تحلیل روان‌شناختی کاندیداهای ریاست جمهوری

مقدمه
به گفته‌ روان‌شناسان تحلیلی، بسیاری از رفتارهای آدمی در ضمیر ناخودآگاه او شکل می‌گیرند. به همین دلیل، منشأ برخی رفتارها حتی برای خود افراد نیز روشن نیست و باید از طریق روانکاوی علت آنها را کشف نمود.

بر اساس قوانین موجود، در کشور ما شرایط کیفی، کمی و شکلی تعیین رئیس جمهور تا حدی روشن است، اما صفات شخصیتی و رفتاری نامناسب، که عدم توجه به آنها می‌تواند پیامدهای مخرب و ویران‌گری برای کشور داشته باشد، کمتر مورد توجه قرار ‌گرفته است. بدین ترتیب می‌توان گفت رویکرد روان‌شناختی و خصوصاً روان‌شناسی شخصیت حلقه مفقوده در ملاک‌های انتخاب فرد اصلح برای پست حساس و مهم ریاست جمهوری است.

از این رو، برای یک انتخاب درست، باید افزون بر ویژگی‌هایی که قانون معین کرده است، ویژگی‌های شخصیتی کاندیداها نیز مورد توجه رای دهندگان قرار گیرد. چطور برای هدایت یک هواپیما، خصوصیات روان‌شناختی خلبان را به دقت مورد بررسی قرار می‌دهند، اما برای اداره قوه اجرایی یک کشور بزرگ لازم نیست به صفات شخصیتی و خصلت‌های رفتاری رئیس جمهور توجه کنیم.

برای مثال، آیا خصایصی مانند عقده حقارت، خودشیفتگی و توهم‌زدگی نمی‌توانند بر تصمیمات کلان رئیس جمهور تاثیرگذار باشند و کشور و مردم را دچار مشکل سازند؟ آیا ویژگی‌ها و صفات شخصیتی ناکارآمدی مانند: کینه توزی یا سلطه‌جویی یا بدبینی نمی‌توانند پس از رسیدن به قدرت، رئیس جمهور را وادار به انتقام جویی، زورگویی و سخت گیری نسبت به مردم نمایند؟ آیا کم ظرفیتی در ناملایمات، بدخلقی، مردم فریبی، حریص بودن، شخصی‌سازی قدرت، انزواطلبی، دوگانگی در گفتار و کردار، ارضا ناشدگی در فرمان‌رانی، مشورت ناپذیری، جایگزینی حماقت و توهم به‌جای شجاعت، خودبزرگ بینی و توهم من برتر، عدم ظرفیت در نگهداری اسرار و… نمی‌توانند لجام قدرت را پاره یا با گره‌های متعدد مواجه سازند؟

بسیاری از رفتارهای سیاستمداران ریشه سیاسی و حتی ایدئولوژیک ندارند؛ بلکه از خصایص شخصیتی آنها سرچشمه می‌گیرند. برای مثال کسانی که با همه درگیر می‌شوند و تصویر موجود از آنان یکپارچه تنش است، عمدتا از نقائص شخصیتی‌شان نشات می‌گیرد، ولی اغلب به نام غیرت دینی و انقلابی گری به خورد مردم داده می‌شوند.

بی‌تردید میزان تأثیرپذیری افراد از خانواده و اطرافیان، بدبینی یا خوش بینی مفرط در فردای حضور در قدرت بر روند تصمیمات اثر خواهندگذاشت. به همین دلیل، توجه به صفات شخصیتی و خصلت‌های رفتاری نامزدهای ریاست جمهوری می‌تواند از نابودی سرمایه‌های کشور و عقب گرد به سوی قهقرا جلوگیری نماید.
هدف مکتوب حاضر آن است که با مدد گرفتن از یافته‌های روان‌شناسی شخصیت، صفات شخصیتی سه نامزد اصلی ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶، یعنی آقایان حسن روحانی، ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف را تحلیل کرده و رفتار آنها را در عرصه‌های گوناگون، در صورت موفقیت، پیش بینی نماییم.

