زیتون- سینا پاکزاد: تصاویری که شهروندان خوزستانی در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند نشان می‌دهد پدیده گردوغبار دوباره به سراغ این منطقه رفته و امانِ مردم را بریده است. در عین حال برخی رسانه‌ها و فعالان سیاسی نیز فرصت را مناسب دیده‌اند تا با پنهان شدن پشت ریزگردهای جنوب کشور٬ فاجعه پلاسکو را نزد افکار عمومی کمرنگ سازند. در این بین مشخص نیست چه کسی قرار است به مقابله با گردوغبار و کمک به ساکنان خوزستان برود.

در روزهای اخیر در محافل عمومی و خانوادگی، در اتوبوس‌، تاکسی، مترو و در بیشتر مکالمات روزمره مردم عباراتی ردوبدل می‌شوند که مضمونی مشابه دارند: «بلای بعدی چیست؟… باید ببینیم بعد از این حادثه قراره چه اتفاقی بیفته… مثل اینکه بدبختی تمومی نداره…»
از اواخر پاییز ساکنان کلان‌شهرها روزهای متمادی را با آلودگی هوا سر کرده‌اند، چند ماه پیش نیز باران تندِ نیم ساعته‌ای در تهران موجب آبگرفتگی خیابان‌ها شد، ترافیک معابر شهری را بند آورده بود و در همین شرایط زنی که مادر دو فرزند بود گرفتار جوی آب شد و هنوز هم از سرنوشت‌اش اطلاعی در دست نیست.
سی‌ام دی ماه ساختمان پلاسکو آتش گرفت، آوار شد و جان شماری از شهروندان را گرفت. چند روز گذشت، آوار پلاسکو به آوارگی شمار قابل توجهی از شهروندان ساکنِ جنوب شرق کشور پیوند خورد، سیستان و بلوچستان را سیل گرفت و خانه‌هایی ویران شدند. حالا از خوزستان خبر می‌رسد که گرد و غبار نفس اهالی این خطه را بند آورده است. برخی که نگاه سیاسی‌تری دارند درگذشت آیت‌الله هاشمی را نیز در دل این حوادث جای داده و از مصیبت‌هایی می‎گویند که یکی از پس از دیگری ایران را دچار خود می‌کنند.
طی شبانه روز اخیر شدت گردوغبار در اهواز و برخی دیگر از مناطق خوزستان به حدی است که منجر به قطعی آب، برق و اینترنت شده و همچنین باعث شد تا استانداری خوزستان در اطلاعیه‌ای فوری، ادارات شهرستان اهواز را در روز شنبه از ساعت ۱۱:۳۰ دقیقه تعطیل اعلام کند.
قبل از تعطیلی ادارات، نماز جمعه این هفته اهواز نیز به‌علت شدت طوفان و گرد وخاک برگزار نشد و دست‌کم ۹ پرواز نیز لغو شدند. در کنار اینها لیگ برتر دوچرخه سواری کشور نیز که قرار بود در ماهشهر برگزار شود تعطیل شد.

پیام تلگرامی ابتکار

به‌دنبال قرار گرفتن آلودگی هوای بخش عمده‌ای از مناطق استان خوزستان در وضعیت ۶۶ برابر حد مجاز٬ رئیس سازمان محیط زیست در کانال تلگرامش نوشت: «وقوع طوفان های گرد و غبار بسیار ناگوار و سبب عوارض مختلفی برای مردم است. مقابله با گرد و غبار از برنامه های مورد توجه دولت بوده؛ از کاشت نهال با مسئولیت سازمان جنگل ها و مراتع تا احیای هورالعظیم که اگر چه هر یک با مشکلات متعددی روبروست، ولی در برخی بخش ها کم و بیش و در برخی دیگر به طور قابل ملاحظه‌ای اقدامات مشهود است اما در عین حال روند خشکسالی ۲ دهه‌ای خوزستان و بسیاری از نقاط دیگر غرب آسیا رو به تزاید بوده است.»

هنوز صورت مساله ریزگردها در سطح انجام کار کارشناسی علمی و دقیق باقی مانده است و قاعدتا این امر در اتخاذ تصمیمات و ابزار مناسب برای مقابله با آن نیز سردرگمی ایجاد می‌کند

معصومه ابتکار در توضیح مسوولیت ارگان‌های مختلف در این زمینه ادامه داده است: «این مسوولیت یک شخص نیست؛ بلکه مسوولیت میان سازمان هواشناسی، وزارت کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت نیرو، وزارت کشاورزی و سازمان جنگل و مراتع و آبخیزداری، وزارت امور خارجه، سازمان برنامه و بودجه و سازمان حفاظت محیط زیست توزیع شده است، همچنین یک مسوولیت بین المللی هم در میان هست.»
او همچنین بر دیدگاه مبتنی بر عاملیت منشاء خارجی در بروز ریزگردها تاکید کرده و توضیح داده است: «به دلیل ماهیت اکثریت قریب به اتفاق طوفان‌های موجود که از کشورهای خارجی و عمدتا عراق منشا می‌گیرد، در ماه‌های اولیه مسوولیت برای اجرای تفاهم نامه‌های مربوطه به عراق سفر کردم و حتی در طی آن، شروع درخت کاری اعلام شد، ولی با بالاگرفتن جنگ در آن کشور این برنامه مسکوت ماند. بارها به دولت عراق تذکر داده شده که آخرین‌اش همین دو ماه پیش بود، اما با شرایط آن کشور پاسخ درخوری داده نشده است.»

