تهران خوشحال و ریاض نگران است

زیتون-‌علی مهتدی: دو سال و نیم بعد از خاتمه دوره شش ساله ریاست جمهوری میشل سلیمان، پارلمان لبنان قرار است که روز دوشنبه سرانجام به خلأ قدرت موجود در این کشور خاتمه داده و میشل عون فرمانده سابق ارتش این کشور و از متحدان حزب‌الله را به عنوان رییس‌جمهور جدید انتخاب کند.

انتخاب عون به عنوان رییس‌جمهور توافقی در شرایطی صورت می‌گیرد که مجلس لبنان ۳۷ بار پیش از این برای انتخاب رییس‌جمهور تشکیل جلسه داده بود و هر بار به دلیل عدم رسیدن به حد نصاب لازم برای رای‌گیری، جلسه شکست خورده بود.
شیوه انتخاب رییس‌جمهور در مجلس لبنان ایجاب می‌کند که نصف به اضافه یک تعداد نمایندگان (۶۵ نفر) به نامزد مشخصی رای دهند، ولی از آن‌جایی که هیچ کدام از جریان‌های سیاسی حاضر در لبنان٬ اکثریت پارلمان را در اختیار ندارند، لاجرم گروه‌های سیاسی باید بر روی یک نفر توافق کنند تا اکثریتی ولو شکننده برای انتخاب رییس‌جمهور شکل بگیرد.

عربستان که لبنان را همواره عرصه نفوذ مهمی برای خود در مقابل ایران و متحدانش به حساب می‌آورد، ظرف سال‌های اخیر و به دنبال تحولات سوریه در موضع ضعف قرار گرفته

