زیتون ـ مهسا محمدی: ایران در سال ۱۳۷۲ با تصویب مجلس شورای اسلامی به کنوانسیون حقوق کودک پیوست و در سال ۱۳۸۶ یکی از پروتکل‌های الحاقی به این کنوانسیون با موضوع ممنوعیت فروش، فحشاء و هرزه‌نگاری کودکان را به تصویب رساند. در سال ۱۳۸۹ نیز، در حاشیه اجلاس سازمان ملل متحد٬ یکی دیگر از پروتکل‌های این کنوانسون با عنوان «پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در مورد مداخله کودکان در منازعات مسلحانه» به امضای صالحی، وزیر امور خارجه وقت رسید.

بعد از گذشت ۶ سال و در تیر ماه سالجاری، لایحه‌ای با عنوان «الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در مورد به‌ کارگیری کودکان در منازعات مسلحانه» برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. این لایحه که توسط کمیسیون قضایی و حقوقی در دستور کار مجلس قرار گرفته بود، با درخواست وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از دستورکار خارج شده و جهت بررسی مجدد به کمیسیون حقوقی و قضایی عودت شد. حال به نظر می‌رسد که این روزها این لایحه بالاخره مراحل نهایی خود را برای رای‌گیری در صحن علنی مجلس می‌گذراند.
اما این لایحه حساسیت برانگیز مخالفان سرسختی در داخل و خارج مجلس دارد که سرنوشت آن را نامعلوم می‌کند.

تفاوت دو قانون 

کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده می‌گوید:«پیوستن به پروتکل منع مداخله کودکان در منازعات مسلحانه به صلاح نیست.» همچنین به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین نهادهای درگیر با این مسئله که در صورت تصویب این لایحه و اجرای آن دچار اختلال خواهد شد، سازمان بسیج و بالاخص شاخه‌های دانش آموزی این سازمان است. چرا که مفاد این پروتکل محدود به شرایط جنگ نیست و بنابراین اجرای مفاد آن بخش زیادی از فعالیت‌های جاری و پرهزینه این سازمان را زیر سوال می‌برد. در بندی از پروتکل که در واقع فعالیت‌های بسیج را تحت تاثیر قرار خواهد داد از محکومیت و نگرانی عمیق راجع به «استخدام، آموزش و به‌کارگیری کودکان در جنگ‌ها در درون و برون مرزها توسط گروه‌های مسلح جدا از نیروهای حکومتی و با به رسمیت شناختن مسئولیت افرادی که در این زمینه کودکان را استخدام می‌کنند، آموزش می‌دهند و از آن‌ها استفاده می‌کنند» سخن به میان آمده است. چنانچه خزعلی نیز به درستی اشاره می‌کند بر اساس این بند، آموزش‌های نظامی افراد زیر ۱۸ سال توسط سازمان بسیج مستضعفین یا سازمان بسیج دانش‌آموزی و یا وزارت آموزش و پرورش (از طریق آموزش درس آمادگی دفاعی) محکوم بوده و باید تعطیل شود و همچنین افرادی که به این کار مبادرت می‌ورزند باید پاسخگو باشند.
رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده همچنین ضمن اشاره به مخالفت « بسیج»، « حوزه‌ها» و « مراکز پژوهشی و برخی از سازمان‌ها و نهادهای انقلابی» با این لایحه ۱۳ ماده‌ای٬ آن را حاوی اشکالات فراوانی می‌داند.

