بیم و امید در پاستور

زیتون-‌سینا پاکزاد: نماگری که بسیاری با نگاه به آن سرنوشت دولت حسن روحانی و شاخص‌ترین دستاورد دیپلماسی‌اش را پیشگویی می‌کنند این روزها بیش از هر زمانی در معرض تهدید قرار گرفته است. اغلبِ تحلیل‌گران و مردمان عادی میزان موفقیت برجام و پایبندی ایالات متحده به آن‌را مهم‌ترین عامل توفیق یا عدم توفیق دولت یازدهم و موثر بر آرای روحانی در انتخابات بهار سال آینده می‌دانند. با این وجود در نتیجه انتخابات هفته گذشته آمریکا، شخصیتی سکان کاخ سفید را به‌دست گرفت که ناسازگاری با برجامِ شکل گرفته در دورانِ اوباما یکی از رویکردهایش قلمداد می‌شود.

اگر چه ترامپ بعد از روی کار آمدن هنوز موضعی درباره برجام اتخاذ نکرده اما در ایران مواضع وی در دوران رقابت‌های انتخاباتی و نظرات کنونی «ولید فارس» مشاورش در مرکز توجهات قرار دارد. «ولید فارس» مشاور رئیس جمهور جدید آمریکا در تازه‌ترین موضع‌گیری‌اش در مصاحبه با روزنامه «ایلاف» چاپ عربستان گفته است: «ترامپ توافق هسته‌ای با ایران را به همان شکلی که الان است، قبول ندارد، ولی باید منتظر بود تا ترامپ زمام امور را به دست بگیرد و منتظر تصمیم شورای امنیت ملی برای تعیین آینده این توافق شد.»
به‌رغم اینکه رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ایران در نخستین موضع‌گیری پس از پیروزی ترامپ یادآور شدند که برجام توافقی با ۱+۵ است که تائید شورای امنیت سازمان ملل را هم با خود دارد اما مشاور ترامپ می‌گوید: «ابزارهای زیادی وجود دارد که می‌توان با آن‌ها این توافق را تغییر داده و یا لغو کرد. ما مجبور نیستیم به سخنان رژیم ایران که می‌گوید این توافق امضا شده است، گوش بدیم، توافق‌های زیادی بوده و امضا شده ولی بعدها تغییر داده شده‌اند.»

تردید و دلهره هست، یأس نیست
زمانی که جهانیان با بُهت به نتایج انتخابات آمریکا می‌نگریستند در ایران و در پاستور نگرانی هم چاشنی حیرت از پیروزی ترامپ شد. نگرانی نسبت به رویکرد رئیس جمهوری‌خواهِ کاخ سفید که در زمان تبلیغاتش بارها به برجام حمله کرده بود. با این حال شنیده‌ها حاکی از آن است که چنین احساساتی در ساعات اولیه نسبت به روی کار آمدن ترامپ بروز پیدا کرده و پس از برگزاری جلسات کوتاه و همفکری‌هایی میان مسئولان دولتی٬ جمع‌بندی‌هایی در این خصوص صورت گرفته است.

نیروهای احمدی‌نژادی که معتقدند پایان دوران اعتدال‌گرایان با روی کار آمدن ترامپ نزدیک است نتوانستند خرسندی‌شان از نتیجه انتخابات آمریکا را پنهان کنند.

طبق این اخبار، مقامات بلندپایه دولت معتقدند با به‌روزسانی و تغییر برخی تاکتیک‌ها در دیپلماسی هسته‌ای می‌توان از برجام حفاظت کرد. این دیدگاهی است که محمدجواد ظریف نیز با آن همراه است. در این میان البته برخی چهره‌های دولتی نگاه بدبینانه‌ای به آینده برجام دارند و می‌گویند نگه داشتن توافق در شرایط کنونی بسیار دشوار خواهد بود. آنان نگران دست‌ نگاه‌داشتن سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی برای مراوده با ایران تا زمان روشن شدن رویکرد ترامپ هستند. این گروه از مسئولان میانی دولت با نگاه سرزنش‌آمیزی روند مذاکرات هسته‌ای را عجولانه توصیف کرده و از این منظر به ظریف انتقاد کرده‌اند.
همچنین به اعتقاد شماری از تحلیل‌گران دولتی٬ این فقط رفتار ترامپ نیست که برجام را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه ایران برای قانع کردن فعالان اقتصادی کشورهای خارجی نیز با دردسر تازه‌ای مواجه شده و مجددا باید تلاش کند تا آنها را برای حضور در ایران ترغیب کند. در عین حال یکی از اقداماتی که بر روی آن توافق وجود دارد٬ تقویت مناسبات با اروپا و استفاده از اهرم اتحادیه اروپا و سازمان ملل به‌منظور حفظ برجام است.

دولتی‌هایی که خوشحال شدند
در این بین، زمانی که رئیس جمهور جدید آمریکا مشخص شد یکبار دیگر حضور پرتعداد مدیران و نیروهای به‌جا مانده از دولت احمدی‌نژاد در دولت روحانی خودنمایی کرد. با آنکه به‌طور طبیعی به‌دلیل مواضع ترامپ و امید حامیان دولت به برجام٬ آنها از پیروزی نامزد جمهوری‌خواهان هراسان و نگران شدند اما نیروهای احمدی‌نژادی که معتقدند پایان دوران اعتدال‌گرایان با روی کار آمدن ترامپ نزدیک است٬ نتوانستند خرسندی‌شان از نتیجه انتخابات آمریکا را پنهان کنند.
هرچند در میان مسئولان و تحلیل‌گران دولتی نیز مواضع متفاوتی نسبت به آینده برجام پدید آمده اما بر اساس اخباری که به‌دست «زیتون» رسیده٬ کماکان در تیم اصلی عاملانِ انعقادِ برجام این امید وجود دارد که بتوانند از دستاورد خود در مذاکرات حراست کنند.
با همه اینها باید در نظر داشت رفتار دولت جدید ایالات متحده خواهد بود که می‌تواند مولفه موثری بر کارآمدی و یا ناکارآمدی تمهیدات جدید دیپلمات‌های ایرانی باشد چه آنکه بر اساس مواضع مقامات غربی از جمله دبیرکل سازمان ملل و رئیس سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به تعهدات برجامی خود عمل کرده و حالا این مقامات جدید آمریکا هستند که باید نشان دهند چه نقشه‌ای برای سرنوشت این توافق در سر دارند.