آزادسازی موصل و فروپاشی خلافت خودخوانده ابوبکر بغدادی

عملیات آزادسازی موصل به مراحل نهایی خود نزدیک شده است. این عملیات که با محوریت نیروهای میدانی ارتش عراق، پیشمرگه‌های کرد و حشد الشعبی( شبه نظامیان شیعه) و با حمایت حملات هوایی نظامی آمریکا و پشتیبانی سیاسی، اطلاعاتی و لجستیکی دولت‌های ایران و ترکیه جلو می‌رود، تا کنون بهتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد با موفقیت همراه شده است. ازاین‌رو رهاسازی موصل از دست داعش و بازگشت این گروه، از حکمرانی بر بخشی از خاک عراق به گروهی زیرزمینی با مشی پارتیزانی، اجتناب‌ناپذیر بوده و پایان موفقیت‌آمیز عملیات نزدیک است.

سقوط موصل برای داعش تنها به معنای از دست دادن پایگاه مهم خلافت و کاهش قلمرو تحت حکومت نیست، بلکه پیامدهای بزرگ‌تری دارد. در واقع می‌توان گفت آزادسازی موصل به معنای آغاز پایان داعش است. مرکز استان نینوا که شهری تاریخی است، به عنوان دومین شهر بزرگ عراق با جمعیت بیش از یک میلیون که اکثریت آن سنی و عرب هستند، اهمیت استراتژیک برای گروه دولت اسلامی دارد. استان نینوا از تنوع قومی و نژادی بالایی برخوردار بوده و برای قرن‌ها کردها، اعراب شیعه و سنی، ترکمن‌ها، آشوری‌ها، مسیحی‌ها و یهودی‌ها در این منطقه زندگی کرده اند.

اما گروه افراطی داعش با اعلام خلافت خودخوانده از سال ۲۰۱۴ وضعیت فاجعه‌باری را بر این منطقه مهم فرهنگی و سیاسی حاکم نموده است. البته این منطقه پس از سقوط حکومت حزب بعث در عراق بیشترین آسیب‌ها را در دوران گذار متحمل شده و دولت مرکزی عراق نتوانسته است چشم انداز امیدوار کننده‌ای را برای جذب و مشارکت فعال اغلب ساکنان این منطقه به‌خصوص سنی‌ها در روندهای سیاسی و مدنی ترسیم نماید.
تبعات از دست دادن موصل برای داعش را می توان در سر فصل‌های زیر جمع‌بندی کرد:

هویتی
تسخیر موصل و اعلام تشکیل خلافت در این شهر اهمیت کانونی در هویت داعش و ترویج دیدگاه‌های آخرالزمانی این گروه داشته است. ابوبکر بغدادی بارها با ذکر احادیثی منسوب به پیامبر احیای خلافت در موصل را به معنای دوره موعود در مسیر ترسیمی اسلام واقعی معرفی کرده و با مانور بر روی این موضوع به جذب نیرو، تقویت ابعاد مذهبی حرکت سیاسی خود و مشروعیت‌بخشی به خلافت خود‌خوانده اش پرداخته است. تاکید اصلی داعش بر روایات اشراط‌الساعه و ملاحم در کتب اهل سنت است که در آن‌ها به جنگ‌های آخرالزمانی در منطقه عراق و شام اشاره شده است. در مطلبی در یکی از شماره‌های نشریه دابق ( نشریه اختصاصی داعش) ، روایتی از سنن ابوداوود از منابع اهل سنت، نقل شده است که بین سپاه اسلام و روم نبردی در آخرالزمان در منطقه دابق ( بخشی از استان حلب سوریه) برپا می‌شود که علی‌رغم کشته شدن تعداد زیادی از مسلمانان، به پیروزی نیروهای مسلمان بر دجال و رومی‌ها منجر می‌گردد. این مطالب که سویه آخرالزمانی دارد بخشی از دستگاه تبلیغاتی و آموزشی داعش است. کسب پیروزی‌های غیر منتظره و برق آسا در ابتدای اعلام خلافت نیز این تصور تبلیغاتی داعش را قوت بخشید که برخوردار از امدادهای غیبی است. حال سقوط موصل بطلان ادعاهای تقدیرگرایانه آنان را آشکار ساخته و بدین‌ترتیب فضای روانی که ابوبکر بغدادی برای پیروانش فراهم ساخته و به نوعی مدعی ایفای نقش مقدر از سوی خداوند و محقق کردن برنامه پیامبر اسلام شده است، فرو می‌ریزد. این اتفاق جای‌گاه بغدادی در داعش و اسلام‌گرایان جهادی را متزلزل ساخته و باعث می‌شود از نفوذ و کنترل وی بر نیروهایش به میزان چشمگیری کاسته شود.

اقتصادی
منطقه موصل دارای منابع عظیم انرژی و معدنی از جمله نفت است که از سرچشمه‌های قدرت و ثروت در داخل عراق به حساب می‌آید. موصل با سد معروف خود از مهم ‌ترین منابع آب‌‌رسانی در عراق به شمار می‌رود. خاک حاصل‌خیز غنی و سطح بارش مناسب، باعث شده تا موصل قطب کشاورزی عراق باشد. هم‌چنین موصل، به دلیل تولید محصولات مختلف نظیر پارچه، کتان، دامداری و غلات در عراق مشهور است. داعش هنگام تصرف این استان توانست منابع مالی عمده‌ای را بدست آورد حال محرومیت از این منطقه خسارت‌های مالی و زیان‌های اقتصادی عمده‌ای برای داعش به‌همراه خواهد داشت.

ارزش راهبردی جغرافیای سیاسی

موصل به دلیل برقراری حلقه ارتباط میان سوریه و عراق برای جابه‌جایی نیروهای نظامی، اهمیت استراتژیک برای گروه افراطی داعش دارد. اهمیت جغرافیایی-نظامی و جغرافیایی- سیاسی آزادسازی موصل برای حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان بالا است و به معنای سیطره استراتژیک بر حلقه ارتباطی میان نیروهای داعش با سوریه است و می‌تواند پایان حضور داعش در عراق را تضمین کند و مانورهای نظامی داعش و توان دفاعی آن بعد از خروج از موصل، کاهش ملموسی می‌یابد.

اهمیت سیاسی
خارج‌شدن موصل و استان نینوا از دست داعش موقعیت سیاسی داعش را به میزان زیادی تضعیف می‌کند. این اتفاق به معنای محصور شدن داعش در سوریه بوده و در نتیجه حلقه محاصره بر آن تنگ می شود. هم‌چنین امکان جذب نیرو نیز برای آن سخت تر می‌گردد. در عین حال باید توجه داشت این اتفاق به معنای تعطیلی کامل فعالیت‌های داعش در عراق نیست، بلکه فعالیت‌ها از حالت حکمرانی و جنگ مستقیم به سمت پارتیزانی و عملیات پراکنده تروریستی تغییر جهت می‌یابد. اما هزینه سیاسی فعالیت های داعش افزایش می‌یابد. همچنین آزادسازی موصل فرصتی فراهم می‌کند تا با بیان اقدامات مخرب این گروه در دوره حکمرانی دو ساله توسط ساکنان شهر، روشنگری‌های تازه و مستندی پیرامون جنایت‌ها و ستم‌های این گروه صورت گرفته و در نتیجه چالش‌های درونی و بیرونی این گروه افزایش یابد. در این شرایط احتمال انشقاق و انشعاب در داعش وجود دارد.
پیامدهای آزادسازی موصل بر داعش بیشتر از موارد یاد شده است اما سر‌فصل‌های ذکر شده نکات مهم را پوشش داده است.