بر اساس گفته‌های محسن کاظمینی یکی از فرماندهان سپاه، یک چهارم جان‌باختگان جنگ از میان دانش‌آموزان بوده‌اند که این رقم چیزی بیش از پنجاه هزار نفر بوده است

وی اصلی‌ترین دلیل خود را برای مخالفت با « نام‌نویسی کودکان زیر ۱۵ سال یا شرکت فعال آنها در جنگ‌های داخلی و بین‌المللی » که در مقدمه پروتکل آمده، وجود نیروهای تروریستی چون داعش در منطقه و ضرورت استفاده از این آموزش‌ها برای دفاع کودکان از خود عنوان می‌کند.
خزعلی همچنین تاکید دارد؛با توجه به اینکه در ماده اول میثاق ذکر شده که فردی که ۱۸ سالگی را تمام نکرده است، کودک محسوب می‌شود و در ایران این سن ۱۵ سال قمری است مواد اول تا هفتم این پروتکل نیز در تناقض با قوانین جاری کشوراست. وی در نهایت نتیجه پیوستن به این پروتکل را از دست رفتن امکان تلاش برای« دفاع داوطلبانه » و «قربانی »خواندن کسانی مانند حسین فهمیده و حذف آنها از کتابهای درسی می‌داند و قوانین موجود در کشور را برای دفاع از حقوق کودکان ایران کافی دانسته و «افزایش تعهد » ایران را موجب فراهم شدن امکان «نفوذ» سازمان سیا و در جهت مقاصد« سیاسی و دفاعی آمریکا» می‌داند.
پدیده کودک سرباز در ایران و جهان
بر اساس تعاریف موجود، «کودک سرباز» به کسی گفته می‌شود که در سن زیر ۱۸ سال به عضویت سازمانی وابسته به ارتش،نیروهای شبه نظامی یا احزاب سیاسی در می‌آید. خواه این گروه‌ها درگیر جنگ باشند یا نه. این استفاده از کودکان ممکن است به سه شکل صورت گیرد؛ به کارگیری به عنوان کودک سرباز، استفاده از آن‌ها در فعالیت‌های پشتیبانی؛ مانند جاسوسی و بردگی جنسی و استفاده از کودکان برای تبلیغات در جنگ.
بر اساس آمارهای موجود در سال ۲۰۰۷ در بیش از ۲۰ کشور جهان٬ نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر از کودکان به عنوان سرباز در جنگ‌ها مورد سواستفاده قرارگرفتند که قاره آفریقا از این جهت بالاترین آمار را دارا است.
در ایران هم پدیده کودک سرباز مانند بسیاری از کشورهای جهان سوم پدیده آشنایی است و در طی ۸ سال جنگ ایران و عراق٬ این کودکان در سطح وسیعی از خط مقدم تا بخش‌های تدارکات و پشت جبهه حضور داشتند٬ به طوری که بر اساس گفته‌های محسن کاظمینی یکی از فرماندهان سپاه، یک چهارم جان‌باختگان جنگ از میان دانش‌آموزان بوده‌اند که این رقم چیزی بیش از پنجاه هزار نفر بوده است.
در گفتمان غالب جمهوری اسلامی در دفاع از پدیده کودک سرباز٬ همان استدلالی شنیده می‌شود که در حال حاضر خزعلی در رابطه با این بحث آن را نمایندگی می‌کند. در زمان جنگ تعداد بالای این کودکان به عنوان سیاهی لشکر فقط بر کمیت نیروهای مسلح ایران، در غالب بسیج و نیروهای غیرماهر و داوطلب، می‌افزود. تعداد بالای کودکان جانباخته در جنگ موید این مطلب است که از آنها در همه پست‌های ذکر شده در تعریف کودک سرباز از سپر انسانی گرفته تا جاسوس و سرباز استفاده می‌شد.
حال به نظر می‌رسد با وجود آنکه جنگی در جریان نیست و پذیرش این پروتکل به کاهش فشارهای بین المللی حقوق بشری بر روی ایران خواهد انجامید، مقاومت در برابر آن٬ چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ اینکه بررسی لایحه‌ای که به واسطه دولت به مجلس برده شده به خواست وزارت دفاع به تعویق بیافتد٬ خبر از یک کشمکش درونی دارد و احتمالا به معنی آن است که در صورت تصویب هم با وجود فشار نیروهای فراقانونی مانند بسیج که ذینفع این داستان هستند٬ ضمانتی برای اجرای آن وجود نخواهد داشت.