حزب‌الله لبنان که از سال ۲۰۰۶ ائتلافی را با میشل عون تشکیل داده، همواره در این سال‌ها عون را تنها نامزد مورد حمایت خود برای تصدی منصب ریاست جمهوری معرفی کرده است؛ با این حال در انتخابات سال ۲۰۰۸ مجبور به حمایت از میشل سلیمان به عنوان نامزد توافقی شده بود. در ماه می آن سال، بن‌بست سیاسی در لبنان به نقطه‌ای رسید که درگیری‌های مسلحانه‌ای بین حزب‌الله و گروه‌های مخالفش در بیروت و حومه آن رخ داد و سرانجام با ابتکارعمل قطر و جلب حمایت ایران و سوریه به عنوان تاثیرگذارترین کشورها در لبنان، توافقی موسوم به توافق دوحه شکل گرفت که بر اساس آن، حزب‌الله و متحدانش یک سوم به اضافه یک از اعضای کابینه را در اختیار گرفتند و به ریاست جمهوری میشل سلیمان به جای عون رضایت دادند.
عون در حالی قرار است به عنوان رییس‌جمهور لبنان برگزیده شود که بسیاری از ناظران، انتخاب او را پیروزی بزرگ ایران بر عربستان در لبنان به عنوان یکی از عرصه‌های جنگ نیابتی دو کشور دانسته و معتقدند که عربستان عملا جای پای خود را در لبنان از دست داده است.
ضعف عربستان در لبنان
عربستان که لبنان را همواره عرصه نفوذ مهمی برای خود در مقابل ایران و متحدانش به حساب می‌آورد، ظرف سال‌های اخیر و به دنبال تحولات سوریه در موضع ضعف قرار گرفته تا جایی که برخی رسانه‌های لبنانی خبر از این دادند که عربستان، لبنان را رها کرده است.
شروع بحران بین عربستان و لبنان به ده ماه قبل باز می‌گردد، زمانی که عربستان در ژانویه ۲۰۱۶ خواستار تشکیل جلسه فوق‌العاده وزرای خارجه عرب در قاهره شد تا کشورهای عربی در «مخالفت با رفتارهای تحریک‌آمیز ایران و حمله به سفارت عربستان در تهران» با ریاض اعلام همبستگی کنند. در این جلسه، جبران باسیل داماد میشل عون به عنوان وزیر خارجه لبنان حاضر شد و با موضعگیری خود عملا لبنان را از دایره کشورهای عربی و اعلام همبستگی کامل آنها با عربستان در مقابل ایران، خارج کرد.
باسیل در نشست دهم ژانویه ۲۰۱۶ در قاهره گفت که «دولت لبنان تصمیم گرفته از این قبیل مشکلات دوری کرده و سیاست کلی دور کردن کشور از بحران‌ها را در پیش بگیرد».
موضعگیری باسیل باعث شد تا روابط عربستان و لبنان تیره شده و ریاض ضمن فراخواندن سفیر خود از لبنان، کمک سه میلیارد دلاری به ارتش این کشور را نیز به حالت تعلیق درآورد.
هم‌زمان، سعد حریری به عنوان متحد اصلی عربستان در لبنان؛ تاثیرگذاری بسیار اندکی داشت و عملا از عرصه سیاسی لبنان حذف شده بود. حریری به دلایل امنیتی، یک سال تمام در پاریس اقامت داشت و رکود در روابط عربستان و لبنان باعث شده بود تا این گمانه‌زنی ایجاد شود که عربستان به دنبال متحد دیگری برای خود در لبنان می‌گردد که توان و قدرتی بیش از حریری داشته باشد و بتواند اهل سنت لبنان را زیر چتر عربستان متحد کند.
اقدام هفته‌ی گذشته سعد حریری در اعلام حمایت از ریاست جمهوری میشل عون به عنوان نامزد مورد حمایت حزب‌الله، بار دیگر شرایط را در لبنان تغییر داده و عربستان را به صرافت تاثیرگذاری بیشتر در این کشور در مرحله حساس انتخاب رییس‌جمهور، نخست‌وزیر و تشکیل دولت انداخته است.
ابراهیم بیرم تحلیل‌گر لبنانی روزنامه النهار نوشته است: «عربستان ثامر السبهان وزیر کابینه و سفیر جنجالی سابق این کشور در عراق را به شکل غیر منتظره در راس هیاتی به لبنان فرستاده و قرار است السبهان در جلسه انتخاب رییس‌جمهور هم حاضر شود. بدین ترتیب عربستان که در مدت گذشته نظر خود را به هیچ‌کدام از فرستاده‌های لبنانی نگفته بود، به ناگهان تصمیم گرفت وارد معادله شده و این تصور را جا بیاندازد که از توافق حاصل شده برای ریاست جمهوری عون کنار نمانده و در این زمینه نه تنها فعال است، بلکه صاحب توافق مزبور است».
سابین عویس دیگر تحلیل‌گر لبنانی، سفر السبهان به لبنان را نشانه‌ای از این امر می‌داند که روزهای روابط تیره میان لبنان و عربستان به سر رسیده و ریاض به شکل جدی تصمیم دارد در برابر چالش‌های پیش رو، با متحد کردن اهل سنت از پیروزی نهایی حزب‌الله و ایران در لبنان جلوگیری کند.
عویس نوشته: «اهل سنت لبنان اخیرا به این نتیجه رسیده بودند که عربستان خود را از لبنان دور و این کشور را رها کرده است. سفر السبهان و دیدارهای او با تقریبا تمام رهبران سنی لبنان (حتی کسانی که با حریری و حمایت‌اش از عون مخالف هستند)‌ نشان می‌دهد که عربستان نیز از ریاست جمهوری عون حمایت کرده و سعی دارد چالش‌های پیش رو را مدیریت کند و از شکست نهایی خود در لبنان و در برابر حزب‌الله و حامیانش جلوگیری کند».

