هنوز هم احتمال اعتراض خیابانی هست

– با توجه به این که شما در متن ماجرای هجده تیر بودید چه تفاوت ها و شباهت هایی بین نسلی که در جنبش هجده تیر بودند و نسل فعلی دانشجویان تحول خواه مشاهده میکنید؟
در بین این دو دسته از دانشجویان هم اشتراکات و هم اختلافات جدی دیده می شود. به نظرم قاطبه دانشجویان مثل همان زمان- چه دانشجویان سال ۵۸ ، چه دانشجویان ۷۸ و ۸۸ – همگی خواهان استقلال ایران، آزادی مردم، عدالت و نفی تبعیض و فساد و جهل و خرافه هستند و در این باره تفاوتی با یکدیگر ندارند. در یک کلام آرمان های آزادی خواهانه و عدالت طلبانه و پیشرفت جویانه دانشجویان در گذشته و حال یکسان است، هرچند در روش های دست یابی به این آرمان ها در زمان های مختلف تفاوت هایی دیده می شود. نکته قابل توجه در این میان شکست برخی الگوها در سطح جهانی و نیز در عرصه ملی از یک سو و انباشت شدن علم و تجربه در میان دانشجویان، به علت فعالیت مستمر در فضای نیمه باز و نیمه بسته جمهوری اسلامی در ۳۷ سال گذشته از سوی دیگر است و همین امور تفاوت هایی رابه وجود آورده است. هم چنین بالارفتن هزینه فعالیت سیاسی پیامدهایی در نوع فعالیت دانشجویان و سیاست گریزی آنان داشته است. در نتیجه عرصه هایی وارد فعالیت های سیاسی دانشجویی شده است که در زمان ما کمتر مطرح بود. به عنوان مثال نقد کتب ادبی و یا حتی فعالیت های هنری وارد تشکل های اسلامی دانشجویی شده است.
از طرف دیگر آگاهی نسل فعلی نیز قابل توجه است. نسل ما به دلیل استبداد مطلق سیاسی تک بعدی بار آمده بود. اما نسل فعلی نسبت به موضوعات آگاه تر است ولی به مانند نسل ما امیدوار و با انگیزه به نظر نمی‌رسد. البته نباید فراموش کرد، به رغم این که در حال حاضر درصد بالایی از دانشجویان به فعالیت های سیاسی کمتر توجه نشان می دهند، اما انتخابات اخیر نشان داد که به محض این که فضا برای ابراز آرا توسط جوانان فراهم می شود، درصد قابل توجهی از آن ها با رای خود نظرشان را ابراز خواهند کرد. همین حضور جوانان به وضوح در ۸۸ دیده شد که وارد فعالیت هایی خطیر و پرهزینه شدند واز آرمان هایشان دفاع کردند. این موارد نشان میدهد که جوانان ما ضد سیاست نیستند و امروز بیشتر از دیروز درک میکنند که سیاست در ایران حتی بر عوامل و فعالیت های غیر سیاسی در حد برگزاری کنسرت اثر مستقیم دارد، پس می دانند که تنها با مشارکت در امور سیاسی و انتخاباتی می توانند مانع به قدرت رسیدن افرادی و جناحی شوند که در پی تحمیل سلایق تنگ نظرانه خود به همه جامعه هستند.