در علم روان‌شناسی برای مطالعه ویژگی‌های شخصیتی انسانها روش‌ها و تکنیک‌های فراوانی ارائه شده است. مصاحبه بالینی یک روان شناس حاذق با فرد، اجرای تست‌های شخصیتی و همچنین مشاهده دقیق رفتار‌های شخص مورد نظر در یک بازه زمانی معین، جزء مهم‌ترین شیوه‌های ارزیابی صفات شخصیت هستند که اگر با هم انجام شوند، می‌توانند شناخت نسبتا درست و جامعی از رگه‌های شخصیتی و خصلت‌های رفتاری فرد مورد نظر به دست دهند. اما اگر چنین امکانی میسر نباشد، معمولاً می‌توان صفات شخصیتی را با ضریب اطمینان قابل قبولی از روی نوع مشاغل و مسئولیت‌هایی که اشخاص در دوره زندگی بر عهده گرفته اند (سوابق شغلی)، رفتار‌های اجتماعی، فعالیت‌ها و عملکردها، اظهارات و نوع سخن گفتن و…… آنها حدس زد.

به بیان دیگر، تحلیل مشاغل، فعالیت‌ها، عملکرد‌ها، رفتارها و سخنرانی‌های نامزدهای ریاست جمهور، می‌تواند نمایی کلی از ساختار شخصیت و صفات آنها ارئه دهد و ما را در جهت پیش بینی رفتار‌های آینده آنها در صورتی که رئیس جمهور شوند، یاری رساند.

در این مجال، چون امکان مصاحبه بالینی و اجرای آزمون‌های شخصیتی از کاندیدا‌های محترم وجود ندارد، صرفاً بر اساس مسئولیت‌ها و مشاغل قبلی، عملکرد آنان و سخنان‌شان در مناظرات و سخنرانی‌ها می‌کوشیم تحلیل علمی و منصفانه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی آنان ارائه کرده و عمل‌کرد احتمالی آینده آنها در پست ریاست جمهوری را در دو حوزه سیاست داخلی و خارجی پیش‌بینی نماییم.
لازم به ذکر است که سوابق و مسئولیت‌های نامزدهای محترم از سایت‌های رسمی آنها برداشت شده و ترتیب گمارش نیز بر اساس حروف الفبا می‌باشد.

۱. حسن روحانی
الف) بررسی سوابق و شرح حال
حسن روحانی (متولد ۱۳۲۷) با ۶۹ سال سن، از ۱۳ سالگی وارد حوزه شده و سپس در کنار دروس حوزوی، از سال ۱۳۴۸ تحصیل در رشته حقوق دانشگاه تهران را شروع کرده است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به دانشگاه گلاسکوی انگلیس رفته و کارشناسی ارشد و دکترای حقوق اساسی خود را از آنجا اخذ نموده است. بدین ترتیب، او در حوزه و دانشگاه تحصیل کرده و به خاطر سفرهای متعددی که به کشورهای اروپایی داشته، تاحدودی با مظاهر تمدن مدرن آشنا شده است.
روحانی قبل از انقلاب عمدتاً به عنوان یک سخنران معروف شناخته می‌شد و پس از انقلاب مشاغلی مانند ۵ دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی (به مدت ۲۰ سال)، معاونت فرماندهی جنگ و رئیس ستاد قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (جمعاً به مدت ۴ سال) و دبیری شورای عالی امنیت ملی (۱۶ سال) را در کارنامه خود دارد. علاوه بر این، او به مدت ۴ سال به عنوان رئیس جمهور، سکان دار قوه مجریه کشور بوده است. کلید واژه‌های او برای انتخابات تدبیر و امید است.