چالش‌های پیش رو در لبنان چیست؟
حتی در شرایطی که سعد حریری با ابتکارعمل خود در حمایت از عون، صف‌بندی‌های داخلی در لبنان را دچار تغییری اساسی کرده؛ اما انتخاب رییس‌جمهور تنها آغاز راهی دشوار است که مشخص نیست در آن آیا دولتی هم تشکیل می‌شود یا خلأ قدرت از ریاست جمهوری به ریاست کابینه و ترکیب مجلس منتقل می‌شود.
نبیه بری رییس مجلس لبنان، انتخاب عون را «جهاد اصغر» نام نهاده و «جهاد اکبر» را در روند پس از انتخاب عون می‌داند، روندی که به گفته‌ی نبیه بری می‌تواند برای ماه‌ها بدون نتیجه به طول بیانجامد.
بر اساس توافق بین حریری و عون قرار شده تا در قبال حمایت حریری از عون برای تصدی مقام ریاست جمهوری، عون و متحدانش از نخست‌وزیری حریری پشتیبانی کنند. بدین ترتیب عملا تنش‌های ایران و عربستان در لبنان بار دیگر از سر گرفته خواهد شد.
روند سیاسی در لبنان بدین ترتیب است که پس از تعیین رییس‌جمهور، فراکسیون‌های پارلمانی به شکل جداگانه به دیدار رییس‌جمهور رفته و نامزد مورد نظر خود برای مقام نخست‌وزیری را به او اطلاع می‌دهند. در نهایت، رییس‌جمهور با توجه به برآیند نظر فراکسیون‌های مجلس، نامزدی که بیشترین رای را آورده باشد به عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی می‌کند.

معمای حزب‌الله
هر چند که میشل عون قرار است در این هفته کار خود به عنوان رییس‌جمهور جدید لبنان را شروع کند، اما این امر به مفهوم موافقت حزب‌الله با نخست‌وزیری حریری نیست. در صورتی که این اتفاق هم رخ دهد، حریری با دو چالش اصلی مواجه خواهد شد.
نخست، تهیه بیانیه شروع به کار دولت و دوم تعیین ترکیب کابینه. بیانیه شروع به کار دولت در حقیقت مانیفست دولت آتی خواهد بود و یکی از جنجالی‌ترین پرونده‌های موجود در لبنان را بار دیگر روی میز قرار می‌دهد. در این بیانیه، نخست‌وزیر باید موضع خود در قبال سلاح حزب‌الله و استراتژی دفاعی لبنان را مشخص کند، امری که در زمان نخست‌وزیری فواد سنیوره برای ماه‌ها تشکیل دولت را به تعویق انداخت. حریری و متحدانش پیش از این بارها تلاش کردند تا در مانیفست دولت، حمل سلاح را منحصر به ارتش لبنان کرده و خواستار خلع سلاح حزب‌الله شوند. دور از انتظار نیست که این بار نیز موضوع سلاح حزب‌الله به مناقشه‌ای نیابتی میان ایران و عربستان در لبنان تبدیل شود و تشکیل دولت را تا زمانی که حریری به خواسته‌ی حزب‌الله تن دهد به تعویق بیاندازد.
حریری در عین حال روابط بسیار خصمانه‌ای نیز با دولت کنونی سوریه به ریاست بشار اسد دارد و از مخالفان جدی حضور نظامی حزب‌الله در سوریه است.
با این‌که رسانه‌های لبنانی ظرف روزهای اخیر از پیروزی سوریه و ایران در لبنان نوشته‌اند، اما مصاحبه هفته گذشته سعد حریری با تلویزیون ال.بی.سی نشان داد که توافق عون و حریری ممکن است نکات پنهانی داشته باشد که باعث نگرانی سوریه و ایران شود.

به نظر می‌رسد که هر چند انتخاب عون ظرف روزهای آینده به عنوان رییس‌جهمور جدید لبنان پیروزی بزرگی برای محور دمشق ـ تهران در مقابل عربستان است؛ اما مرحله پس از آن به اندازه‌ای نگرانی‌آفرین شده که تردیدهایی در مورد این پیروزی و اقدامات آتی عربستان ایجاد کرده است

