همسایه شمالی بعد از هفتاد سال برگشت

زیتون-آرش بهمنی: وزارت دفاع روسیه و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران تایید کردند که برخی بمب افکن‌های روسیه در پایگاه هوایی نوژه در همدان مستقر شده و از این پس از آن منطقه به سمت هدف‌های خود در سوریه پرواز خواهند کرد. براساس اعلام رسانه‌های روسی این هواپیماها در اولین حمله خود پنج انبار بزرگ تسلیحات و مهمات نظامی تروریست ها را در سوریه از بین بردند.

خبر استفاده روسیه از این پایگاه از سوی رسانه‌های بین‌المللی اعلام شد، وزارت دفاع روسیه‌ در بیانیه‌ای آن را تایید کرد و  در مجلس شورای اسلامی نیز برخی نمایندگان درباره آن صحبت‌ کردّه اند.طوس طهماسبی، پژوهشگر سیاست بین‌الملل در تهران، به زیتون گفت که استفاده روسیه از پایگاه نوژه همدان «به معنای اعطای پایگاه نظامی به روسیه» نیست، بلکه «یک مرحله پایین‌تر محسوب می‌شود». بدین معنا که «روس‌ها از تسهیلات پایگاه نوژه استفاده می‌کنند، اما مدیریت پایگاه فعلا در اختیار ایران است».

روسیه در نوژه

موضوع پایگاه نظامی روسیه در همدان به بحث روز چهارشنبه ( ۲۷ مرداد) در مجلس تبدیل شد و  حشمت‌الله فلاحت‌پیشه نماینده اسلام آباد غرب و دالاهو ضمن اعتراض به این اقدام گفت که «بر اساس اصل ۱۴۶ قانون اساسی استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور حتی برای استفاده صلح‌آمیز ممنوع است منتهی شاید ناظر به بند یک اصل ۱۷۶ احتمالا بحث وظایف شورای عالی امنیت ملی در این خصوص مطرح شود که به نظر بنده این وظایف است و جزو اختیارات محسوب نمی‌شود.» علی لاریجانی رییس مجلس اما این اعتراض را وارد ندانست و در پاسخ به فلاحت‌پیشه٬ اساسا در اختیار قرار دادن پایگاه نظامی را به رو‌س‌ها تکذیب کرد. او گفت که «باید توجه داشت ایران پایگاهی در اختیار کشوری قرار نداده است و اینکه با روسیه به عنوان متحد در مسائل منطقه مانند سوریه همکاری داریم به این معنا نیست که ما پایگاه به روسیه از نظر نظامی داده‌ایم و اگر در رسانه‌ها کسی این را مطرح کرده است موضوع تکذیب می‌شود.» علاءالدین بروجردی رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارچی مجلس نیز در موضعی همسو با لاریجانی گفت که همکاری نظامی با روسیه «با مصوبه شورای عالی امنیت ملی انجام می شود و مغایرتی با قانون اساسی ندارد چرا که پایگاه هوایی همدان نه پایگاه روسی شده و نه جنگده ای در پایگه نوژه مستقر شده است.» طبق گفته وی «تنها اقدامی که صورت می گیرد این است که هنگام پرواز اجازه داده می شود جنگده‌های روسی برای دریافت سوخت در چارچوب همکاری‌های دوجانبه و چهار جانبه از این پایگاه استفاده کنند که  در این چارچوب همکاری‌ها کاملا منطقی است.»

پیش‌ علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، در پاسخ به سوال ایرنا پیرامون این موضوع گفت که همکاری‌های میان دو کشور «برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات داریم».

عدم توجه رسانه‌های داخلی و به خصوص صدا و سیما درباره این خبر با انتقاد اصول‌گرایان هم مواجه شد. از جمله حسین شمسیان، از نویسندگان روزنامه کیهان، در کانال تلگرام خود به انتقاد از «روش‌های نادرست اطلاع‌رسانی و غلط بودن سیستم» و همچنین « رفتار عجیب و غیر قابل توجیه مسئولان داخلی و صدا و سیما» پرداخت.

رسانه‌ها به نقل از مقام‌‌های نظامی روسیه نوشتد که با استفاده از پایگاه همدان «بهره‌وری مبارزه سه برابر افزایش یافته است». به نوشته این رسانه‌ها این بمب‌افکن‌ها در صورت پرواز از روسیه قادر به حمل ۵ تا ۸ تُن بمب هستند، اما با پرواز از ایران هر هواپیما قادر به حمل ۲۲ تُن بمب خواهد بود.

با این حال به گفته طوس طهماسبی «استفاده از این بمب‌افکن‌ها و یا پایگاه هوایی همدان نمی‌تواند تغییر سرنوشت سازی در جنگ داخلی سوریه پدید آورد». به عقیده او ایران و روسیه «با صرف هزینه‌های مداوم در بهترین حالت تنها قادر خواهند بود که وضعیت فعلی را حفظ کنند و مانع از سقوط مراکز سیاسی باقیمانده رژیم اسد گردند».

