زیتون-‌ حالا دیگر با قاطعیت می‌توان گفت که شبکه‌های اجتماعی جای رسانه‌های اصلی را گرفته‌اند و کمتر کسی است که به جای خواندن خبر‌ها روی تلگرام یا توییتر خود٬ به سراغ کیوسک‌های مطبوعاتی و خرید روزنامه برود. همه‌گیر شدن شبکه‌های اجتماعی محصول رشد سریع تلفن‌های هوشمند و اینترنت همراه بود که در ترکیب با میل عمومی به خواندن خبرهای بدون سانسور باعث رونق استفاده از این شبکه‌ها شده است.

در سال ۹۵ شبکه‌های اجتماعی بودند که نبض برخی تحولات را به عهده داشتند و کمپین‌هایی را سامان دادند که پژواک آن به گوش تصمیم‌گیران سیاسی نیز رسید. انتظار می‌رود که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای شهر و روستا باز هم بر نقش و کارکرد شبکه‌های اجتماعی در بسیج و تهییج جامعه افزوده شود.

نفس کشیدن از روزنه‌ها

حسن روحانی پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ را تا حد زیادی مدیون همین شبکه‌های اجتماعی بود و او در نخستین کنفرانس خبری‌اش پس از کسب اکثریت آرا بر تاثیر فضای مجازی در پیروزی‌اش تاکید کرد. روحانی در سه سال و نیمی که از دوران ریاست‌جمهوری‌اش می‌گذرد این کوشش را داشت که شبکه‌های مجازی را از گزند فیلترینگ مصون بدارد و تلاش‌های وی هرچند کاملا کامیاب نبود اما بهرحال روزنه‌های امید را زنده نگه داشت.

بازداشت ادمین‌های کانال‌های نزدیک‌ به اصلاح‌طلبان در شرایطی صورت می‌گیرد که موجی از هک کردن‌ها اکانت فعالان مدنی و روزنامه‌نگاران نیز در هفته‌های اخیر راه افتاده است

دو شبکه پرطرفدار اینستاگرام و تلگرام به رغم فشارهای نهادهای قضایی همچنان باز است و شبکه اجتماعی توییتر هم گرچه هنوز فیلتر شده باقی مانده اما قبح فیلتر آن با حضور برخی از چهره‌های سرشناس دولتی و همچنین تعداد زیادی از اصولگرایان ریخته است.

در واقع حالا فقط این دولتی‌ها نیستند که بر اهمیت حضور و دیپلماسی عمومی از طریق شبکه‌های اجتماعی آگاه شده‌اند بلکه اصولگرایان هم این میدان را جدی گرفته‌اند و به جای آن که تنها در صدد یافتن راه و پیدا کردن بهانه‌ای برای بستن این تریبون‌ها باشند به فکر برای بهره جستن و انتقال دادن پیام‌هایشان از این مسیر افتاده‌اند.

کمپین‌های موثر و کم‌هزینه

در ماه‌های پیش رو قطعا بر نقش شبکه‌های اجتماعی افزوده خواهد شد و بسیاری از ناظران اعتقاد دارند که اساسا کمپین‌های انتخاباتی در این دوره از طریق همین شبکه‌ها سازماندهی خواهد شد و تاثیر آن به مراتب بیشتر از سخنرانی‌های عمومی کاندیداها در شهرهای مختلف خواهد بود. طبق آمار اکنون بیش از ۴۵ میلیون ایرانی به اپلیکیشن تلگرام دسترسی دارند و این آمار به سرعت در حال گسترش است٬ به گونه‌ای که نیمی از کاربران این شبکه‌ اجتماعی را ایرانی‌ها تشکیل می‌دهند.

دلیل اقبال به تلگرام را باید در فیلتر نبودن و سرعت بالا برای انتقال داده‌ها جستجو کرد. امکاناتی که به ستادهای انتخاباتی این فرصت را می‌دهد تا پیام‌های صوتی و تصویری را با کمترین هزیته و بالا‌ترین سرعت به دست گروه‌های هدف برسانند. مقام‌های دولتی در ماه‌های اخیر بارها در معرض این پرسش بوده‌اند که آیا در ایام انتخابات این احتمال وجود دارد که تلگرام فیلتر شود؟ پاسخ محمود واعظی وزیر ارتباطات به این سوال تاکنون منفی بوده است و او با قاطعیت گفته که تلگرام در ایام انتخابات فیلتر نخواهد شد. سوالی از دست ناشی از تجربه انتخابات سال ۸۸ است که از عصر روز رای‌گیری به یکباره سرعت اینترنت به شدت پایین آمد و برخی شبکه‌های اجتماعی از جمله توییتر در پیامد آن انتخابات٬ فیلتر شدند.

بازداشت‌های نگران‌کننده

شاید همین ترس و نگرانی از رشد و قدرت‌گیری شبکه‌های اجتماعی است که نهادهای امنیتی را در آستانه نوروز دچار وحشت کرده و به بازداشت ۱۲ نفر از ادمین‌های کانال‌های تلگرامی اصلاح‌طلبان واداشته است. اغلب بازداشت‌ شده‌ها بلافاصله آزاد شدند اما محتوای کانال‌هایی که اداره می‌کردند از دسترس خارج شد و این زنگ خطر را ایجاد کرد که در ایام انتخابات چنین بازداشت‌هایی به مراتب بیشتر شود و تعداد بیشتری را گرفتار کند.

بازداشت ادمین‌های کانال‌های نزدیک‌ به اصلاح‌طلبان در شرایطی صورت می‌گیرد که موجی از هک کردن‌ اکانت فعالان مدنی و روزنامه‌نگاران نیز در هفته‌های اخیر راه افتاده است و انتظار می‌رود که حرکت‌های ایذایی از این دست نیز در نزدیکی‌های انتخابات تشدید شود. اصلاح‌طلبان می‌گویند که چنین تلاش‌هایی همچون گذشته راه به جایی نخواهد برد و برای مثال مصطفی تاج‌زاده در صفحه توییتر خود نوشته: «اگر توقیف فله‌ای مطبوعات در سال۷۸ توانست سد راه اصلاحات شود، تعطیلی فله‌ای کانال‌های مجازی اصلاح‌طلب هم می‌تواند.» هشدارهایی از این دست البته خالی از نگرانی نیست و مهم‌ترین دغدغه این که مبادا یک سناریویی مشابه سال ۱۳۸۸ در کار باشد و نهادهای امنیتی خود را آماده تصفیه حسابی تازه با فعالان رسانه‌ای کرده باشند. بر اساس همین نگرانی است که تقاضاها از رییس‌جمهور جهت واکنش به این موج بازداشت‌ها و برخوردها بالا گرفته است.

محمد صادقی نماینده اصلاح‌ٓطلب مجلس در توییتر خود با تاکید بر این تقاضا نوشته «آقای رئیس جمهور! آقای رئیس قوه قضائیه! چرا پاسخگو نیستید؟! چرا دربرابر تعدی به حقوق شهروندان بی تفاوت هستید؟!» مشخص نیست که آیا روحانی موضعی علنی در این باره می‌گیرد یا نه٬ ولی این موضوع واضح است که بی‌تفاوتی رییس‌جمهور می‌تواند برای او در سال آینده گران تمام شود و بدنه حامی‌اش را در تبلیغ برای وی دچار دردسر سازد.