معادله چند مجهولی ترامپ و جمهوری اسلامی

زیتون- سینا پاکزاد: هنوز جوهر نخستین امضای دونالد ترامپ به عنوان رییس‌جمهوری آمریکا خشک نشده بود که بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل تصمیم گرفت در پیامی ویدیویی به ایرانی‌ها درباره مشکلات‌ با جمهوری اسلامی صحبت کند. او به زودی تماس تلفنی هم با رییس‌جمهوری تازه ایالات متحده خواهد داشت و پیشاپیش گفته است که در این تماس پیرامون مسائل بسیار مهمی از جمله «‌خطر ایران» گفتگو خواهد کرد.

نوبت نتانیاهو

رسیدن ترامپ به کرسی ریاست‌جمهوری همچون هدیه‌ای در دستان نتانیاهو است که در سال‌های اخیر روابط تنش‌الودی را با دولت باراک اوباما داشت. گرچه هنوز خط مشی ترامپ در سیاست‌خارجی آشکار نیست و عملا هیچ‌کدام از تحلیل‌گران پیش‌بینی روشنی از نحوه مواجهه دولت او با مسائل خاورمیانه ندارند اما بر مبنای اظهاراتی که او تاکنون داشته است به نظر می‌رسد که روابط تل‌اویو- واشنگتن در چهار سال آینده گرم‌تر خواهد شد و تقویت‌ ائتلاف‌های ضد ایرانی نیز یکی از پیامدهای این گرم‌ شدن روابط است.

یکی از امیدهای تهران برای مهار سیاست‌های واشنگتن این است که از نزدیک شدن واشنگتن و مسکو در دوران ترامپ به سود خود استفاده کند

احتمالا همین برآورد نسبت به تغییر وضعیت در مناسبات بین‌المللی پس از روی کارآمدن ترامپ بوده که نتانیاهو را ترغیب کرد پیامی ویدیویی برای ایرانی‌ها بفرستد و با مرزکشی میان حکومت ایران و مردم ایران از دوستی میان دو ملت سخن بگوید. او در پیام خود کوشیده بود بر محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی در ایران انگشت بگذارد و از همین جهت اشاره کرده بود: «رژیم ایران پول‌های شما را به کسانی مانند بشار اسد می‌دهد و جوانان ایرانی در رنج و بیکاری قرار دارند و حتی برای دسترسی کاملاً آزاد به اینترنت در محدودیت هستند.»

پیام او احتمالا پیش‌درآمد مجموعه‌ای از تحولات بعدی خواهد بود که در ماه‌های آینده در مناسبات با ایالات متحده شکل می‌گیرد. نتانیاهو بیش از هر چیز روی جلب نظر ترامپ برای ایجاد خلل در توافق اتمی حساب کرده است و شاید مهم‌ترین عامل خوشحالی دولت او از روی کار آمدن ترامپ را بتوان وعده‌های وی برای لغو این توافق ارزیابی کرد. مقام‌های تهران هنوز واکنش رسمی به پیام نتانیاهو نشان نداده‌اند و در افکارعمومی هم این پیام جدی گرفته نشد و مورد اعتنا قرار نگرفت. با این حال علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی در مصاحبه‌ای بار دیگر تاکید کرده است که اگر توافق اتمی از سوی ایالات متحده پاره شود از سوی ایران هم این توافق آتش زده خواهد شد. او به خبرگزاری فارس گفته است که «اگر روزی نظام اراده کند که به شرایط قبل از برجام بازگردیم همان‌طور که آقای ظریف اعلام کرد آنان شگفت‌زده خواهند شد.»

پارادوکس ترامپ

یکی از امیدهای تهران برای مهار سیاست‌های واشنگتن این است که از نزدیک‌شدن واشنگتن و مسکو در دوران ترامپ به سود خود استفاده کند. انتظار اغلب استراتژیست‌ها این است که روابط روسیه و آمریکا در سال‌های آینده ترمیم خواهد شد و ترامپ حتی اعلام آمادگی کرده است که تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه بابت اشغال منطقه کریمه را در میان مدت لغو کند. اثر وضعی این دوستی در روابط مسکو- واشنگتن حتما در تهران هم حس خواهد شد.

در این روزهای نخست ریاست او هم نتانیاهو خوشحال به نظر می‌رسد و هم مقام‌های تهران که موقعیت خود را از بابت نزدیکی مسکو- واشنگتن امن احساس می‌کنند

از طرف دیگر ایران امید دارد که بتواند بابت نفوذ منطقه‌ای و دست بالایی که در سوریه دارد از آمریکایی‌ها امتیاز بگیرد. شرایط هم در این زمینه به سود جمهوری اسلامی بوده است و به رغم آن که تا دو سال پیش اصلا ایران در کنفرانس‌های مربوط به صلح سوریه بازی داده نمی‌شد حالا در نشست «آستانه» که قرار است دوشنبه و سه شنبه ( ۴ و ۵ بهمن) برگزار شود یکی از بازیگران اصلی است. در صورت رسیدن به راه‌حلی پایدار برای بحران سوریه هیچ بعید نیست که نگاه استراتژیک دولت ترامپ به جمهوری اسلامی متفاوت از ادبیات و شعارهای دوران انتخاباتی وی باشد. البته هنوز برای چنین پیش‌بینی‌هایی زود است و چارچوب سیاست‌خارجی ترامپ حتی برای نزدیکانش هم روشن نیست.

برای مثال درست در روز مراسم تحلیف وی اعلام شد که دولت ترامپ قصد دارد یک سپر ضد موشکی را علیه ایران و کره شمالی نصب کند ولی هیچ اطلاعات بیشتری در این زمینه هنوز منتشر نشده و حتی مشخص نیست که این سپر در کدام کشور قرار است نصب شود. وجود چنین برنامه‌ای حکایت از این دارد که ترامپ در صدد برجسته‌سازی خطر ایران در منطقه است و این خطر را در اندازه‌ای می‌بیند که خبر نصب سپر ضد موشک را مصادف با روز تحلیف خود می‌کند. با این وجود او وعده‌های دیگری هم به آمریکایی‌ها داده است که عمل به آنها به معنای کاهش مداخلات بین‌المللی ایالات متحده است.

ترامپ مواضع بحث‌برانگیزی مبنی بر دریافت هزینه‌های بیشتر از سایر اعضای ناتو و همچنین گرفتن پول در ازای حمایت نظامی از کشورهای عرب در منطقه خاورمیانه داشته است و مهم‌تر از همه این که شعار خود را «‌اول آمریکا» قرار داده است. اغلب تحلیل‌گران می‌گویند که شعار او به معنای ورود به مرحله‌ای تازه از «‌انزواگرایی» ایالات متحده خواهد بود و بعید نیست که این کشور در صدد کاهش هزینه‌های نظامی خود در سال‌های پیش‌رو برآید.

قطعات پازلی که اکنون کنار هم قرار گرفته‌اند ناهمگون هستند و تصویر درستی را نمی‌سازند. استراتژی‌های اعلام شده ترامپ ناروشن است و تفسیرهای کاملا متفاوتی هم از آن وجود دارد٬ با این حال در این روزهای نخست ریاست او هم نتانیاهو خوشحال به نظر می‌رسد و هم مقام‌های تهران که موقعیت خود را از بابت نزدیکی مسکو- واشنگتن امن احساس می‌کنند