– با توجه به اشاره ای که به اختلافات دو نسل داشتید، اگر امروز هم جنبشی مثل ۱۸تیر داشته باشیم، آیا شما مجدداً دانشجویان را از حرکت به سمت بیت رهبری منصرف میکنید؟
این از دروغ هایی است که به من نسبت داده شده است. دانشجویان در سال ۷۸ خودشان انقدر فهمیده و آگاه بودند که به سمت بیت رهبری حرکت نکنند. هرچند به نظرم اساساً نباید از دانشگاه خارج می شدند چرا که موجب شد افرادی برای سرکوب حرکت اعتراضی دانشجویان بهانه به دست آورند. به هر رو دانشجویان به هیچ وجه قصد حرکت به سمت بیت رهبری را نداشتند و این دروغی از جانب اقتدارگراها برای توجیه اعمال سرکوبگرانه شان بود و بس. بنده اگر الان هم در آن شرایط بودم دانشجویان را به ماندن در کوی و افشاگری بیشتر دعوت میکردم. هرچند دانشجویان ما در مجموع خوب عمل کردند و چه در ۸۸ و چه انتخابات های بعدی نشان دادند که چیزی جز آن چه در رسانه های حکومتی بازتاب داده میشود میخواهند. درست مانند اکثریت شهروندان. برای مثال ببینید که درصداو سیمای حیف و میلی سعی میشود مردمی را که در ۹دی حضور داشتند اکثریت جلوه دهند، ولی سوال اینجاست که این اکثریت (به زعم رسانه های اقتدارگرا) چرا در انتخابات ۷ اسفند به لیست مصباح رای ندادند؟ دلواپسان باید یکی از دو گزینه را انتخاب کنند؛ یا بپذیرند شرکت کنندگان در اجتماع ۹ دی ۸۸ ، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران اکثریت مردم نبودند، یا قبول کنند که اکثریت آنان به تدریج در این سال ها نظرشان به سوی سبزها و اصلاح طلبان معطوف شده است و از جناح حاکم دور شده اند.

– نسل فعلی دانشجویان به دلیل آنچه از ۸۸ صرفاً شنیده اند، به سمت نوعی از محافظه کاری رفته اند که میتوان آن را ترس نسبت به سیاست نام داد. به نظر شما آیا این محافظه کاری توسط نسل فعلی دانشجویان در شرایط خاص –به سان دانشجویان پیشین- کنار گذاشته خواهد شد؟
قطعاً! درست به سان ۷۸ که دانشگاه سرکوب شد تا دانشجو دیگر به سمت سیاست نرود. اما مگر دانشجویان در ۸۸ به میدان باز نگشتند؟ سرکوب ها شاید اثری کوتاه مدت داشته باشد، اما در بلند مدت اثر معکوس داردو دانشجویان را به فعالیت در امور سیاسی بیشتر ترغیب می‌کند. به نظر من فعالیت ها و رفتار دانشجویان در مجموع متناسب با گفتمان ملی وبین المللی و نیز با فضایی است که برای آنان فراهم می‌شود. قبل از انقلاب به محض این که مثلا در غذا مشکلی پیدا میشد دانشجویان با خرد کردن شیشه ها فرصتی برای اعتراضی آنی پیدا میکردند تا بگویند که اعتراضی رخ داده است. اما امروز شیوه شیشه خرد کردن از فرهنگ و منش دانشجویان رخت بربسته است، چرا که امکان دیالوگ و گفت و گو کم و بیش در این ۳۷ سال وجود داشته است. به خصوص این روزها که حتی اگر نتوان برخی مطالب را در رسانه های دانشجویی منعکس کرد میتوان به سادگی در فضای مجازی بازتاب داد. همین امکان دیالوگ موهبت بزرگی است که دانشجویان ما نسبت به گذشته دارند و به روشی متناسب با آن در امور سیاسی و اجتماعی مشارکت خواهند کرد.
