راز دعوت خاتمی

زیتون-سینا پاکزاد: دعوت سیدمحمد خاتمی برای حضور مردم در راهپیمایی ۲۲ بهمن احساسات و تحلیل‌های مختلفی را برانگیخته است. شهروندان و به‌ویژه فعالان سیاسی از ابتدای انتشار سخنان رئیس‌جمهور اسبق ایران مبنی بر اینکه «توصیه جدی می‌کنم مردم ما در سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، با شکوه تمام، متحد در راهپیمایی روز ۲۲بهمن حضور یابند» به اظهارنظر درباره این دعوت پرداخته‌اند.

خاتمی با بیان اینکه مردم «حتی اگر از بعضی سیاست‌ها دلخور هستند» نیز در این راهپیمایی شرکت کنند به‌طور خاص نیروهای معترض و مردمان ناراضی را نیز مخاطب خود قرار داده است. واکنش‌ها به این پیام از پذیرش و دفاع از آن تا اعتراض و بی‌فایده دانستن چنین کنش‌هایی پیش رفته است.
طرفه آنکه این سخنان یک روز پس از آن منتشر شد که سایت جهان‌نیوز و کانال‌های تلگرامی وابسته به افراطیون خبری را منتشر ساختند مبنی بر اینکه «سیدمحمد خاتمی و برخی از چهره‌های شاخص اصلاحات طی چند روز اخیر به یک جمع‌بندی رسیدند که نامه‌ای خطاب به مقام معظم رهبری بنویسند و بابت نقش خود در غائله ۸۸ عذرخواهی کنند!» این خبر از سوی دفتر سیدمحمد خاتمی نه تائید شد و نه تکذیب اما پیگیری‌های اختصاصی «زیتون» از اطرافیان رئیس دولت اصلاحات نشان می‌دهد که اقدام سایت‌های اصولگرا از نوع خبرسازی و عاری از صحت است.
با این وجود٬ فضاسازی خبری سایت‌های مخالفِ اصلاحات خودبه‌خود این نگرانی را در بین شماری از بدنه اصلاح‌طلبی ایجاد کرد که نکند دعوت خاتمی بخشی از کنشی باشد که  غالبا کوتاه آمدن و سازش خوانده می‌شود.
خاتمی در دیدار جمعی از ایثارگران، جانبازان و آزادگان بحث آشتی ملی را نیز طرح کرده و اظهار داشته است: «من می‌گویم که هیچ‌کس نباید در گذشته بماند! همه به آینده نگاه کنند. کسانی که در حصر و زندان هستند هم در این زمینه دلشان برای انقلاب و کشور می سوزد و نسبت به تهدیدهایی خارجی موضع دارند و بی‌شک بیشتر از خیلی از کسانی که در جامعه، مدعی انقلابی‌گری هستند دلشان به درد آمده است. باید از این فرصت حسن استفاده کنیم و زمینه آشتی ملی را فراهم آوریم و از این مرحله با درایت به سوی دفاع از اصل اسلام و انقلاب و کشور و منافع مردم حرکت کنیم.»

به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین مخاطب سخنان اخیر سیدمحمد خاتمی علاوه بر مردم، آیت‌الله خامنه‌ای بوده است. او از مانیفست و روش سیاست‌ورزی اصلاح‌طلبان در عصر اعتدال و دوران پساهاشمی رونمایی کرده است.

خاتمی در سال‌های گذشته نیز همگان را به حضور در راهپیمایی ۲۲ بهمن دعوت کرده بود اما دعوت امسال توأم با سخن گفتن از آشتی ملی در هنگامی صورت می‌گیرد که یکی از نمادهای طرح این دست از موضوعات درگذشته است. پیش‌تر سیدحسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگران در گفت‌وگو با روزنامه آرمان گفته بود: «درخواست (اصلاح‌طلبان) این است که مسوولیت‌های مدنی و سیاسی آیت‌الله هاشمی از این پس به حوزه رهبری نظام منتقل شود و مقام معظم رهبری در صورت صلاحدید در این زمینه تدبیر لازم را اتخاذ کنند. در شرایط کنونی بخشی از گروه‌های سیاسی تقاضا دارند که پس از رحلت آیت‌الله هاشمی ارتباط این گروه‌ها به‌صورت مستقیم با مقام معظم رهبری برقرار شود.» وی در ادامه توضیح داده است که «رئیس دولت اصلاحات، آقای ناطق نوری، آیت الله سید حسن خمینی و آقای روحانی و حتی آقای ولایتی می‌توانند بخشی از این وظیفه را برعهده بگیرند» و در واقع این‌گونه نشان داده که هر یک از این شخصیت‌ها می‌توانند کانال ارتباطی اصلاح‌طلبان با آیت‌الله خامنه‌ای را بعد از درگذشت آیت‌الله هاشمی برقرار نگه دارند.

