شانس‌ اندک برای رسیدن به توافق

زیتون-سینا پاکزاد: اعلام آمادگی ایران برای شروع مذاکرات در زمینه حقوق بشر با اتحادیه اروپا در نوع خود تازگی دارد اما آیا این سخنان به معنای تغییر سیاست برای همراهی با ارزش‌های جهان‌شمول حقوق بشری است؟

پیش‌دستی در مذاکره

خبر آمادگی برای مذاکرات حقوق بشری با اتحادیه اروپا را محمدجواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشری قوه قضاییه ایران اعلام کرده است. او خبر داده که مقدمات این مذاکرات در نشست‌هایی با حضور محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران و فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام پذیرفته است. طبق گفته‌های لاریجانی این مذاکرات را طرف اروپایی پیشنهاد داده اما ایران این درخواست را «برآمده از خواست نظام» دانسته و با آن موافقت کرده است. هنوز هیچ جزییاتی از موضوع‌های مورد مذاکره منتشر نشده و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه هم تنها به ذکر این نکته بسنده کرده که موضوع‌های مذاکره از طرف قوه قضاییه به وزارت امورخارجه ابلاغ شده است. نکته قابل توجه این که ایران تصمیم‌ گرفته است آمریکایی‌ها را به این مذاکرات راه ندهند چرا که به زعم مقام‌های جمهوری اسلامی٬ آمریکایی‌ها « اهل خدعه‌اند و این را در برجام نشان دادند.»

تنها محور قابل توجهی که ایران احتمالا حاضر خواهد بود بر سر آن با طرف اروپایی وارد مذاکرات جدی بشود مربوط به اعدام‌های بی رویه‌ای است که تحت عنوان مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر صورت می‌گیرد

امتیاز درباره اعدام!
همیشه این نگرانی بین مقام‌های ایران وجود داشت که در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای٬ نوبت به سایر موضوع‌های مورد اختلاف می‌رسد و غرب خواهان به سازش وادارکردن جمهوری اسلامی است. آیت‌الله خامنه‌ای خود بارها این موضوع را بازگو کرده و نسبت به باز شدن باب گفتگو درباره مسائلی مانند حقوق بشر با غربی هشدار داده بود. تلاش کنونی قوه قضاییه برای مذاکره با اتحادیه اروپا با سیاست‌های قبلی تهران چندان همخوانی ندارد اما آیا این تلاش تازه را باید یک تغییر جدی به حساب آورد؟ اطلاعات محدودی که تاکنون از انگیزه‌های مذاکرات حقوق بشری به دست آمده است حکایت از این دارد که نباید انتظار یک تغییر را داشت. تنها محور قابل توجهی که ایران احتمالا حاضر خواهد بود بر سر آن با طرف اروپایی وارد مذاکرات جدی بشود مربوط به اعدام‌های بی رویه‌ای است که تحت عنوان مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر صورت می‌گیرد. دبیر ستاد حقوق بشر ایران گفته است که بیش از ۹۰ درصد اعدام‌ها در ایران مربوط به مواد مخدر است. او همچنین گفته که به دو دلیل باید در قانون اعدام جرایم مواد مخدر بازنگری شود یکی به این دلیل که کارایی لازم را ندارند و دیگری « سوء استفاده دشمنان که فکر می‌کنند که ما هر کسی که راه می‌رود را اعدام می‌کنیم.» سخنان لاریجانی در شرایطی ابراز می‌شود که ایران سالهاست بعد از چین دارای بیشترین تعداد اعدام در دنیا است و به تازگی نیز با اعدام ۲۰ نفر از کردهای سنی مذهب به اتهام عضویت در گروه‌های سلفی با انتقادهای شدیدی از سوی نهادهای حقوق بشری روبرو شده است.

حالا هم که زمزمه‌ها درباره مذاکرات مستقیم با اتحادیه اروپا درباره حقوق بشر شنیده می‌شود چندان نمی‌توان امیدوار بود که این مذاکرات با موفقیت همراه شود

تکرار یک تجربه

خوش‌بینانه‌ترین سناریو این است که ایران در جریان مذاکرات آتی حقوق بشری با اتحادیه اروپا دست به تصویب قانونی برای محدودیت اعدام محکومان مواد مخدر بزند. چنین اقدامی از میزان فشارها بر جمهوری اسلامی خواهد کاست و حتی این احتمال هم وجود دارد که پس از آن٬کشورهای غربی از فعالیت گزارشگر ویژه‌ حقوق بشر برای ایران از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل حمایت نکنند. ایران در طی سالهای گذشته هم البته هیچ گاه فعالیت گزارشگر ویژه حقوق بشر را به رسمیت نشناخت و با احمد شهید که از سال ۲۰۱۱ در این سمت فعالیت می‌کرد وارد مذاکره نشد. مقام‌های ایران گزارش‌های او را مغرضانه و غیرواقعی دانسته و درخواست‌های متعدد او برای سفر به ایران و دسترسی از نزدیک به منابع را رد کردند. البته حالا هم که زمزمه‌ها درباره مذاکرات مستقیم با اتحادیه اروپا درباره حقوق بشر شنیده می‌شود چندان نمی‌توان امیدوار بود که این مذاکرات با موفقیت همراه شود. موضوع‌های مورد اختلاف و تنش‌زا به اندازه‌ای است که جای چندانی برای خوشبینی باقی نمی‌گذارد. سخنگوی اسبق وزارت امورخارجه ایران هم در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایلنا گفته است که «در موفقیت‌آمیز بودن این مذاکرات تردید دارم.» حمیدرضا آصفی البته اشاره کرده که «اگر اروپایی‌ها واقع‌بین باشند و خود را از چنبره امریکا خارج کنند و در محیطی برابر با ایران گفت‌وگو کنند، می‌توان انتظار موفقیت را هم داشت و دستیابی به نتیجه هم زمینه را برای گفت‌وگوهای مستقیم در خصوص مسائل دیگری همچون تروریسم مهیا خواهد کرد.»

سیاست جدا کردن اروپا از آمریکا و ترجیح دادن مذاکره با اروپایی‌ها به جای دخالت دادن آمریکا در گذشته نیز بر سر برنامه‌ هسته‌ای تجربه شده بود. تجربه‌ای که تحت عنوان مذاکره با تروییکای اروپایی( انگلیس٬ فرانسه٬‌آلمان) صورت گرفت و در نهایت نیز به شکست انجامید. حالا به نظر می‌رسد با توافق اتمی بر سر برنامه‌ اتمی که به واسطه حضور آمریکایی‌ها به انجام رسید یک بار دیگر ایران می‌خواهد بخت خود را در مذاکره انحصاری با اروپایی‌ها بیازماید. چندان تعجب آور نخواهد بود که این تجربه به سرنوشت تجربه قبلی دچار شود.