ب) توصیف ویژگی‌های شخصیتی
با تأمل در مشاغل، مسئولیت‌ها، فعالیت‌ها و همچنین سخنان و رفتار وی می‌توانیم حدس بزنیم که وی فردی نوگرا، دارای ثبات هیجانی، قانون پذیر، آزاد اندیش و دیپلمات منش است. چنین افرادی به عقل و منطق بیش از احساسات و عواطف اهمیت می‌دهند. از ایده‌های نو استقبال می‌کنند. به مذاکره و گفتگو زیاد اهمیت می‌دهند و معتقدند تمام مسائل را می‌توان با آرامش و گفتگو و به‌دور از جار و جنجال حل وفصل کرد. این افراد معمولا در ارتباط با دیگران مؤدب و دیپلماتیک رفتار کرده و می‌کوشند آداب معاشرت را رعایت کنند.

ج) پیش بینی عملکرد در صورت موفقیت
سیاست داخلی: روحانی که اصولاً برداشتی نوگرایانه و رحمانی از اسلام و مسائل دینی دارد، به پلورالیسم و تکثرگرایی معتقد است و موافق یکسان سازی اعتقادات، رفتارها و رویکردها نیست. به همین دلیل، می‌کوشد به همه عقاید و باورها احترام گذاشته شود و تا وقتی رفتاری باعث صدمه زدن به جامعه نباشد، از آن حمایت کند. در دوره او میزان کنترل و دخالت در زندگی خصوصی مردم (البته تا آنجا که به دولت و قوه مجریه مربوط است) کاهش خواهد یافت و برای بسط و استیفای حقوق مردم تلاش خواهد کرد.

سیاست خارجی: سابقه شغلی و روحیه‌اش نشان می‌دهد که او بیشتر به گفتگو و تفاهم معتقد است تا به درگیری و تقابل. از این رو، همان‌طور که تاکنون نشان داده است تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا مسائل را از طریق مذاکره سیاسی و راهبرد برد–برد حل و فصل نماید.

بر این اساس، احتمالا در چهار سال آینده او می‌کوشد بیشتر از طریق مذاکره و تعامل روابط خارجی را با دیگر کشورها بهبود بخشد. او در این دوره به روابط دوستانه و سازنده با همه کشورها، به ویژه همسایگان اهتمام ویژه خواهد داشت و وزن اقدامات میلیتاریستی در روابط با دیگر کشورها را کاهش خواهد داد.

۲. سید ابراهیم رئیسی
الف) بررسی سوابق و شرح حال
سید ابراهیم رئیسی (متولد ۱۳۳۹) با ۵۷ سال سن از ۱۴ سالگی وارد حوزه شده و فقط ۶ سال فرصت داشته تا به طور تمام وقت به درس و بحث بپردازد؛ چون از ۲۰ سالگی به عنوان دادستان کرج مشغول به کار شده است. او به مدت ۱۰ سال دادستان یا جانشین دادستان شهرهای کرج، همدان و تهران بوده است.
پس از آن ۱۰ سال به عنوان رئیس سازمان بازرسی کل کشور و ۱۰ سال در سمت معاون اول قوه قضائیه فعالیت کرده است. رئیسی با استفاده از مدرک سطح ۳ حوزه توانسته بدون گذراندن دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری خود را در رشته حقوق خصوصی از مدرسه عالی شهید مطهری (موسسه آموزشی که مخصوص طلاب علوم دینی بوده و به آنان مدارک رسمی اعطا می‌کند)، دریافت کند.

او مدت یک سال و چند ماهی است که به تولیت آستان قدس رضوی منصوب شده است. رئیسی با شعار کار و کرامت و با تاکید بر ضعف و نادرستی مسئولین کنونی پا به عرصه رقابت گذاشته است.

