زیتون- اگر انتخابات سال ۱۳۸۸ در فیس بوک طراحی و اجرا می‌شد و به دنبال آن در سال ۱۳۹۲، توییتر و فیس بوک نقش غیرقابل انکار و حیرت انگیزی در پیروزی نهایی حسن روحانی ایفا کردند باید انتخابات پیش روی مجلس را طوفان تلگرام و واتس آپ نام گذاشت. بیشتر از ۲۰ میلیون نفر در ایران به انحاء مختلف عضو گروه‌های تلگرامی بوده و یا در مراودات روزمره خود از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند. این استقبال به حدی بوده است که براساس اعلام وزارت ارتباطات در نوروز سال ٩۴، سه اپراتور اول، دوم و سوم ١٩ میلیارد پیامک ردوبدل کرده‌اند که این آمار در مقایسه با ارسال ٢٨ میلیارد پیامک تبریک در سال ٩٣، ٩ میلیارد کاهش را نشان می‌دهد. تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران به قدری وسوسه کننده به شمار می‌آید که بنابر آمار ستاد فراگیر اصلاح طلبان تمامی اعضای این فهرست به نوعی در تلگرام فعال بوده و از «پتانسیل‌های قانونی آن در جهت تبلیغات بهره می‌برند». البته در کنار تعداد و رغبتی که شهروندان به این پدیده دیجیتالی نشان می‌دهند، بدونهزینه بودن این شبکه نیز موثر بوده است.
این مسئله موجب شد بحث سیاست‌گذاری فعالیت شبکه‌های اجتماعی موبایلی، از ابتدای سال ٩۴ و با ارائه آمار کاهش درآمد اپراتورهای تلفن‌همراه از بخش پیامک بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات در اولین روزهای کاری سال ٩۴ به دنبال کاهش آمار پیامک‌های نوروزی اپراتورهای تلفن‌همراه، اعلام کرد باید فعالیت شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی قانونمند شود تا فعالیت آن‌ها از لحاظ اقتصادی به درآمد اپراتور‌ها ضربه وارد نکند.
اما فارغ از اپراتور‌ها در این انتخابات درآمد چاپخانه‌های تولید پوسترهای تبلیغاتی نامزد‌ها نیز به شدت کاهش پیدا کرده است، چنانچه سه چاپخانه دار فعال در سالهای گذشته با اشاره به دوره‌های قبل از کاهش ۴۰ تا ۶۰ درصدی درآمدهای خود از محل انتشار پوسترهای تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی خبر می‌دهند. ای
ن در حالی است که حضور انتخاباتی نامزد‌ها در گروه‌های تلگرامی در شهرهای بزرگ به خصوص تهران و واتس اپ در شهرهای کوچک‌تر با نزدیک شدن به روز انتخابات بیشتر و بیشتر می‌شود. همین چند روز قبل منابع معتبر از پژوهشی در صداو سیما یاد کردند که بر اساس آن تمامی اعضای فهرست موسوم به اصلاح طلبان دستکم دو صفحه تلگرامی و اعضای اصولگرایان یک صفحه تلگرامی مختص به خود دارند. این رقم جدا از گروه‌های تلگرامی و واتس آپی است که افراد عادی یا فعالین جوان و طرفداران نامزدهای راه اندازی کرده و تحت عناوین مختلف به انتخابات واکنش نشان می‌دهند.
