تفاوت معنی‌دار مواضع رهبر ایران قبل از دو انتخابات ۸۸ و ۹۶

سخنرانی امروز آیت الله خامنه ای در جمع تعدادی از مردم، که دو روز پیش از رای گیری انتخابات ۱۳۹۶ صورت گرفته، یکی از مسالمت جویانه ترین اظهارنظرهای انتخاباتی او در هفته های اخیر بوده است.
این در حالی است که رهبر جمهوری اسلامی ایران، در هفته‌های منتهی به انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶، به بیان مواضعی در ارتباط با دولت مستقر پرداخته که قابل مقایسه با رویکرد او در زمان دولت قبل نبوده است.
گزارش حاضر در همین ارتباط، به مقایسه موضع گیری‌های آقای خامنه ای در ارتباط با دولت و انتخابات، پیش از دو انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ می پردازد. دلیل انتخابات این دو مقطع آن است که در هر دو مورد، رئیس دولت مستقر، در حال رقابت برای رسیدن مجدد به ریاست جمهوری بوده.
در هر یک از این دو مقطع، مشخصاً سخنرانی های عمومی رهبر جمهوری اسلامی ایران، از اول فروردین مورد توجه قرار گرفته اند.

قضاوت در مورد عملکرد اقتصادی دولت
رهبر جمهوری اسلامی ایران از ابتدای فروردین ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶، به دو شیوه کاملا متفاوت در مورد دولت های محمود احمدی نژاد و حسن روحانی اعلام موضع کرد.
او در پیام نوروزی ۱۳۸۸ با تمجید از “کارهای خوب” دولت و مجلس اصولگرا، از “پیشرفت های علمی” صورت گرفته تمجید کرد و گفت: “این پیشرفت‌های مهم و شگفت‌آور، تبلیغات سی ساله‌ علیه انقلاب را که از اطراف و اکناف تبلیغ می‌کردند، خنثی کرد.”
وی در سخنرانی اول فروردین خود در مشهد هم با تمجید از اقدامات دولت در “هدفمند کردن یارانه‌ها” و نیز “سرکشی کردن مسئولین به گوشه و کنار این کشور، نقاط محروم و استان‌های دوردست” گفت: “اینها زمینه‌ یک جهش است برای اینکه کشور بتواند ان‌شاءاللَّه در طریق پیشرفت و عدالت حرکت کند.” آیت الله خامنه ای از اقدامات دولت آقای احمدی نژاد در “مبارزه‌ با فساد مالی و اقتصادی” حمایت کرد و افزود: “مدیران معتقد و مؤمن… که دارای شجاعت باشند، دارای اخلاص باشند، دارای تدبیر و عزم راسخ باشند، قطعاً می‌توانند این مقاصد و این اغراض عالی الهی را تحقق ببخشند.”
رهبر همچنین به کاندیداها توصیه کرد “رقابت‌ها را منصفانه کنند، حرف‌ها را منصفانه کنند”، و در جای دیگر، در توضیح حمایت های خود از دولت محمود احمدی نژاد اعلام کرد: “من از دولت‌ها همیشه دفاع می‌کنم؛ منتها اگر دولتی بیشتر مورد تهاجم قرار گرفت و احساس کردم حملات غیر منصفانه‌ای می‌شود، بیشتر دفاع می‌کنم.”
آقای خامنه ای در اردیبهشت ماه، در یک مسافرت استانی نه چندان معمول به کردستان، در این استان ۱۰ سخنرانی جداگانه انجام داد و در اغلب آنها به تعریف از عملکرد دولت وقت پرداخت.
او به عنوان نمونه، در جلسه با اعضای هیأت دولت و مسئولان استان کردستان در ۲۶ اردیبهشت کارهای دولت نهم را در این استان “حقیقتاً درخور تحسین و تقدیر” دانست و در ۲۸ اردیبهشت، در جمع عده ای از مردم بیجار گفت: “گذشت آن دورانی که دولت‌ها نمی‌خواستند نگاه به مناطق دوردست بکنند. خوشبختانه دولت خدمتگزار نگاه به اقصی نقاط کشور می‌کند.”
آیت الله خامنه ای در ۲۲ اردیبهشت، در میدان آزادی سنندج‌ از سفرهای استانی دولت تمجید کرد و با اشاره به رئیس جمهور وقت گوشزد کرد: “انتخاب رئیس جمهور یعنی انتخاب رئیس قوه‌ مجریه و کسی که اغلب امکانات کشور در اختیار اوست و می‌بینید اگر چنانچه رئیس جمهوری شور و نشاط و شوق و اراده داشته باشد، چه خدمات بزرگی را برای این کشور انجام می‌دهد.” رهبر در همین سخنرانی، به مردم توصیه کرد به “صالح ترین” کاندیدا رای دهند و “بهترین” کاندیدا را کسی دانست که “با مردم یگانه و صمیمی باشد، از فساد دور باشد، دنبال اشرافی‌گری خودش نباشد” و “ساده‌زیست” باشد.