با این اوصاف آیا فضای فعلی رو به باز شدن است و مشارکت دانشجویان به طبع کاهش هزینه فعالیت گسترده تر خواهد شد و در نتیجه ما اتفاقی بزرگ و یا جنبشی تاثیر گذار خواهیم دید؟
واضح است. عده ای میخواهند با بستن فضا خواسته های تمامیت خواهانه خود را دیکته کنند و ما و عده ای دیگر به دنبال باز کردن فضای سیاسی هستیم و این دو نیرو دایم در کش و قوس اند. در این معادله، بسته به میزان آگاهی و البته سازمان یافتگی مردم، موجی که به سوی آزادی پیش میرود قوی تر یا ضعیف تر عمل خواهد کرد. الان در مشهد پس از فوت آقای طبسی آقای علم الهدی پرچم استقلال برداشته است. بسته به آگاهی و سازمان یافتگی مردم است که طرز تفکر این آقا بسط پیدا می کند یا جلوی آن گرفته می‌شود. به باور من اگر مردم آگاه و سازمان یافته تر عمل کنند، ما نیازی به انقلابی سیاسی نخواهیم داشت و بدون انقلاب آزادی محقق خواهد شد. با انقلاب ارتباطی مردم به سادگی میتوانند درباره حاکمان و عملکرد آنان-به ویژه در فضای مجازی- اظهار نظر کنند. پس نیازی به انقلاب سیاسی نیست مگر آن که حوادث دیگری پیش آید.
– در زمان اصلاحات هنگامی که محدودیتی بر آزادی های مطبوعاتی یا آزادی بیان اعمال میشد، مردم واکنش عکس العملی میدادند و در خیابان ها اعتراض علنی میکردند. اما امروز هنگامی که محدودیت هایی بر رسانه ها و آزادی ها اعمال میشود مردم از طریق نافرمانی مدنی و با استفاده از ابزار های جدید، محدودیت های حکومتی را از میان برمیدارند. با این حال آیا هنوز هم احتمال اعتراض خیابانی وجود دارد؟
بله هنوز هم احتمال اعتراض خیابانی هست. اما خود اقتدار گراها نیز پی برده اند که نمی شود آزادی مردم را به طور کامل نفی و سبک زندگی خاصی را به مردم دیکته کرد. اما در حال حاضر مشکلاتی جز آزادی های مدنی و سیاسی میتواند موجب تظاهرات خیابانی شوند. فقر و مشکلات اقتصادی ممکن است مردم را به خیابان ها بکشاند. مقامات باید فکری به حال این مسئله بکنند. البته در زمینه آزادی های سیاسی فضا در مجموع و با فراز و نشیب به سمت بازتر شدن پیش می رود. به باور من دانشگاه فعلی – با تمام مطالباتی که هنوز هم محقق نشده است- قابل قیاس با دانشگاه زمان احمدی نژاد نیست. با وجود این ما باید ابتدا حقوق بدست آمده را تثبیت کنیم و بعد دنبال آزادی های بیشتر برویم. افزایش آگاهی عمومی نیز به گسترش دموکراسی کمک می‌کند. همین آگاهی کار را به جایی رساند که شخصی مثل مرتضوی مجبور میشود از مردم عذر خواهی کند. کاری به انگیزه این فرد ندارم. اما همینقدر که مجبور میشود از لفظ «شهدای کهریزک» برای قربانیان آن فاجعه استفاده کند، یعنی شرایط نسبت به گذشته بهتر شده است و باید این روند رو به جلو را حفظ کرد.