در حال حاضر یکی از معروف‌ترین این گروه‌ها، کانال تلگرامی تحت عنوان «مملکته» است که با رویکردی طنز نسبت به پوسترهای نامزد‌ها و یا شعارهای آن‌ها واکنش نشان می‌دهد. تاثیر این کانال و کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی دیگر به حدی بوده است که حتی شعار‌ها و پوسترهای جالب افراد ناشناخته را نیز به نقل محافل شهر بزرگی چون تهران بدل کرده است. این نکته البته چندان عجیب نبوده و اگر چه نه مثل آنچه اتفاق افتاده است اما از قبل نیز پیش بینی می‌شد، چنانچه اگر سرور اصلی سایت‌هایی مانند وایبر، تلگرام، لاین و واتس‌اپ را ملاک اصلی و میزان ترافیک ورودی- خروجی به سرورهای این سایت‌ها را ملاک بازدید قرار دهیم، می‌توانیم بر مبنای آمار تولیدشده الکسا، چنین قضاوت کنیم که در وایبر ایران اول، روسیه دوم، آمریکا سوم، هند چهارم و برزیل پنجم هستند. گفتنی است ایران ١١، ٨ درصد از ترافیک را در اختیار دارد و روسیه با ١٠. ۴ دوم است. همچنین در تلگرام آمریکا با ٨۴ درصد اول و با اختلاف زیادی ایران با ٣. ٧ درصد دوم، هند با ٣. ٢ درصد سوم، انگلیس و اسپانیا نیز در رده‌های چهارم و پنجم ترافیک الکسا هستند. در لاین نیز اندونزی با ١۵. ١ درصد اول، آمریکا با ١١. ٢ درصد دوم و ایران با ٩. ٢ درصد سوم است و در واتس‌اپ برآورد تعداد کاربران ایرانی واتس‌اپ باید در رده اول تا پنجم باشد.
شرایط شهروندان ترجیح می‌دهند به محیطی غیر امنیتی‌تر و امن‌تر با هزینه کمتر نقل مکان کنند که دستکم فعلا می‌توان شبکه‌های اجتماعی را واجد این شرایط دانست.
اما به نظر که جدا از سیاست‌های اقتصادی که نامزدهای تبلیغاتی را به استفاده از فضای رایگان وب و شبکه‌های اجتماعی ترغیب می‌کند و همچنین افزایش ضریب نفوذ اینترنت از ۲۶ درصد در سال ۱۳۸۸ به ۵۳ در سال ۱۳۹۳ در ایران به نظر می‌رسد برخوردهای امنیتی هم در ترغیب دو سویه نامزد‌ها و رای دهنده‌ها به استفاده از شبکه‌های اجتماعی تاثیر گذار بوده است.
یک فعال سیاسی اصلاح طلب در این زمینه به زیتون می‌گوید: «بعد از اتفاقات سال ۱۳۸۸ طبعا هزینه فعالیت‌های سیاسی و انتخاباتی در ایران به شدت افزایش پیدا کرد و همزمان این نکته نیز مشخص شد که نیروهای امنیتی برخلاف ظاهرشان در ایام تبلیغات، به شدت روی افراد فعال در این مدت زمان حساس بوده و به محض پایان انتخابات نسبت به تسویه حساب‌های سیاسی با این افراد که عمدتا جوان‌ها و نوجوان‌ها هستند اقدام می‌کنند».
این فعال سیاسی که به واسطه حضور در ستاد یکی از نامزدهای انتخابات سال ۸۸ مدتی را هم در زندان سپری کرد، ادامه می‌دهد: «در این شرایط شهروندان ترجیح می‌دهند به محیطی غیر امنیتی‌تر و امن‌تر با هزینه کمتر نقل مکان کنند که دستکم فعلا می‌توان شبکه‌های اجتماعی را واجد این شرایط دانست.
او معتقد است: « شبکه‌های اجتماعی به خصوص تلگرام و واتس آپ که حتی در ایران فیلتر هم نیستند در واقع هزینه حضور سیاسی را در ایران کاهش داده و برای هر دو طرف نقشی مهم را ایفا می‌کنند. این نکات به هنگامی قابل تامل می‌شود که برآوردهای وزارت مخابرات در حوزه استفاده مردم از تلفن‌های هوشمند رشد معنا داری را به ثبت می‌رساند. بنابر آمار‌ها تعداد کاربران تلفن‌های هوشمند که در آغاز سال ۹۳ تنها دو میلیون نفر بود با رشد ده برابری در بهار سال ۹۴ به بیست میلیون نفر برسد و با همین رشد بنابه تخمین خسرو سلجوقی از اعضای هیئت مدیره سازمان فناوری اطلاعات تعداد کاربران تلفن هوشمند تا پایان سال جاری یعنی همزمان با برگزاری انتخابات به چهل میلیون نفر خواهد رسد.