تبیین آشتی ملیِ خاتمی توسط تاج‌زاده

پس از این اظهارنظر، مصطفی تاج‌زاده معاون سیاسی وزیر کشور دولت اصلاحات طی مصاحبه‌ای که با خبرگزاری ایلنا انجام داده گفته است که مقصود خاتمی «این است که همه کسانی که به قانون اساسی ملتزم هستند، بتوانند در فرآیند مدیریت کشور و در عرصه اجتماع و سیاست فعال شوند و امکان خدمت‌گذاری یابند.» این فعال اصلاح‌طلب ادامه داده است: «تاکید دوم آقای خاتمی این بود که ما به هیچ عنوان دست از هویت، ایده‌ها و عقاید خودمان برنمی‌داریم… آشتی ملی یعنی پذیرش تکثر از موضع برابری و یکسانی نه این‌که یکی از دیگری عذرخواهی کند یا توبه‌نامه بنویسد و مواردی از قبیل؛ ما اگر اهل چنین کارهایی بودیم در سال‌های گذشته که در زندان بودیم به چنین روش‌هایی متمسک می‌شدیم که خودمان را نجات دهیم.»

تجارب پیشین چه می‌گویند؟
نگاه غالب در خصوص شرکت نیروهای معترض در راهپیمایی‌ها که به‌نام و به‌کام حکومت شکل می‌گیرند معمولا این‌گونه است که نحوه مدیریت بر این مراسم‌ها اجازه شنیده شدن صدای متفاوت و پیام جداگانه‌ای از خواسته‌های مورد علاقه حکومت را نمی‌دهد. با این وصف، بیش از هر چیز می‌توان دعوت خاتمی را نوعی پیام سیاسی قلمداد کرد تا بهره‌گیری از آن تنها برای یک روز (۲۲ بهمن). چندین سال پیش در هنگامه برگزاری انتخابات مجلس نهم وی با حضور در انتخابات و رأی معروف به رأی دماوند واکنش‌های بسیاری را نسبت به خود برانگیخت و تحت فشار قابل توجهی از سوی افکار عمومی که به‌تازگی حوادث ۸۸ را تجربه کرده بودند قرار گرفت. اما مدتی بعد در سال ۹۲ زمانی که حسن روحانی با حمایت وی و هاشمی به دوران محمود احمدی‌نژاد پایان داد نگرش‌ها و واکنش‌ها به رای خاتمی در دماوند نیز تغییر کرد و برخی گفتند آنچه در خرداد ۹۲ شکل گرفت نتیجه اقداماتی از جمله قهر نکردن سران اصلاح‌طلب با صندوق‌های رای بوده است.
افزون بر اینها مشی سیاسی اصلاح‌طلبان و مهم‌تر از همه سیدمحمد خاتمی نشان می‌دهد که آنان همواره بر اصول اولیه انقلاب در سال ۵۷ با مفاهیمی همچون استقلال و آزادی تاکید کرده و تفسیر خود را از جمهوریت و اسلامیت نظام ارائه داده‎اند، آنان هیچ‌گاه با نهاد انتخابات قهر نکرده‌اند و همواره پای صندوق‌ها حاضر بوده‌اند. بنابراین در ادامه این مشی دعوت هر ساله خاتمی به راهپیمایی ۲۲ بهمن نیز تداوم پایبندی اصلاح‌طلبان با آرمان‌های ابتدای انقلاب است؛ آرمان‌هایی که بارها از سوی خاتمی و دیگر اصلاح‌طلبان گفته شده مورد تعدی و تحریف قرار گرفته‌اند. در این میان به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین مخاطب سخنان اخیر سیدمحمد خاتمی علاوه بر مردم، آیت‌الله خامنه‌ای بوده است. او از مانیفست و روش سیاست‌ورزی اصلاح‌طلبان در عصر اعتدال و دوران پساهاشمی رونمایی کرده است.