وی در نهایت، به انتقاد شدید از ایرادهای بعضی از کاندیداها به شرایط کشور پرداخت: “چیزهایی را که انسان می‌شنود، باور نمی‌کند که از زبان نامزدها و آن کسانی که دنبال این مسئولیت‌ها هستند، از روی صدق و صفا خارج شده باشد… بنده که از همه‌ این آقایان اوضاع کشور را بیشتر می‌دانم و بهتر خبر دارم، می‌دانم که بسیاری از این مطالبی که به عنوان انتقاد درباره‌ی وضع کشور و وضع اقتصاد و اینها می‌گویند، خلاف واقع است.”
رویه ای که در آستانه انتخابات ۱۳۸۸ در پیش گرفته شد، شباهت زیادی به رویکرد رهبر جمهوری اسلامی ایران در ماه های منتهی به انتخابات ۱۳۹۶ نداشت.
شخص اول حکومت ایران، البته در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ با انتقاد از “برخی سخنان ناشایستی که در جریان رقابت‌های انتخاباتی بیان شد” گفت که”این سخنان شایسته‌ی ملت ایران نبود” و افزود: “برخی از این فضای آزادی استفاده ولی آن را نفی و ناسپاسی می‌کنند”. با این حال، در سخنان او هیچ علامتی وجود نداشت که نشان دهد ممکن است از موضوعات مطرح شده علیه عملکرد دولت یازدهم ناراضی باشد.
رهبر در پیام نوروزی ۱۳۹۶، با اشاره به “مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم” گفت: “تلخی را با همه‌ وجود حس می‌کنم؛ تلخی کامِ مردم، بخصوص مردمِ ضعیف و فرودست و طبقات ضعیف که مربوط به مسائل اقتصادی و مشکلات اقتصادی است، مثل گرانی، مثل بیکاری، مثل آسیب‌های اجتماعی که آنها هم عمدتاً منشأ اقتصادی دارند؛ مثل تبعیض‌ها و نابرابری‌ها.” وی البته تاکید کرد که در سال گذشته “کارهای خوبی خوشبختانه انجام گرفت که گزارش آن را به ما دادند”، اما افزود: “آنچه انجام گرفته است، با آنچه مورد انتظار مردم و مورد انتظار ما است، فاصله‌ زیادی دارد”.
آقای خامنه ای در سخنرانی اول فروردین خود در مشهد نیز، توضیح داد که “کمبود‌های معیشتی و اقتصادی کشور” مربوط به “نظام اسلامی” نیست و افزود: “هرجا یک مدیریّت انقلابیِ فعّالِ پُرتحرّک داشتیم، کار پیش رفته است؛ هرجا مدیریّت‌های ضعیف، بی‌حال، ناامید، غیرانقلابی، و بی‌تحرّک داشتیم؛ کارها یا متوقّف مانده است، یا انحراف پیدا کرده است.”
البته وی در ادامه، به برخی نقاط قوت عملکرد اقتصادی دولت اشاره کرد، ولی بلافاصله بر نقاط ضعف آن هم انگشت گذاشت. مثلا گفت در زمینه کارگاه‌های کوچک و متوسّط “کار پیشرفت‌هایی داشته است منتها آن‌جوری که مورد نظر است و باید پیش میرفت و انجام می‌گرفت انجام نگرفته”؛ یا اینکه “در بعضی از بخش‌ها مثل بخش نفت پیشرفت داریم [امّا] در بعضی از بخش‌های دیگر مثل بخش معدن، مثل مسکن عقب‌رفت داریم، یعنی آمارهای رسمی انسان را قانع نمی‌کند به اینکه حرکت عمومی به سمت رفع مشکلات اقتصادی است”؛ یا اینکه: “جنس قاچاق… وارد شده است از مبادی رسمی کشور… باید جلوی اینها گرفته بشود، و می‌توانیم. من به رئیس‌جمهور محترم همین را گفتم و تذکّر دادم.”

قضاوت در مورد عملکرد خارجی دولت
در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دهم، آیت الله خامنه ای مکررا از سیاست خارجی دولت آقای احمدی نژاد تمجید کرد.