ب) توصیف ویژگی‌های شخصیتی
همان‌طور که از زندگی نامه آقای رئیسی پیداست، وی بیشتر عمر خود را در مناصب قضایی گذرانده است که بخش قابل توجهی از آن مناصب دادستانی و بازرسی بوده است. ویژگی‌های شخصیتی چنین مشاغلی ایجاب می‌کند که فرد بیشتر درون گرا و ناایمن بوده و نگاهی نسبتا بدبینانه به دیگران داشته باشد.
چنین افرادی از اشتباهات دیگران کمتر گذشت کرده و حالتی کینه توزانه دارند. به همه به صورت مقصر یا مجرم می‌نگرند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. آنها افرادی منتقد، شکاک، عیب جو و انعطاف ناپذیر بوده و همیشه نگران آن هستند که مبادا دیگران علیه آنان توطئه نمایند.

ج) پیش بینی عملکرد در صورت موفقیت
سیاست داخلی: اگر آقای رئیسی رئیس جمهور شود احتمالاً اصل را بر افزایش اقتدار و قدرت‌نمایی دولت خواهد گذاشت. او ریز بین و کنترل کننده بوده و میل به متهم کردن دیگران دارد. او کمتر انتقاد پذیر بوده و تمایل زیادی به تمرکزگرایی، محدود سازی و یکسان سازی خواهد داشت. آقای رئیسی معتقد است، روش و سبک زندگی درست یکی است و همه باید خود را با آن وفق دهند.
احتمالا مدل حکومتی مورد علاقه آقای رئیسی حکومت‌هایی نظیر کره شمالی خواهد بود که در آن نظم و انضباط و آرامش آهنینی حاکم است. دولت خود را مؤظف می‌داند که برای هدایت مردم به آنچه خود آن را حق و صحیح می‌پندارد، در همه شئون زندگی مردم دخالت کند. در دولت وی به بازرسی و نظارت اهمیت ویژه داده خواهد شد و ادارت به مثابه محاکم قضایی با ارباب رجوع رفتار خواهند کرد.

بدین ترتیب، در دوره آقای رئیسی یک نظم و آرامش مبتنی بر ترس بر کشور حاکم خواهد شد و همه مردم ترغیب به تبعیت مطلق از دستورات حکومتی خواهند شد. احتمالاً آزادی‌های فردی کاهش خواهد یافت و نگرش مدعی العمومی ( اصل بر خلاف کار بودن انسان‌ها) بر کشور حاکم خواهد گردید. به احتمال زیاد بسیاری از مسئولین کشور از مقامات قضایی و امنیتی برگزیده خواهند شد.

سیاست خارجی: در سیاست خارجی آقای رئیسی معتقد به نظریه «النصر بالرعب» است. از این رو، بر افزایش شدید بودجه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی پافشاری خواهد کرد. از نظر وی انقلابی گری یعنی اقدامات رادیکال و تندروانه که باعث رعب و وحشت دیگران شود.

۳. محمد باقر قالیباف
الف) بررسی سوابق و شرح حال
آقای محمد باقر قالیباف (متولد۱۳۴۰) با ۵۶ سال سن دارای مدرک دکتری جغرافیای سیاسی از دانشگاه تربیت مدرس می‌باشد. او از نخستین روز‌های جنگ به جبهه رفت و در همانجا به عضویت سپاه پاسداران درآمد و اکنون نیز سردار سپاه می‌باشد.

قالیباف در سال ۱۳۶۱ در حالی که فقط ۲۱ سال داشت، به فرماندهی تیپ مستقل ۲۱ امام رضا(ع) و سپس به فرماندهی لشگر۵ نصر منصوب شد. پس از پایان جنگ، او به مدت سه سال (۷۳ تا ۷۶) به عنوان فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء انجام وظیفه ‌کرد. پس از آن سه سال فرماندهی نیروی هوایی سپاه را تجربه کرد. او در همین ایام با استفاده از موقعیت خود توانست به فرانسه رفته و مدرک خلبانی ایرباس را نیز دریافت نماید.

قالیباف از سال ۷۹ تا ۸۴ ( حدود ۵ سال) فرمانده نیروی انتظامی کشور و از سال ۸۴ تاکنون به مدت ۱۲ سال شهردار تهران می‌باشد. بدین ترتیب سرشت اغلب فعالیت‌های آقای قالیباف عمدتاً نظامی‌گری است. او دولت خود را دولت مردم نامیده و با شعار ما داریم، می‌توانیم و می شود، وارد عرصه انتخابات شده است.

