زیتون-‌سینا پاکزاد: کمتر از یک هفته پس از فتح شهر حلب توسط ارتش سوریه که موفقیت آن مرهون پشتیبانی نظامی روسیه و ایران بود حالا فرمانده سپاه پاسداران به شکل صریحی از ایده دخالت‌های فرامرزی دفاع کرده و برای برنامه‌های نظامی ایران در خارج از مرزها تئوری‌ پردازی می‌کند. او از حلب به عنوان خط مقدم انقلاب یاد کرده و گفته است که در این شهر «بزرگترین شکست» به «دشمنان و در رأس آنها امریکا و اسرائیل، تحمیل شد.» چنین نگرشی به سیاست‌خارجی منطقه‌ای ایران هم‌راستا با تبلیغات غیررسمی است که طی سالهای اخیر مدام از تریبون‌های نزدیک‌ به حکومت ترویج شده و به تدریج بدل به گفتمان رسمی و غالب شده است.

گفتمانی به قدمت جمهوری اسلامی

مفاهمیی مانند صدور انقلاب و بیداری اسلامی در منطقه و جهان که در سخنان اخیر محمدعلی جعفری فرمانده سپاه پاسداران بر آن تاکید شده است سابقه‌ای به درازای عمر جمهوری اسلامی دارد و هسته سخت ایدئولوژی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.

ایت‌الله خمینی در زمان جنگ ایران و عراق از این دشمنی ۸ ساله به عنوان «‌نعمت» یاد کرده بود و حالا به نظر می‌رسد که دخالت‌های نظامی ایران در سوریه و عراق هم برای فرماندهان سپاه و حامیان آنها مفهومی در حد و اندازه نعمت دارد

شعار صدور انقلاب از همان ابتدا باعث نگرانی کشورهای عمدتا سنی منطقه بود و طرح مداوم آن باعث شد که جمهوری اسلامی به عنوان یک عامل تهدید دایمی در نظر گرفته شود. در گذر زمان این شعار به واسطه‌ هزینه‌های گزافی که به دنبال داشت از دستورکار سیاست‌خارجی تا حد زیادی خارج شد و مفهوم « ام القرا» جانشین آن شد که یک گام به عقب از ایده گسترش انقلاب اسلامی بود.

در مفهوم ام‌القرا دیگر تحریک جریان‌های ناراضی در کشورهای منطقه برای سرنگون کردن حکومت‌هایشان به اندازه سابق در اولویت نبود بلکه استراتژیست‌های جمهوری اسلامی با قبول محدودیت‌ها به این باور حداقلی رسیدند که اگر بتوانند ایران را تبدیل به الگویی موفق از اداره یک کشور اسلامی کنند خود به خود جریان‌های ناراضی در سایر کشورها هم به طرفداران ایران تبدیل شده و از آن تبعیت خواهند کرد. ایده‌ای در ظاهر قابل قبول ولی در عمل ناموفق که بیشتر برای تسکین شکست برای همراه سازی و بسیج حامیان جهوری اسلامی در سایر کشورها به کار می‌آمد.

کفه‌های یک ترازو

ایت‌الله خمینی در زمان جنگ ایران و عراق از این دشمنی ۸ ساله به عنوان «‌نعمت» یاد کرده بود و حالا به نظر می‌رسد که دخالت‌های نظامی ایران در سوریه و عراق هم برای فرماندهان سپاه و حامیان آنها مفهومی در حد و اندازه نعمت دارد. آنها از رهگذر این جنگ توانسته‌اند مشروعیت خود را به عنوان نیرویی امنیت‌بخش تقویت کنند و این گفتمان را جا بیاندازند که برای حفظ امنیت در داخل باید الزاما دخالت‌های نظامی مستشاری در خارج از ایران ادامه پیدا کند. فرماندهان سپاه در همین‌حال همچنان به عنوان یک نیروی مخالف روند اصلاحات سیاسی و آزادی‌های مدنی نقش‌آفرینی می‌کند و سرکوب‌ فعالان مطبوعاتی و سیاسی را توسط بازوهای اطلاعاتی خود در دستور کار دارد.

چنان‌که محمدعلی جعفری نیز در سخنان اخیر خود بعد از دفاع جدی از دخالت‌های نظامی فرامرزی ایران گفته «فتنه ۸۸ فتنه بزرگی بود که خطر آن به مراتب از خطر ۸ سال جنگ تحمیلی بیشتر بود و ایمان و بصیرت مردم باعث عبور از آن شد.» چنین سخنانی به خوبی نشان می‌دهد که مشروعیت‌بخشی به جنگ نیابتی به طور موازی با تقویت گفتمان سرکوب جریان‌ دموکراسی‌خواه در ایران همراه است. غلامرضا غیب پرور رییس تازه منصوب شده سازمان بسیج مستضعفان نیز که سابقه‌ای طولانی در ضدیت با اصلاح‌طلبان دارد بعد از رسیدن به این مقام نیز بر مواضع خود تاکید کرده و برای نمونه گفته است که همچنان میرحسین موسوی و مهدی کروبی را «نجس سیاسی» می‌داند.

همچنان طلب‌کار

ترکیب سرکوب در داخل و جنگ نیابتی در خارج٬ از سپاه پاسداران یک نیروی تعیین کننده در مناسبات سیاسی ساخته است که به طور روزافزونی نیز دایره تقاضاهایش برای تصدی‌گری اقتصادی افزایش پیدا می‌کند. بعد از انتشار خبر سرمایه‌گذاری شرکت‌کره‌ای هیوندای جهت ساخت کشتی برای ایران٬ موجی از نارضایتی در بین مقام‌های سپاه ابراز شد که مضمون آن اعتراض به عدم واگذاری این قرارداد سودآور به قرارگاه خاتم الانبیاء بود.

سپاه متحدان سیاسی بسیار قدرتمندی نیز در همه شئون دارد و برای مثال علی لاریجانی رییس‌مجلس شورای اسلامی روز پنجشنبه در اظهارنظری ضمن دفاع از عملکرد قرارگاه خاتم‌ الانبیاء گفت که این نهاد رقیب بخش خصوصی نیست و «می‌تواند با توجه به ظرفیت‌های خوبی که در عرصه سرمایه گذاری خارجی ایجاد شده است ظرفیت‌های جدیدی خلق کند.» نگاهی به رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران از جمله خبرگزاری‌های فارس و تسنیم نیز بیانگر نارضایتی آنها از دولت روحانی به دلیل فضاسازی برای سرمایه‌گذاران خارجی است که به طور بالقوه می‌تواند عرصه را برای سپاه در اقتصاد ایران تنگ کند. ترویج گفتمان دخالت فرامرزی از این جهت نیز برای سپاه اهمیت دارد که می‌تواند به لطف پیوند زدن جنگ نیابتی و امنیت در داخل بر طبل طلبکاری‌اش در حوزه اقتصاد بکوبد و خواهان مزیت‌ها و رانت‌های بیشتری شود.