رهبر در نخستین اظهارنظر عمومی خود در سال ۱۳۸۸ یعنی پیام نوروزی، به یادآوری “خبرهای خوش هسته‌ای” سال قبل “علی‌رغم تحریم‌های جهانی” پرداخت و حتی اعلام کرد که با وجود بحران اقتصادی جهانی و تحریم ها “مسئولین کشور توانسته‌اند بر این موج فائق بیایند”. وی در سخنرانی اول فروردین خود در مشهد نیز گفت: “این تحریم به سود ما تمام شد. ما باید از آمریکایی‌ها از این بخش تشکر کنیم. اگر ما را تحریم نمی‌کردند، ما امروز به این نقطه‌ای از علم و پیشرفت که رسیده‌ایم، نمی رسیدیم.”
رهبر جمهوری اسلامی، در ۲۸ اردیبهشت در جمع مردم بیجار از آنها خواست تا “قدر این مسئولین خدمتگزار را بدانند” و ابراز امیدواری کرد کسانی سر کار نیایند که “بخواهند با تملق‌گویی به غرب… موقعیتی در سطح بین‌المللی دست و پا کنند”. او در ۲۶ اردیبهشت، در جمع مردم مریوان به برخی کاندیداها انتقاد کرد که ظاهرا آقای احمدی نژاد جزوشان نبود. آقای خامنه ای گفت اینکه “نامزدهای انتخاباتی ما برای جلب توجه دیگران حرف‌های غربی‌ها را تکرار کنند، این هیچ امتیازی محسوب نمی شود”.
وی همچنین، در مقابل منتقدان رفتار آقای احمدی نژاد در مجامع جهانی موضع گیری کرد. مثلا در ۲۷ اردیبهشت، در دیدار استادان و دانشجویان گفت: “اعتراض می‌کنند چرا جنایات آمریکا را یا صهیونیست‌ها را یا هم‌پیمانانشان را در تریبون‌های جهانی علنی مطرح می‌کنید. باید مطرح کرد، باید گفت.” او با ابراز تاسف از اینکه “اگر کسی در تریبون های جهانی در مقابل آمریکا و اسرائیل و صهیونیسم و هم‌پیمانانشان بایستد و صریح حرف بزند، یک عده‌ای این جا خجالت می‌کشند”، افزود چنین موضع گیری‌هایی “هرگز نبایستی متوقف بشود”.
این در حالی است که آقای خامنه ای، در آستانه انتخابات ۱۳۹۶، در موارد گوناگون به اظهار نظرهایی در ارتباط با سیاست خارجی پرداخته که تفسیر رسانه های اصولگرا و بسیاری ااز ناظران دیگر از آنها، کنایه به دولت حسن روحانی بوده است.
به عنوان نمونه، رهبر در سخنانی در دانشگاه امام حسین سپاه پاسداران در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ از کسانی که “ادبیات استعماری را در داخل تکرار می‌کنند” انتقاد کرد و گفت: “برخی تصور می‌کنند برای اینکه خود را از تهمتِ سلطه‌طلبی و اقتدارطلبی بین‌المللی و منطقه‌ای دور کنیم باید در لاک دفاعی فرو برویم درحالی‌که چنین تفکری اشتباه است.” آیت‌الله خامنه ای همچنین هشدار داد که کاندیداها “اگر با حرف‌های خود، دشمن را به خودشان امیدوار کنند، انتخابات به ضرر ما تمام خواهد شد”.
رهبر جمهوری اسلامی ایران، در ۳۰ فروردین هم اظهار داشت: “برای یک کشور بدترین موقعیّت این است که مسئولین کشور از اخم و تهدید و تشر دشمن بترسند” و افزود: “کسی می خواهد بترسد، بترسد، امّا از طرف مردم نترسد؛ به حساب مردم نترسد”.
او همچنین در دیدار فرماندهان ارشد نیروهای مسلح در ۲۰ فروردین هشداری را بیان کرد که یادآور شعار “ما می توانیم” کاندیداهای اصولگرا بود: “دشمن تلاش می‌کند با استفاده از تاکتیک‌های جنگ روانی، در مسئولان ضعف و تزلزل ایجاد، و احساس ‘نمی‌شود و نمی‌توانیم’ را در آن‌ها القا کند.”
آیت الله خامنه ای، گذشته از چنین واکنش های غیر مستقیمی، در مواردی هم به طور مستقیم به مواضع مقام های دولتی در زمینه سیاست خارجی پاسخ داد.
وی مثلاً در سخنرانی خود برای جمعی از کارگران در ۱۰ اردیبهشت، به اظهارات اعضای دولت یازدهم و شخص رئیس جمهور در مورد نقش دولت در برطرف کردن تهدید جنگ این گونه واکنش نشان داد: “گاهی می‌شنویم و در گذشته شنیده‌ایم که بعضی‌ها فرض کنید گفته‌اند ‘ما که آمدیم مسئولیّت پیدا کردیم، توانستیم سایه‌ جنگ را از سر کشور [برداریم]’؛ نه، این حرفها، حرفهای درستی نیست؛ از بنده بشنوید، آنچه سایه‌ جنگ را، سایه‌ی تعرّض دشمن را در طول این سال‌های متمادی از سر این کشور رفع کرده، حضور مردم بوده است.”
