اسلام و مقوله خشونت

زیتون–  متن پیش رو، پیشگفتارِ کتاب«اسلام و مقوله خشونت» نوشته‌ی  «مصطفی حسینی طباطبایی» است که  برای انتشار  به «زیتون» سپرده شده است.

***

در جهان اندیشمندانی زیسته اند که با خشونت به کلی مخالفت ورزیده اند و هیچ عذر و استثنایی را در به کار گرفتن آن نپذیرفته اند، همچون تولستوی که در اواخر زندگی براین باور بود و از آئین مسیح(ع) این تعلیم را بازگو می نمود که عیسی مسیح(ع) به روایت متی گفته است:
« من به شما می گویم با شریر مقاومت مکنید بلکه هرکه بر رخساره تو طپانچه(سیلی) زند، دیگری را نیز به سوی او بگردان و اگر کسی با تو دعوا کند و قبای تو را بگیرد، عبای خود را نیز بدو واگذار و هرگاه کسی تو را برای یک میل مجبور سازد، دو میل همراه او برو( انجیل متی، باب ۵)
تولستوی درباره سخن مزبور می نویسد:

«معنی در برابر شریر مقاومت نکن این است که هر گز مقاومت نکن! یعنی زور را با زور پاسخ مگوی و به عبارت دیگر هرگز کاری مکن که با محبت منافات داشته باشد و اگر به تو توهین کنند، توهین را تحمل کن و هرگز به زور توسل مجوی.»

تولستوی این آموزش را به گونه ای مطلق و عام پذیرفته و آن را تنها راه نجات بشر می شمرد. ولی پیداست که این اندازه زیاده روی در تسامح و قبول ستم، همیشه رهایی بخش نیست زیرا بنا بر تعمیم آن، لازم می آید که با جنایتکاران و دزدان و ستمکاران مقابله نکنیم و دست آنان را به سوی تعدی بر مظلومان باز گذاریم و این امر به نقض غرض باز می گردد. یعنی خود، ستمی در حق مظلومان شمرده می شودو به ترویج خشونت می انجامد!

از همین رو متفکران دیگری در غرب با عمومیت این قانون مخالفت ورزیده اند و سخن ژاک ژاک روسو در کتاب «قرارداد اجتماعی» ظاهراً ناظر به همین تعلیم و امثال آن است که می نویسد:

«مسیحیت یک مذهب کاملاً معنوی است که فقط در مسائل آسمانی بحث می کند و محتویات آن مربوط به این جهان نیست»

می توان گفت که متی در انجیل راه مبالغه را پیموده و سخن مسیح(ع) را به درستی گزارش نکرده است. به هر صورت، اگر آن اندازه تسامح در امور اجتماعی روا نیست، خشونت ناروا به مراتب بدتر از تسامح افراطی است و در تخریب شخصیت فرد و آسیب رسانی به اجتماع اثری سنگین تر و زیانبارتر دارد.

از دیدگاه اسلامی، رحمت و تساهل، اصل بزرگ و پر اهمیتی است که اجازه نمی دهد خشونت در جامعه اسلامی جایگیر و چیره شود، نه آنکه قوانین کیفری را کاملاً تعطیل کند زیرا کیفر عادلانه مجرمان نیز در جای خود،نوعی از رحمت بر جامعه شمرده می شود و عدالت و رحمت منافات با یکدیگر ندارند.

ما در همین رساله، شواهدی از قران کریم و رفتار پیامبر بزرگ اسلام را ( با دوست و دشمن) نشان داده ایم که از غلبه عفو و گذشت و ملایمت در آئین اسلام حکایت می کنند و بنای خشونت و سخت گیری را به عنوان تنها تکیه گاه امنیت اجتماعی، ویران می سازند و درصدد برآمده ایم بخشی از خشونت فرقه ها را بازگو کنیم و توضیح دهیم که «گرایش افراطی به سلطه و فقه خشونت» مسلمانان را به تکفیر یکدیگر واداشته و از سفارش پیامبر خدا(ص) در بازپسین حج خود دور کرده است که با نگرانی نسبت به آینده فرمود:

أیها الناس، اسمعوا قولی، فانّی لا أدری لعلّی لا ألقاکم بعد عامی هذا بهذا الموقف أبداً. أیها الناس، انّ دماءکم و أموالکم علیکم حرام الی أن تلقوا ربّکم

« ای مردم! به سخن من گوش فرادهید. من نمی دانم شاید پس از امسال دیگر هرگز در این جایگاه شما را ملاقات نکنم! ای مردم! خون ها و اموال شما بر یکدیگر حرام است تا به ملاقات خداوندتان نائل شوید …»

ولی اینک با هزاران تاسف، گروه انبوهی از مسلمانان به تکفیر و کشتار یکدیگر دست گشوده اند و اسلام- آئین عدالت و رحمت- را در نگاه بیگانگان به خشونت گرایی محض متهم ساخته اند! آیا این شب تاریک را صبح روشنی هست؟

الی الله سبحانه المشتکی و هو المستعان
ایران- مصطفی حسینی طباطبایی
ه.ش. ۱۳۹۴ – ۱۴۳۷ ه.ق.

متن  کامل کتاب را اینجا می توانید دانلود کنید.