هیچ کس پیروز میدان نبود

زیتون ـ مهسا محمدی: مناظره دوم کاندیداهای ریاست‌جمهور هم غافلگیرکننده بود. اتفاقات مناظره اول،کشمکش‌های هفته گذشته ستادها و موضوع محوری این مناظره که سیاسی و اجتماعی بود، موجب شد مخاطبان در انتظار مناظره پرچالش‌تری باشند، اما این اتفاق نیافتاد.

گویا نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم این بار (بجز در یکی دو مورد کوتاه) میل چندانی در به چالش کشیدن یکدیگر و افشاگری نداشتند و بیشتر در حال تبیین سیاست‌های خود بودند. در این مناظره نمی‌توان از درخشش نامزد خاصی سخن گفت، اما صف‌آرایی مشخص‌تری در درون هر دو جبهه اصول‌گرا و اصلاح‌طلب شکل گرفته بود.
بر خلاف مناظره اول که در آن جهانگیری در متن و رییسی در حاشیه بود، این بار این رییسی بود که وارد متن شد، صدایش واضح تر شنیده ‌شد و به شکل جدی‌تری شروع به نقد دولت مستقر کرد. این در حالی بود که جهانگیری که در هفته گذشته با نمایش طوفانی در مناظره اول از قالب «کاندیدای پوششی» در آمده بود، تا حد زیادی از شدت حملات خود کاست و به توضیحات از قبل آماده شده و قرائت آن از روی کاغذ بسنده کرد. میرسلیم هم در یک تغییر رفتار قابل توجه از ادبیاتی تهاجمی برای حمله به دولت در همه زمینه‌ها استفاده کرد و عملا نقش یار کمکی  رییسی و قالیباف برای زیرسوال بردن عملکرد دولت روحانی را داشت.

روحانی اما به نظر می‌رسید، با وجود آن‌که در طی هفته گذشته به خاطر کلی‌گویی‌ها و عدم وجود آمادگی ذهنی مورد انتقاد هواداران خود بود، در حال بازگشت به نقطه اوج خود است. با اندکی اغماض می‌توان گفت که رییس‌جمهور دفاع جانانه‌ای از عملکرد دولت خود کرد و رقیبان را نیز در این میان از حمله‌های خود بی‌نصیب نگذاشت.
گل به خودی جهانگیری

قالیباف در یکی از بحث‌های چالشی مطرح شده که تقریبا اولین و آخرین حمله جدی وی در طی مناظره دوم بود، خبر پیدا شدن «محموله مشکوک لباس» در منزل وزیر آموزش و پرورش را مطرح کرد و آن را باعث ناامیدی مردم از دولت دانست.

وی همچنین دولت را به دست داشتن در واردات غیرضروری متهم کرد. جهانگیری در پاسخ به این انتقاد قالیباف به دفاع از دختر وزیر که گویی صاحب محموله مذکور بود پرداخت و این حمله‌ها را نشانه «مظلومیت دولت» دانست و گفت که دختر «مظلوم» وزیر مقدار کمی لباس و آن‌ هم از گمرک وارد کرده است، به ارزش حدودا دویست میلیون تومان و مخالفان این را دستاویز حمله به دولت قرار دادند.

به نظر می‌رسد که برآیند مناظره دوم تاثیر خاصی بر روی رای‌های خاکستری نداشته‌ است و از این جهت امتیاز مثبتی برای هیچکدام از کاندیداها محسوب نمی‌شود

این دفاع ناشیانه معاون اول روحانی، قالیباف را در موضع حمله به دولت قرار داد، به شکلی که شهردار تهران از موضع مدافع حقوق مردم وارد و مدعی شد:«وقتی وزیر آموزش و پرورش ما می رود و لباس بچه از ایتالیا وارد می کند بقیه مردم چه می‌کنند؟ علت رسیدگی نشدن به وضعیت محرومین همین چیزهاست… به کسانی که حقوق‌های کلان می‌گیرند می‌گوییم «ذخیره‌های انقلاب» و به واردات‌چی‌ها می گوییم «مظلوم».» بعد از این بحث بود که جهانگیری تا حد زیادی به حاشیه رفت.
نکته جالب توجه دیگر درباره جهانگیری که خود را در طی این مناظرات نماینده جریان «اصلاح‌طلب» معرفی کرد، این بود که این بار در طی سخنانش به کرات به ارائه نقل قول‌هایی از آیت‌الله خامنه‌ای پرداخت و این یکی دیگر از تفاوت‌های محسوس وی نسبت به مناظره اول بود.
پیشروی روحانی، آهسته و بی‌تنش

