زیتون- مهدی تاجیک: دستوراتی که حسن روحانی خطاب به وزیر امور خارجه و رییس سازمان انرژی اتمی صادر کرد را می‌توان شروع دور تازه‌ای از اختلاف‌ها بر سر اجرای روند توافق اتمی تلقی کرد. دستورات رییس‌جمهوری ایران به جواد ظریف و علی اکبر صالحی اگر چه یک اقدام واکنشی علیه تمدید تحریم‌های داماتو توسط آمریکا تلقی می‌شود اما بدون تردید این اقدام‌های متقابل باعث خوشحالی مخالفان توافق در واشنگتن٬ تهران٬ تل آویو و پایتخت‌های کشورهای عربی منطقه خواهد بود.

واکنشی که غیرمنتظره نبود

طبق دستوری که از سوی روحانی صادر شده و نتیجه جلسه شورای عالی امنیت ملی است، از رییس‌سازمان انرژی اتمی خواسته شده که «برنامه‌ریزی برای طراحی و ساخت پیش‌ران هسته‌ای جهت بهره‌گیری در حوزه حمل‌ونقل دریایی، با ‏همکاری مراکز علمی و تحقیقاتی» و همچنین «مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای، با همکاری مراکز علمی و تحقیقاتی» آغاز شود. علی اکبر صالحی طبق این دستور موظف شده که گزارش روند پیشرفت این اقدام‌ها را ۳ ماه آینده در اختیار رییس‌جمهور قرار دهد.

جواد ظریف هم ماموریت یافته که پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی لازم را در ارتباط با آنچه نقض برجام توسط آمریکا عنوان شده است٬ انجام دهد و گزارش آن را ظرف یک ماه‌ به دست روحانی برساند. صدور چنین دستوراتی چندان غیرمنتظره نبود و ایران پس از تصویب تمدیدهای داماتو توسط سنای آمریکا اعلام کرده بود که این کار را نقض برجام تلقی کرده و نسبت به آن واکنش نشان خواهد داد. ماموریت‌های روحانی به رییس‌سازمان انرژی اتمی از نگاه برخی تحلیل‌گران به معنای نقض برخی از موارد برجام توسط ایران است. به گفته این تحلیل‌گران حتی تحقیق و توسعه در زمینه هسته‌ای بر اساس برجام فقط منحصر به مواردی است که در توافق مورد تایید قرار گرفته است و حالا روحانی با دستور درباره تحقیق درباره مطالعه و طراحی تولید سوخت پیشران هسته‌ای عملا مرزهای توافق اتمی را رد کرده است.

با این وجود برخی تحلیل‌گران معتقدند که دست‌کم تا سه ماه آینده ایران صرفا در زمینه پیش‌ران هسته‌ای کار تحقیق و توسعه را انجام خواهد داد و کشورهای پنج به علاوه یک برای متهم کردن جمهوری اسلامی به نقض برجام کار ساده‌ای نخواهند داشت. یک مقام روس هم که خبرگزاری فارس نظر وی را در رابطه با دستورهای روحانی منعکس کرده است این نکته را گفته که ساخت پیش‌ران هسته‌ای نقض برجام نیست، اما تولید واحدهای سوختی با غنای بالا خلاف توافق است. برای سوخت پیش‌ران‌های هسته‌ای به غنی‌سازی تا سطح ۶۰ درصد نیاز است که خلاف همه تعهدات پذیرفته شده در توافق اتمی است.

محتاطانه ولی موثر

استراتژی ایران برای مواجهه با آن‌چه «بدعهدی آمریکا» در برجام خوانده می‌شود یک استراتژی مقابله مرحله به مرحله است و بنابراین نخستین گام برای مقابله به مثل را می‌توان محتاطانه تلقی کرد. چنین احتیاطی از نظر ایران ضروری است چرا که دولت بعدی آمریکا حدود یک ماه دیگر کار خود را آغاز خواهد کرد و تهران با حساسیت تمام در حال رصد تحولات کاخ سفید است.

 اگر در آستانه انتخابات ابرهای تردید بالای سر توافق اتمی قرار بگیرد شاید این تردید به رای‌دهنده‌ها برای انتخاب دوباره روحانی هم راه پیدا کند.

مهلت سه ماهه‌ای که روحانی به رییس‌سازمان انرژی اتمی داده از این نظر معنا می‌یابد که جمهوری اسلامی عملا به خود هم دو ماه فرصت می‌دهد تا شرایط دولت بعد از ترامپ و نحوه مواجهه آنها با توافق اتمی را ببیند و بر مبنای آن تصمیم بگیرد. دونالد ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی گفته بود که توافق با ایران یکی از بدترین توافق‌های تاریخ آمریکا بوده و وی در صورت انتخاب به سمت رییس‌جمهوری در صدد لغو آن برخواهد آمد. او بعد از پیروزی از موضع خود عقب‌نشینی کرد و گفت که بعد از ورود به کاخ سفید خواهان تغییراتی در این توافق خواهد شد. ادعای اصلی ترامپ این بود که آمریکا در این توافق به ایران امتیازات زیاد مالی داده ولی در ازای آن امتیاز خاصی دریافت نکرده است.

مزیت‌های ناپایدار

انجام توافق میان ایران و شرکت هواپیماسازی بویینگ در این هفته که به گفته کارشناسان حدود ۱۰۰ هزار شغل به صورت مستقیم و غیرمستقیم طی ۱۰ سال آینده در آمریکا ایجاد خواهد کرد٬ شاید بتواند نظر رییس‌جمهوری آینده آمریکا را از جهت کسب امتیاز‌ها و مزیت‌های قابل لمس در توافق با ایران جلب کند. با این وجود وجه نگران‌کننده ماجرا برای طرفداران بقای توافق این است که بدعهدی دو طرف باعث قدرت‌یافتن موضع مخالفان می‌شود و راه را برای لغو آن هموار می‌سازد. دست‌کم در ایران این اصولگرایان تندرو هستند که از آن‌چه «‌نقض برجام» می‌خوانند به‌وجد آمده و از دولت می‌خواهند که به جای مماشات با غربی‌ها هر چه زودتر این توافق را لغو کند. اقدام‌های متقابل و تضعیف‌کننده توافق به طور مشخص اصولگرایان را خوشحال‌تر می‌کند و صدایشان را بلند‌تر خواهد کرد. روحانی در دور گذشته انتخابات ریاست‌جمهوری به لطف پیوند زدن دو عنصر چرخ هسته‌ای و چرخ اقتصاد توانست دل میلیون‌ها رای دهنده مردد را به دست بیاورد ولی حالا اگر در آستانه انتخابات ابرهای تردید بالای سر توافق اتمی قرار بگیرد این تردید ممکن است به دل  رای‌دهنده‌ها برای انتخاب دوباره روحانی هم راه پیدا کند. برخی طرفداران توافق در ایران از همین رو نگران‌اند که مبادا روحانی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری با دست خود حکم یک‌‌ دوره‌ای شدن‌اش را امضا کند.