حریری در این مصاحبه تاکید کرد که به عنوان نخست‌وزیر لبنان هرگز تا زمانی که اسد بر سر کار است به سوریه سفر نخواهد کرد و به هیچ‌کدام از اعضای کابینه‌اش هم اجازه نخواهد داد در سفر به این کشور با دولت سوریه که از دید او‌ «جنایت‌کار جنگی» است، همکاری کنند.
در این‌جا چالش دوم پیش روی حریری آشکار می‌شود، چرا که از سال ۲۰۰۸ به بعد، حزب‌الله و متحدانش برای این‌که در تصمیمات کابینه تاثیرگذاری داشته باشند و در مواقع لزوم حتی بتوانند کابینه را از حدنصاب بیاندازند، یک سوم به اضافه یک از تعداد اعضای دولت را در اختیار گرفته‌‌اند. حریری در مصاحبه تلویزیونی خود اما نشان داد که این بار حزب‌الله کار راحتی برای در اختیار گرفتن یک سوم به اضافه یک از اعضای کابینه ندارد. وی گفت: «ما از نامزد مورد تایید حزب‌الله برای ریاست جمهوری حمایت کردیم. آیا حزب‌الله واقعا به عون هم اعتماد ندارد و قصد دارد یک سوم تعطیل‌کننده کابینه را در اختیار بگیرد؟ برای چه؟ تنها کاری که من کردم این بود که برگه‌های روی میز را به هم ریختم».
دولت احتمالی حریری با حزب‌الله بر سر حضور نظامی این حزب در سوریه هم به مشکل برخواهد خورد و در این بین مشخص نیست که میشل عون چه موضعی اتخاذ خواهد کرد. عون عملا مجبور است به عنوان رییس‌جمهور توافقی به گونه‌ای حرکت کند که هیچ‌کدام از جریان‌های اصلی سیاسی لبنان را در مقابل خود قرار ندهد، روابط با سوریه به عنوان تاثیرگذارترین کشور در عرصه سیاسی لبنان را در سایه مخالفت‌ حریری و عربستان سر و سامان داده و در قبال دیگر مسایل مهم موضعگیری شفافی داشته باشد؛ امری که به گفته‌ی محمد بلوط تحلیل‌گر روزنامه السفیر لبنان باعث نگرانی حزب‌الله و سوریه شده؛ چرا که میشل عون به موضع‌گیری‌های متغیر بر پایه میهن‌پرستی معروف است و همان‌طور که در سال ۲۰۰۶ با حزب‌الله متحد شد و در سال ۲۰۰۸ با اسد آشتی و به سوریه سفر کرد، اکنون نیز ممکن است به عنوان رییس‌جمهور تغییر موضع داده و منافع سوریه، ایران و حزب‌الله را در لبنان با چالش مواجه کند.

تردیدهایی که باقی است
علی‌رغم این چالش‌ها و خطرات، سوریه این امر را به هیچ وجه پنهان نکرده که حتی با وجود آشفتگی درونی این کشور و جنگ شبه‌جهانی که در خاک سوریه جریان دارد، در لبنان هیچ کشوری کاری را بدون هماهنگی با سوریه نمی‌تواند پیش ببرد.
سال ۲۰۱۴ و در شرایطی که جان کری وزیر خارجه آمریکا به لبنان سفر کرده و در صدد ایجاد تفاهمی برای انتخاب رییس‌جمهور جدید در لبنان بود، فیصل المقداد وزیر خارجه دولت اسد گفت: «کسی که فکر می‌کند می‌تواند سوریه را از پرونده انتخاب رییس‌جمهور در لبنان کنار بگذارد، چیزی نمی‌فهمد و هر کسی هم برای انتخاب رییس‌جمهور با تمام دنیا به جز سوریه مشورت کند در اشتباه است».
این طور به نظر می‌رسد که هر چند انتخاب عون ظرف روزهای آینده به عنوان رییس‌جهمور جدید لبنان پیروزی بزرگی برای محور دمشق ـ تهران در مقابل عربستان است؛ اما مرحله پس از آن به اندازه‌ای نگرانی‌آفرین شده که تردیدهایی در مورد این پیروزی و اقدامات آتی عربستان ایجاد کرده است. روزنامه السفیر به نقل از یک مسوول بلندپایه سوری نوشته که دمشق اساسا معتقد نیست که توافقی بین عون و حریری رخ داده که بر اساس آن حریری باید به نخست‌وزیری برسد.
ابراهیم بیروم هم در روزنامه النهار پیروزی ایران در لبنان را زیر سوال برده و شرایط را «صف‌آرایی جدیدی» در لبنان توصیف کرده که «چون مسوولان ایرانی برخلاف عادت معمول خود، پیروزی‌شان در لبنان را در بوق و کرنا نکرده و به رخ عربستان و کشورهای عربی خلیج فارس نکشیده‌اند، پس ضرورتا ایران پیروزی‌ای کسب نکرده یا با نتایج آن محتاطانه برخورد می‌کند».