. در انتخاب رشته امسال ـ که بنا بر اتفاق مصادف با هفته پس از کودتا بود ـ اسم این ۱۵ دانشگاه از لیست انتخاب رشته حذف شده است. جالب آن‌که به گفته شاهدان عینی تا روز قبل از این تصمیم نابهنگام، کارکنان این دانشگاه‌ها خود را برای سال تحصیلی جدید آماده می‌کردند و جلسات معرفی دانشگاه[۵] به دانش‌آموزان کنکوری و والدینشان در تابستان برقرار بود. گرچه در «قرارنامه» بسته شدن آمده است دانشجویان به دانشگاه‌های دولتی منتقل خواهند شد، اما سرنوشت صدها استادی که در این دانشگاه‌ها مشغول به کار بوده و اکثریت‌شان هیچ ربطی به جماعت فتح‌الله گولن ندارند، کاملا در هاله ابهام است. اتهام این دانشگاه‌ها انتساب صاحبان‌شان به جماعت گولن است و در دانشگاه‌های دولتی و بسیاری مدارس نیز اساتید و معلمان بسیاری به همین اتهام اخراج شده‌اند. امنیت شغلی آکادمیک در ترکیه به یکی از پایین‌ترین سطوح خود در کل دوران جمهوریت رسیده است.[۶]
تبعات غیرقابل بازگشت؟
کسانی که خاطره انقلاب فرهنگی در اوایل انقلاب ایران را به یاد دارند به خوبی می‌دانند که جبران ضایعه بستن دانشگاه‌ها یا اخراج اساتید ممکن است دهه‌ها طول بکشد. بستن و خراب کردن همیشه آسان‌تر از تاسیس کردن است. برای آن‌که هر یک از این دانشگاه‌ها و مدارس به وضعیت فعلی برسند، سال‌ها زمان صرف شده و هزاران نفر کوشیده‌اند. اگر این فرض را بپذیریم که برخی از نظامیان پشت پرده طراحی کودتای نافرجام ۱۵ ژوییه وابسته به جماعت فتح‌الله گولن بوده‌اند، آیا باز اثبات می‌شود که هر فردی که عضو این جماعت مذهبی بوده کودتاچی است؟ از آن بدتر، استاد یا پژوهشگری که هیچ ربطی به جماعت گولن ندارد و فقط جرمش این است که در دانشگاهی کار می‌کرده که صاحبش بدون آگاهی او قرابتی با جماعت گولن داشته جرمش چیست؟ آیا او هم باید اخراج شود؟
———————————————————–
[۱] میلی گوونلیک کونسیی
[۲] اوهال
[۳] http://www.hurriyet.com.tr/15-universite-muhurlendi-40165975 برگرفته از سایت روزنامه حریت.
[۴] یکی از سه دانشگاه بسته شده در ازمیر، یعنی دانشگاه شفا، دانشگاهی پزشکی بود با بیمارستهایی در سراسر شهر که امروز همه آنها تعطیل شده‌اند و خدماتی به بیماران ارائه نمی‌دهند.
[۵] تانیتیم
[۶] برای گزارشی در مورد بسته شدن مدارس مربوط به جریان گولن در کشورهای آفریقایی نگا. به این مقاله در نیویورک تایمز. http://www.nytimes.com/2016/07/31/world/europe/in-debt-to-turkey-somalia-shuts-network-tied-to-fethullah-gulen.html?rref=collection%2Ftimestopic%2FTurkey&action=click&contentCollection=world®ion=stream&module=stream_unit&version=latest&contentPlacement=1&pgtype=collection&_r=1