چنانچه پیش‌بینی می‌شد مباحث حول برجام و سیاست خارجی، برگ برنده روحانی در این مناظره‌ها بود. با آنکه شانس با روحانی یار نبود که سوال درباره برجام نصیب او یا یکی از هم‌قطارانش شود اما رییس‌جمهور، معاونش و شریک سوم و تازه اضافه شده به گروه از فرصت‌های دو دقیقه‌ای خود نهایت بهره را بردند. روحانی از موضعی بالا خواستار اظهار نظر صریح کاندیداها درباره برجام و تعامل با دنیا شد و از مخالفت «یک عده» با برجام همپای « وهابی‌ها و صهیونیست‌ها و تندروهای آمریکا» به شدت انتقاد کرد. در ادامه نیز منت افزایش فروش نفت به واسطه اجرایی شدن برجام را بر سر رقیبانش گذاشت و گفت که در آمد حاصل از آن پایه « وعده و وعیدها»یی است که آنان به مردم می‌دهند. روحانی حتی پا را از این فراتر نهاد و به کسانی که «روی موشک شعار نوشتن که برجام رو برهم بزنن» تاخت و در پایان نیز عدم تسلط رییسی به این مباحث را به وی یادآور شد.
رییس‌جمهور اما در مباحث مطرح شده در حوزه‌های دیگر مانند آزادی بیان و انتقادپذیری دولت به پاسخ‌های کلی بسنده کرد. بالاخص در برابر انتقادات تند میرسلیم که با ذکر موارد مشخص از اظهارات رییس‌جمهور در طی ۴ سال٬ وی را انتقاد ناپذیر خواند، عکس‌العمل خاصی نشان نداد و به شرح برنامه‌های خود برای اقلیت‌ها، اهل سنت و زنان پرداخت.
رییسی و جزوه کار و کرامت

ابراهیم رییسی که این بار از موضع «فراحزبی» خود درآمده و درگیرانه‌تر وارد مناظره شده بود، مبنای سخنانش را انتقاد از دولت روحانی گذاشته بود و در حرکتی هماهنگ با قالیباف و میرسلیم به پیش می‌رفت. او برجام را «چک» نقدنشده خواند، گفت که تحریم‌های بانکی همچنان ادامه دارد، به موضع غیر«مقتدرانه» دولت در برابر عربستان در باره حادثه «منا» تاخت و «بی‌احترامی» به پاسپورت ایرانی را غیرقابل تحمل خواند و به این ترتیب خود را تا جایگاه قطب اصلی مخالف دولت بالا کشید.

نکته جالب توجه دیگر که در این مناظره درباره کاندیدای اصلح اصولگرایان وجود داشت، تاکید او بر داشتن کار و برنامه مشخص و علمی برای «دولت کار و کرامت» با نشان دادن جزوه‌ای با همین نام بود. به نظر می‌رسد که این کار در واکنش به انتقاداتی است که از کلی‌گویی‌ها، بی‌برنامگی و عدم‌تجربه اجرایی این کاندیدا مطرح ‌می‌شود که طعنه روحانی به وی در حوزه سیاست خارجی و برجام نیز نظر به این انتقاد داشت.
با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد در مناظره دوم، محور انتقادات کاندیداهای اصولگرا از دولت، سیاست خارجی و عدم تاثیر برجام در معیشت و تنگناهای اقتصادی بود. آنها به انتقادناپذیری دولت نیز تاختند اما این حمله‌ها واکنش خاصی در جبهه اعتدال به دنبال نداشت و اعتدالی‌ها و دوستان اصلاح‌طلب‌شان فضای تنش را برای شرح دستاوردهای خود مناسب ندیده و ترجیح دادند که در فضایی کمتر رقابتی خود را معرفی کنند.

به نظر می‌رسد که برآیند مناظره دوم تاثیر خاصی بر روی رای‌های خاکستری نداشته‌ است و از این جهت امتیاز مثبتی برای هیچکدام از جناح‌ها محسوب نمی‌شود. در تحلیل نهایی٬ کارکرد این مناظره بیشتر تعادل قوا در درون هر یک از جبهه‌ها بود٬ به این معنی که روحانی و رییسی در جایگاهی که از قبل از مناظره اول پیش‌بینی می‌شد قرار گرفتند، جهانگیری به موقعیت «کاندیدای پوششی اصلاح‌طلب مورد تایید رهبری» بازگشت و قالیباف نیز هنوز با نیم نگاهی به بعضی از آرای جامعه هدف روحانی در تلاش برای یافتن جای پای محکمی در میان اصول‌گرایان است.