سنگ‌هایی به سوی جام بلورین برجام

زیتون- سینا پاکزاد: توافقی که رسیدن به آن نیازمند عبور از پیچ‌ و خم‌های دیپلماتیک و فنی بی‌شمار بود و بعد از ماه‌ها مذاکره بی‌وقفه و انتظارهای طولانی حاصل شد، حالا در کمتر از یکسال به‌ جایی رسیده که هر آن نگرانی از نقض و پایان آن وجود دارد.

ورود به تونلی تاریک

تغییر دولت در آمریکا مهم‌ترین عاملی است که برجام را به لبه پرتگاه برده است. چشم همه ناظران دنبال آن است که ببینید دونالد ترامپ بعد از ورد رسمی به کاخ سفید با توافقی که آن‌را یکی از بدترین توافق‌های تاریخ آمریکا خوانده بود چه خواهد کرد. او قبل از انتخاب شدن به سمت ریاست جمهوری گفته بود که در اولین روز کاری‌اش به عنوان رییس‌جمهور٬ این توافق را پاره خواهد کرد اما بعد از انتخابات گفته که خواهان بازنگری و انجام تغییراتی در توافق است. در نتیجه هنوز مشخص نیست که واقعا او چه ایده‌ای درباره برجام دارد و تا زمانی که اعضای کلیدی کابینه‌اش مشخص نشوند هم بعید است که ایده او برای برجام روشن شود. منتقدان ترامپ در واقع او را متهم می‌کنند که برای هیچ‌کدام از شعارهایی که در زمان انتخابات به زبان آورده٬ برنامه‌ای ندارد. برای مثال به‌رغم این‌که بارها مدعی نابود کردن داعش پس از رسیدن به قدرت شده است اما هر بار از او سوال می‌کنند که چه برنامه‌ای برای این کار دارد٬ می‌گوید که برنامه‌اش را فعلا اعلام نخواهد کرد. بسیاری از دیپلمات‌ها امیدوارند که او پس از ورود به کاخ سفید به واسطه محذورات و ملاحظات رییس‌جمهوری٬ به واقعیت‌ها توجه کند. باراک اوباما رییس‌جمهوری آمریکا نیز همین نکته را هفته گذشته در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی بیان کرده و گفته بود که امیدوار است ترامپ درباره برجام به واقعیت‌ها نگاه بیاندازد.

اختلاف بر سر تعریف‌ها

نقطه‌ای که توافق اتمی ممکن است از آنجا بشکند و فروبریزد همان نقطه تحریم‌ها است. بعد از آن‌‌که کنگره آمریکا تحریم‌های داماتو را برای مدت ۱۰ سال علیه ایران تمدید کرد این نگرانی بیشتر شده است که آیا این چنین اتفاقی می‌تواند همان عامل نقض توافق باشد؟ پاسخ آیت‌الله خامنه‌ای به این سوال مثبت است. او در روزهای اخیر چندین بار هشدار داده که چنانچه این تحریم‌ها اعلام شود ایران آن را نقض توافق تلقی خواهد کرد و نسبت به آن واکنش نشان خواهد داد.

در حال حاضر کاخ سفید٬ کنگره و سنا از آن جمهوری‌خواهان است که از ابتدا هم نگاهی منفی به توافق اتمی با ایران داشتند و حالا که قدرت را به صورت یکدست در اختیار دارند قطعا از فرصت پیش‌ امده استفاده خواهند کرد

رهبر جمهوری اسلامی روز یکشنبه ۶ آذر نیز در جمع فرماندهان نظامی گفته «شروع کردن یک تحریم» با «دوباره شروع کردن آن پس از پایان زمانش» فرقی نمی‌کند و این دومی نیز تحریم و نقض تعهدات قبلی از سوی طرف مقابل است. البته از دید مقام‌های آمریکایی این تحریم‌ها فرق می‌کند. آنها می‌گویند که توافق اتمی فقط رفع تحریم‌های مربوط به برنامه‌ هسته‌ای موسوم به تحریم‌های ثانویه را تضمین کرده و بنابراین این روند شامل تحریم‌‌های مربوط به سایر موارد از جمله اتهام حمایت ایران از تروریسم و تحریم‌های مربوط به نقض حقوق بشر نمی‌شود. اگر ایران تحریم‌های داماتو که از سال ۱۹۹۵ در حال اعمال است را به عنوان نقض برجام بپذیرد و نسبت به آن واکنش نشان دهد٬ شاید چاره‌ای نباشد جز این که مذاکره‌ای مجدد درباره توافق انجام گیرد. هرگونه مذاکره در شرایط جدید ایجاد شده پس از انتخاب ترامپ با گذشته متفاوت خواهد بود و تردیدی نیست که رسیدن به توافق نیز نسبت به گذشته دشوارتر است.

بازی در زمین تازه

در حال حاضر کاخ سفید٬ کنگره و سنا از آن جمهوری‌خواهان است که از ابتدا هم نگاهی منفی به توافق اتمی با ایران داشتند و حالا که قدرت را به صورت یک‌دست در اختیار دارند قطعا از فرصت پیش‌ آمده استفاده خواهند کرد. برخی تحلیل‌گران با اشاره به تمایل ترامپ برای نزدیکی به روسیه به این باورند که او درباره توافق اتمی هم از مواضع خود عقب‌نشینی می‌کند و آن را می‌پذیرد ولی پذیرش این سطح از خوش‌بینی تا اندازه‌‌ای به ساده‌انگاری پهلو می‌زند. در ماه‌های اخیر کنگره و سنا تحریم‌هایی را علیه ایران تصویب کردند که با وتوی کاخ سفید روبرو شد. حتی مواردی مانند فروش هواپیمای مسافربری که در متن توافق هم بر آن تصریح شده با مخالفت کنگره آمریکا روبرو شده است و این اوباما بوده که جلوی چنین کارشکنی‌هایی درباره توافق را گرفته است. از ۲۰ ژانویه به بعد شرایط متفاوت خواهد بود. کافی است یک‌بار دیگر کنگره طرحی تحریمی را علیه ایران به تصویب برساند و به کاخ سفید بفرستد. احتمال این که ترامپ چنین تحریمی را وتو کند بسیار اندک است. هر تحریم تازه‌ای هم مصادف با نقض برجام  است و هر نقضی مصادف با عکس‌العملی از طرف مقابل خواهد بود. بنابراین این جام بلورین برجام که مهم‌ترین دستاورد سیاست‌خارجی دولت روحانی به شمار می‌رود به آسانی می‌تواند بر زمین بیافتد و تکه‌های تیز آن دستان دیپلمات‌ها را زخمی کند و دولت روحانی را هم از قله‌ افتخار به توافق به دره‌ ناکامی بکشاند.