ب) توصیف ویژگی‌های شخصیتی
همچنان که از تاریخچه زندگی و سوابق فعالیت‌های آقای قالیباف برمی‌آید، او دارای شخصیتی اقتدارگرا، سلطه جو، هجومی و سرسخت می‌باشد. چنین افرادی روحیه‌ای جسور، رقابت‌جو، خود محور، جاه طلب و ستیزه‌جو دارند. آنها در ارتباط‌شان با دیگران صریح بوده و بدون پرده پوشی و گاه با پرده‌دری صحبت می‌کنند. این افراد معمولا جاه طلب و بلند پروازند و با حالتی تهاجمی و پرخاشگرانه می‌کوشند به مقاصد و اهداف خود دست یابند.

گاهی لجاجت و پرخاشگری آنها پوششی برای احساس حقارت درونی آنهاست. این افراد مایلند همه چیز را از دریچه قدرت حل کنند و معتقدند اغلب انسان‌ها فقط زبان زور را می‌فهمند و فقط باید با قدرت به آنها دستور داد و از آنها باز خواست کرد. آنها راه و روش خود را درست‌ترین راه و روش دانسته و برآنند که دیگران باید خودشان را با آنان تطبیق دهند. از نظر آنها زورگویی یک روش منطقی برای پیشبرد اهداف و آرمانها محسوب می‌شود.

این افراد انسان‌هایی مصمم و جدی بوده و برای رسیدن به اهداف خود، کوشش و پشتکار زیادی از خود نشان می‌دهند. در صورت لزوم چندان پای‌بند به قانون نیستند و اگر لازم باشد، به راحتی آن را دور می‌زنند. با دیگران اغلب با زبان تهدید سخن می‌گویند و امیدوارند همه انسان‌ها از آنها حساب ببرند و از روی ترس هم که شده، دستورات آنها را اطاعت کنند.

ج) پیش بینی عملکرد در صورت موفقیت
سیاست داخلی: در سیاست داخلی وی قائل به مرز بندیهاست و افراد ملت را به طبقات گوناگون خودی و غیر خودی، خوب و بد و دوست و دشمن تقسیم خواهد کرد که صد البته باید دوستان، خودی‌ها و خوب‌ها قدر ببینند و غیر خودی‌ها هم شدیداً تحت نظر باشند و اگر خطایی از آنان سرزد، به‌شدت مجازات شوند تا درس عبرتی برای سایرین گردد. به احتمال قوی، در دوره ایشان میزان دخالت در حریم خصوصی مردم به شدت افزایش خواهد یافت.

اگر آقای قالیباف در انتخابات ریاست جمهوری برنده شود، احتمالاً کشور به یک پادگان بزرگ تبدیل خواهد شد. او با روش‌های گوناگون می‌کوشد که همه خود را با او هماهنگ کنند و در اقدامات و فعالیت‌هایش چون و چرا نیاورند. البته وی برای مسئولین بالاتر از خود کاملاً مطیع و گوش به فرمان خواهد بود و همچنان که چون و چرا در کار خود را نمی‌پسندد، در دستوراتی که به او داده می‌شود نیز چندان چون و چرایی نخواهد کرد. در دوره او نظامی‌گری به اوج خود خواهد رسید و نیرو‌های نظامی بیشتر از دیگران مورد توجه قرار خواهند گرفت.

سیاست خارجی: در سیاست خارجی او همچون آقای رئیسی معتقد به نظریه «النصر بالرعب» است. به همین دلیل، احتمالا وی طرفدار گسترش فعالیت‌های نظامی خارج از مرزها خواهد بود و معتقد است اقتدار کشور از طریق برد موشک‌ها و نه قوت استدلال و گفتگو به دست می‌آید.

( نام نویسنده این یادداشت، نزد زیتون محفوظ است)