خاک گرفتنِ ریه مردم با ریزگردهای داخلی و خارجی تفاوت دارد؟
چندین سال است که ریزگردها در جنوب و غرب کشور خودنمایی می‌کنند اما همچنان میان مسوولان سازمان محیط زیست و نمایندگان مجلس درباره خارجی یا داخلی بودن منشاء آنها و نحوه مقابله اختلاف نظر وجود دارد.
به‌گزارش فارس٬ علی گلمردای نماینده بندر ماهشهر در این زمینه می‌گوید: «بهانه نیاوریم که عوامل این پدیده خارجی است، بالاخره امروز در بحث دیپلماسی و مراودات بین‌المللی باید این توان و قدرت را داشته باشیم که این مسأله را نیز حل کنیم. این پدیده چه عامل خارجی داشته باشد و چه عامل داخلی، این وظیفه و تکلیف بر عهده دولت است و باید راه‌کار پیدا کرده و هیچ بهانه و توجیهی نیز در این رابطه پذیرفته نیست.»

ایرانیان در حال حاضر بیش از هر زمانی احساس ناامنی می‌کنند. ناامنی از آلودگی هوا، حوادث پیش‌بینی شده و نشده‌ای چون سیل، آتش، آوار و…. که در همه اینها فقدان مسئولیت‌پذیری مسئولان و عدم چاره‌جویی تصمیم‌گیران برای حل معضلات خودنمایی می‌کند

در این میان گفته می‌شود یکی از منابع داخلی ریزگردها ناشی از خشکی دریاچه هورالعظیم است که در این باره نیز اختلاف نظرهایی وجود دارد. عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول با رد این که ۶۳ درصد از تالاب هورالعظیم آب‌گیری شده می‌گوید: «چیزی که ما هم اکنون می‌بینیم نهایتاً ۱۰ تا ۱۵ درصد هور العظیم آب دارد٬ مسوولان تا چه زمان می‌خواهند این دروغ‌ها را به مردم منتقل کنند٬ بالاخره ریز گردها واقعیتی است که بر سر مردم می‌نشیند و مردم از مسوولان سوال دارند که چرا هنوز اقدامی انجام نداده‌اند.» این نوع اظهارنظرها نشان می‌هند هنوز صورت مساله ریزگردها در سطح انجام کار کارشناسی علمی و دقیق باقی مانده است و قاعدتا این امر در اتخاذ تصمیمات و ابزار مناسب برای مقابله با آن نیز سردرگمی ایجاد می‌کند.

یک محاسبه کثیف

طرفه آنکه در این میان، «رجانیوز» با جمع و تفریق قربانیان فاجعه پلاسکو و آلودگی هوا نتیجه گرفته که هرکس در حوزه کاری‌اش تعداد کمتری از مردم از بین رفته‌اند می‌تواند بر سر کار بماند و آن دیگری باید صندلی‌اش را ترک کند.
این سایت متعلق به تندروها با طرح این سوال که «چه کسی باید استعفا بدهد؟» تیتر زده است: «در پلاسکو حدود ۲۵ نفر شهید شدند؛ در آبان امسال ۴۱۲ نفر بر اثر آلودگی هوا فوت کردند/ خانم معصومه ابتکار؛ استعفا بدهید!»
مبنای محاسبه رجانیوز اظهارنظر حبیب کاشانی، عضو شورای شهر تهران است که گفته است: «از یکم تا ۲۳ مهر، ۳ هزار و ۲۶۲ نفر و از یکم تا ۲۳ آبان ۳ هزارو ۶۷۴ نفر جان خود را از دست داده‌اند که در ماه آبان ۴۱۲ نفر از هموطنان ما به علت آلودگی هوا فوت شده‌اند که علت عمده آن آلودگی هواست.»
در واقع گردانندگان رجانیوز به اینکه چرا مردم باید در نتیجه اهمال مدیریتی مسوولان از بین بروند معترض نیست بلکه با شمارش قربانیان و تعداد مُرده‌ها نتیجه گرفته که هر مدیری در حوزه مسئولیتش شهروندان کمتری قربانی شوند مدیر بهتری است.
در کنار اینها حضور مسوولان استانی در سفر لهستان نیز عاملی شده تا مردم منطقه بیش از همیشه بی‌توجهی به مشکلاتشان را احساس کنند. در انتقاد از سفر خارجی مدیران استان خوزستان روزنامه وطن امروز نوشته است: «در غیاب مسئولان استانی که به کشور لهستان سفر کرده‌اند، در اهواز و برخی دیگر شهرها هجوم ریزگردها سبب کاهش کیفیت هوا و لغو برخی پروازها شد.» هر چند در زمان بروز مشکلات حضور مدیران و مسئولان در کنار شهروندان می‌تواند تا حدی تسکین‌دهنده آلامشان باشد اما آنطور که تجربه نشان داده نمی‌تواند برطرف کننده مشکلات باشد، چنانکه حضور محمدباقر قالیباف شهردار تهران و شمار بسیاری از مسئولان دولتی و غیردولتی بر سر سانحه پلاسکو نتوانست چیزی از عمق حادثه و شمار قربانیانش کم کند.
به‌نظر می‌رسد باید به دردها و فجایعی که کلکسیونی از آنها در روزها و ماههای اخیر کشور را درگیر خود کرده جدی‌تر و با حساسیت بیشتری نگریست. ایرانیان در حال حاضر بیش از هر زمانی احساس ناامنی می‌کنند. ناامنی از آلودگی هوا، حوادث پیش‌بینی شده و نشده‌ای چون سیل، آتش، آوار و…. که در همه اینها فقدان مسئولیت‌پذیری مسئولان و عدم چاره‌جویی تصمیم‌گیران برای حل معضلات خودنمایی می‌کند. شاید بهتر باشد فراتر از جناح‌بندی‌های سیاسی به فکر سرنوشت مردم ایران بود، انگار ارگان‌های حکومتی که قرار است مدیریت بحران کنند خود به‌شدت گرفتار بحران‌اند.