توقف خط تولید مقالات جعلی

زیتون ـ مهسا محمدی: در هفته‌ای که گذشت ناشر مجلات نیچر٬ ۵۸ مقاله دانشمندان ایرانی را بخاطر دستکاری توسط نویسندگان تعلیق کرد. گفته شده که انتخاب این مقالات در ادامه موارد کشف شده مشابه در سال ۲۰۱۵ است.

بر اساس مقاله ای که در سایت هفته نامه علمی nature، به چاپ رسیده، در ۵۸ مقاله که توسط ۲۸۲ پژوهشگر ایرانی نوشته شده، نشانه‌هایی دال بر وجود تبانی در روندهای ارزیابی علمی و انتشار آنها یافت شده است. موسسه ( Med Central (BMC Bio تعداد ۲۸ مقاله را جمع آوری کرده و ۴۰ مقاله دیگر را هم مورد بررسی قرار داده است. در همین حال موسسه Springer نیز ۳۰ مقاله را تعلیق و ۹ مورد دیگر را در دست بررسی دارد.
سرقت ادبی، دستکاری در نام نویسندگان و نیز دستکاری در فرایند ارزیابی علمی با هدف فریب سیستم ارزیابی علمی و انتشار و اختصاص غیرقانونی نویسندگی مقاله٬ از دیگر دلایل تعلیق این مقاله ها عنوان شده است.
سال پیش نیز Springer تعداد ۶۴ و BMC نیز ۴۳ مقاله را به علت نگرانی‌هایی در مورد ارزیابی علمی تقلبی جمع آوری کردند که در آنها گزارش‌های داوری و ارزیابی علمی از طریق ایمیل‌های جعلی منتسب به نام دانشمندان معتبر ثبت شده بود.
لیست همه این ۵۸ مقاله معلق شده توسط این هفته‌نامه منتشرشده است و نگاهی گذرا به این لیست نشان می‌دهد که اغلب آنها در زمینه پزشکی و دامپزشکی هستند. در بین نویسندگان هم از همه دانشگاه‌ها، حتی دانشگاه‌های معتبر مانند دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران هم مقاله دیده می‌شود.

 بعد از این٬ کار افراد و محققان واقعی برای به ثبت رساندن مقاله تولیدی خودشان نیز سخت‌تر می‌شود و اعتمادی که تابحال مبنای کار علمی فرض شده بود از مقاله نویسان ایرانی دریغ می‌شود

زنگ خطر تبدیل شدن مقاله نویسی علمی در ایران به یک شغل دسته چندم با خط تولیدی در میدان انقلاب، پیش از آن که در نیچر به صدا درآید بارها در ایران نواخته شده بود اما چاره‌ای برای آن اندیشیده نشد تا آنکه تشت رسوایی این جعل٬ در موسسات معتبر از بام افتاد.
افزایش سهم ایران در تولید علم
پیش از این در مرداد ماه سالجاری در خبرها آمده بود که سهم ایران در تولید علم در دنیا افزایش یافته است، بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه وب آو ساینس تامسون رویترز (آی.اس.آی) تولیدات علمی ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی در مقایسه با سال قبل آن ۴/ ۰ درصد افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۶ میلادی سهم ایران از کل تولید علم دنیا ۸/ ۱درصد، از کل مجلات دنیا ۹/ ۱ درصد و از کل کنفرانس‌های دنیا ۴/ ۰ درصد بوده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۵ سهم ایران از کل تولید علم دنیا ۴/ ۱ درصد بود و در همین سال ۶/ ۱ درصد از مقالات مجلات دنیا را تولید کرد. همچنین در سال ۲۰۱۵ میلادی سهم ایران از کل کنفرانس‌های دنیا ۴/ ۰ درصد بود.
رانت تحقیقاتی، اسامی جعلی
بخشی از این تولید انبوه مقاله به گفته دکتر کاکایی رئیس دانشکده الهیات دانشگاه شیراز در نامه اعتراضی‌اش به معاون پژوهشی دانشگاه، محصول سختگیری و فشار مسئولان وزارت علوم و دانشگاه‌ها بر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و هیات علمی برای ارائه مقاله جهت اخذ مدرک دکترا و یا ارتقا مرتبه دانشیاری و دکتری است و این در حالی است که بسیار از این افراد توانایی و حتی زمان لازم را برای چاپ مقاله آن‌هم به زبان انگلیسی ندارند و این منجر به بروز رفتارهای غیر آکادمیک و تولید مقالات جعلی و تبانی در داوری می‌شود و به تعبیر کاکایی وضعیتی به وجود آمده است که «همه را وادار کردیم تا به یکدیگر دروغ بگوییم.»
نتیجه این وضعیت، ظهور و گسترده شدن موسساتی است که به طور تضمینی و در برابر مبلغ هنگفتی به تولید پایان‌نامه و مقاله و حتی انتشار آن در مجلات معتبر می‌پردازند که در بررسی‌های مجدد مانند بررسی نیچر مشخص می‌شود که به ازای مقاله و گزارش علمی ارائه شده، در واقع علمی تولید نشده و آنچه که عرضه شده محصول دستکاری و ترکیب مقالاتی بود که پیش از این وجود داشته است. این استاد دانشگاه روش تولید «پژوهش اصیل» را برداشتن دغدغه تولید مقاله ISI می‌داند تا مقالات جعلی و پولی مجلات را تسخیر نکند و دکترهای بی‌سواد را معتبر جلوه ندهد.
محمدرضا ناظر متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه نیز مشکل اصلی را وجود ‏«رانت تحقیقاتی» در کشور می‌داند، محققی که پژوهش را انجام می‌دهد برای ‏چاپ یا تصویب مقاله یا طرح‌های تحقیقاتی مجبور است ‏نام مدیر سازمان مربوطه را نیز در مقاله ذکر کند چرا که نیازمند اعتبار و بودجه است و به ‏این شکل به نام مدیری که اصلا در کارهای آزمایشگاهی و ‏تحقیقاتی نقشی نداشته ده‌ها مقاله وجود ‏خواهد داشت. ‏
حال BMC و Springer می‌گویند که در پی این رخدادها برای مبارزه با ارزیابی علمی جعلی اقدام کرده‌اند. موسسه BMC در همین راستا به فرایند پیشنهاد دادن داوران و ارزیابی‌کنندگان مقاله توسط خود نویسندگان به طور مستقیم پایان داده است و در حال حاضر این پیشنهادات از طریق یک نامه ضمیمه، ارایه می‌شود که در آن سندیت و اعتبار داور و ارزیابی‌کننده محرز شده باشد. همچنین این موسسه شرایط سختگیرانه‌تری را برای تغییر نام نویسنده در طول فرایند انتشار وضع کرده است. این بدان معناست که بعد از این٬ کار افراد و محققان واقعی برای به ثبت رساندن مقاله تولیدی خودشان نیز سخت‌تر می‌شود و اعتمادی که تابحال مبنای کار علمی فرض شده بود از مقاله نویسان ایرانی دریغ می‌شود.