– اگر بخواهیم به بحث دانشجویان بازگردیم، پس از سال ۹۲، دانشجویان تحول خواه و تشکل هایشان جان تازه ای گرفتند و یا بعضاً مجدداً متشکل شدند و تشکل هایی که تعطیل شده بود بازگشایی شدند. اما این جریان منجر به یک چند دستگی و حضور چندین طیف از دانشجویان تحول خواه در دانشگاه ها شده است. آیا این چند دستگی به نظر شما به جا است؟ و اگر این چند دستگی را بپذیریم، باید به سمت یک اتحادیه واحد برویم یا چندین اتحادیه داشته باشیم؟ آیا این اختلافات ناشی از یک سری اختلافات سلیقه ای و شخصی است یا ناشی از تفاوت گفتمانی طیف های مختلف دانشجویان تحول خواه است؟
در اصل این موضوع که در بین دانشجویان تکثر آرا حرف اول راخواهد زد تردیدی ندارم. ما نمی‌توانیم تنها یک جنبش با صدای واحد داشته باشیم. پس باید از این تکثر آرا به نحو احسن استفاده کنیم و زیان های آن را کاهش دهیم. یعنی به جای این که انرژی مان را صرف تخریب نیرو های صلح طلب و دموکراسی خواه کنیم، ابتدا با بررسی اشتراکات در مورد دستیابی به آن‌ها توافق کنیم تا شرایط تثبیت شود، و بعد از آن هر طیف از دانشجویان تحول خواه –بدون تخریب سایر طیف های هم سو- به ترویج اندیشه و مشی خود بپردازد. در شرایطی که تمامیت خواهان به دنبال حذف صلح طلبان و دموکراسی خواهان هستند، ما باید اختلافاتمان را کم و بر اشتراکات تاکید کنیم. یعنی در دانشگاه نیز تمام دغدغه ما باید این باشد که با حفظ ائتلاف و کاهش اختلافات، از تحقق اهداف تمامیت خواهان جلوگیری کنیم، و در ادامه وقتی که آزادی ها تثبیت شد، هر طیف تشکل خود را خواهد داشت و همه در فضای سالم فعالیت و رقابت خواهند کرد. در دانشگاه تعداد تشکل ها (یا اتحادیه ها) سم نیست، اما چه یک تشکل (یا اتحادیه) و چه چند تشکل (یا اتحادیه)، هنگامی که با یکدیگر درگیر شوند عملاً نیروها هرز می رود و این آفت است. دانشجویان تحول خواه باید از تخریب سایر دانشجویان همسو بپرهیزند نیروها نباید صرف تخریب یکدیگر شود و باید از خودزنی پرهیز شود.
– به عنوان سوال آخر، یکی از مطابات اصلی دانشجویان رفع حصر است. برای این که بتوانیم چنین مطالبه ای را به صورت عملیاتی پیگیر شویم چه راهکاری داریم؟
دانشجویان می توانند از اعضای فراکسیون امید و دولت حتی از خود آقای روحانی پیگیر این مطالبه شوند. به نظر من پیگیری رفع حصر یک وظیفه است که دانشجویان حتی اگر با یکدیگر نیز اختلاف داشته باشند باید این مطالبه را یک صدا از سران اصلاح طلب و از اعضای فراکسیون امید و از دولت بخواهند و بر آن تمرکز کنند. البته مطالبات دیگری نیز هستند که مانند رفع حصر می‌توانند عمومی شود مثلاً به نظر من دانشجویان سکولار باید بتوانند متشکل شوند. چه خوب است که تشکل های اصلاح طلب و انجمن های اسلامی پرچمدار این مطالبه آزادی خواهانه باشند که دانشجویان سکولار باید بتوانند متشکل شوند. در بحث های بیرون دانشگاهی نیز اگر قصد انتقاد از دولت یا طرح مطالبات جدی را دارید باید آن ها را جوری طرح کنید که راه مانور رسانه های ناهم سو بسته بماند. یعنی اگر از روحانی انتقاد میشود یا مطالبه ای مانند رفع حصر طرح می‌شود، موانع در مقابل روحانی نیز ذکر شود. لحن انتقاد یا مطالبه بسیار مهم است. اولاً بهتر است از ادبیاتی انتقاد شود که تیتر یک رسانه های ناهم سو نشوند، ثانیاً به موانع پیش روی دولت هم اشاره شود و ثالثا مطالبات ملی از جمله مبارزه جدی تر با فقر و فساد و بی عدالتی نیز به طور جدی مطرح شوند. ما باید یادبگیریم جوری حرف بزنیم که هم خودزنی نباشد و سوژه دست رسانه های ناهم سو ندهیم و هم مطالباتمان را طرح و از حقوق ملت خود حمایت کنیم.

منبع: نشریه دانشجویی باران/ برگرفته از فیس بوک شخصی مصسفی تاجزاده