بازار بی‌قرار دلار

زیتون : نرخ دلار با رشدی سریع در طی یک ماه اخیر از ۳۵۵۰ تومان در ابتدای آبان ماه به ۳۹۰۰ در نیمه اول آذر رسید. رشد نرخ ارز در این مقطع زمانی از سال تحت تاثیر اربعین و ژانویه بی‌سابقه نیست و همیشه بازار ارز در این فصل رشد ناگزیری را با افزایش تقاضای سفر تجربه می‌کند، اما چنین رشد سریعی در سه، چهار سال بی‌سابقه بود و  به همین دلیل کارشناسان را به حیرت و علت‌یابی واداشته است. سکوت طولانی بانک مرکزی و دولت که بالاخره با سخنان رئیس کل بانک مرکزی شکسته شد نیز در این مدت به یکی از فاکتورهای موثر بر استدلال‌ها بدل شده بود.

سیف در یادداشتی در شبکه تلگرامی خود اطمینان داد که «گرانی ارز و شرایط موجود پایدار نخواهد بود» و ناپایداری این وضعیت نیز از آن روست که این رشد بیش از هر چیزی تحت تاثیر «شوک‌های انتظاری» بوده که در ترکیب با عواملی همچون «افزایش تقاضای فصلی ارز» به این نقطه رسیده است. وی همچنین شاهد این مدعا را «ثبات مطلوب » بازار ارز در طی سه سال اخیر، علیرغم افت قابل توجه قیمت نفت عنوان می‌کند.
تله ارزی خودساخته دولت
سایر کارشناسان اما به دلایل مختلف چندان با رئیس کل بانک مرکزی هم نظر نیستند. علی میرزاخانی، سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد٬ این وضعیت را «تله ارزی خود ساخته دولت» می‌داند که به نظر وی نتیجه سیاست غلط دولت یازدهم در رابطه با تثبیت نرخ ارز است. به باور میرزاخانی «داستان افزایش نرخ دلار» نتیجه سیاست «تثبیت نرخ اسمی ارز» به جای «تثبیت نرخ واقعی ارز» است که با سایر سیاستهای اقتصادی دولت ناسازگار بوده و از نظر وی مانعی برای خروج کامل از رکود است. وی البته یک دلیل اصلی دیگر این اتفاق را، رشد شاخص دلار در بازار جهانی طی دو ماه اخیر می‌داند که بیش از پنج درصد بوده است٬ از این رو دولت ایران نیز چاره‌ای نداشته جز این که با این تحول ارزی هماهنگ شود.
این کارشناس با اشاره به روندی که نرخ‌ ارزهای مختلف در چند سال اخیر طی کرده‌اند، به این نتیجه می‌رسد که افزایش نرخ دلار نسبت به سایر ارزها در دو سال اخیر نتیجه سیاست ارزی دولت است که به جای منعکس کردن افزایش ارزش دلار در معادل ریالی آن، کاستن از نرخ سایر ارزها را در دستور کار قرار داده بود که در زمان فشار تورمی، سیاستی «اشتباه و خطرناک » محسوب می‌شود و علاوه بر تقویت پتانسیل جهش ارز باعث لطمه شدید به تولید داخلی و صادرات نیز  خواهد شد.
هر چند میرزاخانی وضعیت به وجود آمده را نتیجه سیاست غلط دولت در مواجه با دلار می‌دانند اما کارشناسان بدبین‌تری نیز هستند که وضعیت پیش آمده را حالت مطلوب دولت برای جبران کسری بودجه خود می‌دانند.

محمد واعظ اقتصاددان و استاد دانشگاه می‌گوید که «بدون اطلاع مشخص» از عملکرد دولت و با توجه به وضعیت پیش آمده می‌توان حدس زد بانک مرکزی با کم کردن عرضه ارز به بازار به‌دنبال تبدیل ارز دولت به ریال با قیمت بیشتری است و از این موضوع «برای کمک به کاهش کسری عملکرد بودجه ناشی از عدم تحقق درآمد مالیاتی» در ۸ ماه امسال بهره می‌گیرد. از نظر وی همچنین شواهد نشان‌دهنده آن است که به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز در حرکت هستیم.

هر چند احتمالا افزایش بهای نفت در روزهای آینده نرخ دلار را کنترل خواهد کرد اما به نظر می‌رسد که یکسان‎سازی نرخ ارز در نهایت ناگزیر خواهد بود و اجتناب از آن در درازمدت آسیب‌های جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.

در برابر این استدلال که بیشتر محل مانور اقتصاددانان مخالف دولت است٬ اما گروهی از کارشناسان برآنند که افزایش نرخ ارز در هفته‌های اخیر نمی‌تواند به دلیل دستکاری دولت رخ داده باشد .غلامرضا سلامی رییس پیشین شورای عالی حسابداران خبره ایران این استدلال را به دو دلیل رد می‌کند؛ اول آن که بخش عمده‌ای از ارز مورد استفاده دولت مبادله‌ای است و افزایش زیادی در نرخ آن ارز مشاهده نمی‌شود و دوم این که این کار موجب مخدوش شدن یکی از دستاوردهای مهم دولت یعنی کاهش نرخ تورم می‌شود و طبیعتا این مطلوب نخواهد بود.
سیف نیز در تحلیلی که در صفحه تلگرام خود به این ادعا پاسخ داده و نوشت که این اظهار نظرها بدون توجه به آثار منفی انتظاری این امر مطرح شده و به التهاب بازار دامن می زند و این که عنوان می‌کنند دولت جهت جبران کسری بودجه از افزایش نرخ ارز استقبال می‌کند، « قطعا درست نیست».
همچنین کارشناسان در بررسی آثار سیاسی جهش دلار، این پروسه را در آستانه انتخابات به نفع دولت روحانی نمی‌دانند. محمد حسین برخوردار عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران این اتفاق را در راستای واقعی شدن نرخ ارز می‌بیند اما به دلیل تبعات منفی که بر زندگی عادی مردم خواهد داشت، یکسان سازی نرخ ارز توسط دولت را تا زمان انتخابات بعید می‌داند.

چاره‌ای جز ارز تک نرخی نیست
علاوه بر آنچه که تابحال به آن اشاره شد، دلایل دیگری نیز از سوی اقتصاددانان در تلاش برای تفسیر وضعیت موجود ارائه شد که اکثر کارشناسان در تاثیرگذار بودن این عوامل با یکدیگر توافق دارند. از جمله آنها می‌توان به سیر نزولی قیمت نفت در سالهای اخیر، انتخابات آمریکا و برگزیده شدن ترامپ، بالا رفتن نرخ حواله درهم، بالا رفتن ارزش دلار در سلیمانیه عراق، اثرات خالی‌فروشی ارزی، کاهش صادرات پتروشیمی‌ها و دلایلی از این دست اشاره کرد. اما به نظر می‌رسد جریان مذاکرات روز چهارشنبه (۱۰ آذر) اوپک و تصمیم کشورهای عضو مبنی بر کاهش تولید نفت و افزایش قیمت آن، از پی این بحران، روزهای بهتری را به بازار ارز ایران نوید می‌دهد. هر چند احتمالا افزایش بهای نفت در روزهای آینده نرخ دلار را کنترل خواهد کرد اما به نظر می‌رسد که یکسان‎سازی نرخ ارز در نهایت ناگزیر خواهد بود و اجتناب از آن در درازمدت آسیب‌های جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.