این پژوهشگر مسایل بین‌الملل اضافه کرد: «هواپیماهایی که روس‌ها در همدان مستقر کرده‌اند از نظر معیارهای استراتژی و امنیت بین‌الملل از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردارند». به گفته او این بمب‌افکن‌ها تنها در اختیار سه کشور در جهان است. گرچه به عقیده او این اقدام به معنای چرخش در درگیری‌های نظامی و جنگ داخی در سوریه نیست: «حکومت سوریه از لحاظ تعداد سربازان و قدرت بسیج نیروهای بیشتر در مضیقه است و توانش در حدود یک پنجم یا یک ششم ظرفیت مخالفان است. در تمام سال‌های جنگ حکومت اسد این کمبود چشمگیر را با برتری قاطعش در قدرت آتش و سلاح‌های سنگین جبران کرده است. درست است که بخش قابل توجهی از جمعیت طبقه متوسط و تحصیلکرده ترجیح می‌دهند در مناطق تحت کنترل حکومت زندگی کنند اما اکثریت قاطع آنان به هیچ عنوان حاضر به جنگیدن برای دولت نیستند. انگیزه مخالفان برای نبرد و تحمل مرارت بسیار بیشتر است و این در حالی است که آنان هنوز به هیچ سلاح ضد هوایی موثر و یا جنگ افزار دوربردی مجهز نیستند».

پاییز گذشته اعلام شده بود که روسیه از دریای خزر چند موشک به سمت سوریه شلیک کرده است. دولت آمریکا آن زمان گفته بود که برخی از این موشک‌ها در خاک ایران سقوط کرده‌اند

استفاده یک کشور خارجی از پایگاه نظامی در خاک ایران، برای نخستین بار است که پس از انقلاب سال ۵۷ اتفاق می‌افتد. براساس اصل ۱۴۶قانون اساسی «استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‌‏های صلح‌‏آمیز باشد، ممنوع است». با این حال برخی بر این عقیده‌اند که حضور این هواپیماها در همدان مصداق استقرار پایگاه نظامی نیست. از جمله یادداشت‌نویس روزنامه کیهان نوشت: «در این اصل [۱۴۶ قانون اساسی]، صحبت از “استقرار پایگاه نظامی” است و اساسا با وضع موجود همکاری ما با روسیه متفاوت است». به نوشته شمسیان «بند سوم از اصل قانون اساسی ۱۷۶ تصمیم‌گیری برای “بهره‌گیری‏ از امکانات‏ مادی‏ و معنوی‏ کشور برای مقابله‏ با تهدیدهای‏ داخلی‏ و خارجی” را به عهده شورای عالی امنیت ملی گذاشته است. همکاری اخیر ایران و روسیه، قطعا معطوف به این اصل و مصوبه شورای عالی امنیت ملی است».

رئیس شورای عالی امنیت ملی، رئیس جمهوری است و دبیر این شورا نیز از سوی او انتخاب می‌شود. با این حال مصوبه‌های این شورا تنها پس از تایید رهبر ایران، اجرایی می‌شوند.

آمریکایی‌ها غافلگیر نشدند

در روسیه نیز رئیس کمیسون دفاع شورای فدراسیون روسیه گفت که پارلمان فدرال آمادگی آن را دارد تا لایحه مجوز استقرار هواپیماهای نظامی این کشور در ایران را تصویب کند.

پس از انتشار این خبر، سخن‌گوی وزارت امورخارجه آمریکا اعلام کرد استقرار این بمب‌افکن‌ها در ایران «مایه تاسف» است،‌ گرچه اضافه کرد این خبر «موجب غافلگیری» یا «شوکه شدن» واشنگتن نیست. سخن‌گوی نیروهای آمریکا در بغداد نیز گفت روسیه کمی پیش از استفاده از پایگاه نیروی هوایی همدان، به آمریکا در این‌باره اطلاع داده بود.

پاییز گذشته اعلام شده بود که روسیه از دریای خزر چند موشک به سمت سوریه شلیک کرده است. دولت آمریکا آن زمان گفته بود که برخی از این موشک‌ها در خاک ایران سقوط کرده‌اند، ادعایی که از سوی ایران و روسیه تکذیب شد.

مهدی محمدی، از اعضای دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در دوران تصدی سعید جلیلی، نوشت که استقرار این هواپیماها «درس‌های بی‌نظیری» دارد، از جمله این‌که «برای نخستین بار در تاریخ یک صد سال گذشته این منطقه، یک ابرقدرت نظامی، به هزینه خودش، در نبردی درگیر شده که متعلق به ماست». محمدی اشاره کرده که تصمیم روسیه برای حضور پررنگ نظامی در سوریه ناشی از «جمع‌بندی دوران ساز» رهبر «کهنه‌کار روسیه» پس از برگزاری جلسه‌ای با یک «سردار ایرانی» بوده. به نظر می‌رسد اشاره محمدی به خبری باشد که حکایت از حضور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در سوریه و دیدار با مقام‌های این کشور داشت.

از زمان آغاز اعتراض‌ها در سوریه و سپس تبدیل آن به درگیری‌های نظامی و جنگ داخلی، ایران و روسیه متحدان اصلی دولت بشار اسد بوده‌اند. نیروهای ایرانی تحت عنوان «مدافعان حرم» در سوریه حضور دارند، گرچه مقام‌های ایران حضور نیروهای خود در خاک سوریه را «مستشاری» توصیف می‌کنند. روسیه نیز حدود یک سال است با استفاده از نیروی هوایی، از نیروهای نظامی دولت بشار اسد علیه گروه‌های مسلح، حمایت می‌کند.