آقای خامنه ای یک هفته بعد، در دیدار ۱۷ اردیبهشت با جمعی از معلمان، همین مضمون را با صراحت بیشتری تکرار کرد: “[در مورد انتخابات] نیایند حرفی را که بنده بصراحت بیان کرده‌ام، تعبیر کنند و تأویل کنند و بگویند ‘نخیر؛ مراد فلانی این است که این حضور مردم -فرض کنید- یک دولتی را سر کار می‌آورد که آن دولت [هیبت ایجاد میکند]’؛ نه آقا! دولتها تأثیری ندارند.”
وی همچنین دولت را به خاطر قبول کردن سند ۲۰۳۰ یونسکو مورد انتقاد قرار داد: “اینها چیزهایی نیست که جمهوری اسلامی بتواند شانه‌اش را زیر بار اینها بدهد و تسلیم اینها بشود… اینکه ما برویم سند را امضا کنیم و بعد هم بیاییم شروع کنیم بی‌سروصدا اجرایی کردن، نخیر، این اصلاً مطلقاً مجاز نیست.”

تاکید بر “بی طرفی”
شخص اول حکومت ایران، با وجود رویکرد حمایتی به محمود احمدی نژاد پیش از انتخابات ۱۳۸۸ و رویکرد انتقادی به دولت حسن روحانی پیش از انتخابات ۱۳۹۶، در آستانه هر دو انتخابات تاکید کرده که بی طرف است.
آیت الله خامنه ای به عنوان نمونه، در اول فروردین ۱۳۸۸ در مشهد گفت: “بنده یک رأی دارم، آن را در صندوق می‌اندازم. به یک نفری رأی خواهم داد، به هیچ کس دیگر هم نخواهم گفت که به کی رأی بدهید، به کی رأی ندهید”. او در ۱۴ خرداد ۱۳۸۸ تکرار کرد که “بنده در این انتخابات یک رأی بیشتر ندارم، آن رأی را هم به نظرم می‌رسد که کسی به طور مشخص نمی داند”؛ هرچند افزود که “حالا ممکن است کسانی حدس بزنند”- که درست بود.
رهبر همچنین، در اظهارنظرهایی جداگانه خواستار حضور گسترده مردم در انتخابات شد. وی در۹ اردیبهشت ۱۳۸۸ از “همه ملت ایران” خواست پای صندوق های رای بیایند. در ۱۴ خرداد نیز بر “هر کسی به استحکام این نظام علاقه‌مند است، هر که به اسلام علاقه‌مند است و هر که به ملت ایران علاقه‌مند است” واجب دانست که رای بدهد.
از سوی دیگر، رهبر جمهوری اسلامی در ماه ها و هفته های منتهی به انتخابات ۱۳۹۶ هم از بی طرفی خود در انتخابات سخن گفته است. او امروز ۲۷ اردیبهشت تاکید کرد: “من معتقد به برنده و بازنده در انتخابات نیستم زیرا هر کس رأی بیاورد، برنده‌ی اصلیِ انتخابات، نظام جمهوری اسلامی و ملت ایران هستند.” او ادامه داد: “آرای مردم امانت است و این امانت باید حفظ شود.”
آقای خامنه ای در همین ارتباط، در سخنانی در اول فروردین ۱۳۹۶ اظهار داشت: “بنده در انتخابات ها دخالت نمی‌کنم؛ هیچ‌وقت به مردم نگفته‌ام و نمی‌گویم این کس را انتخاب کنید، آن کس را انتخاب نکنید.” او افزود: “فقط یک جا بنده دخالت میکنم و آن جایی است که کسانی بخواهند در مقابل رأی مردم و انتخاب مردم بِایستند و با مزاحمت در مقابل رأی مردم، رأی مردم را بشکنند. هرکس بخواهد با نتیجه‌ آرای ملّت دربیفتد، بنده در مقابلش می‌ایستم.”
رهبر در سخنرانی دیگری در ۱۰ اردیبهشت رای مردم را “حق الناس” دانست که نباید به آن “دست درازی” شود و تاکید کرد: “من به مردم نمی‌گویم فلان‌کس را انتخاب بکنید، فلان‌کس را انتخاب نکنید”. با ذکر این توصیه که: “هر کس کشور را دوست دارد، هر کس نظام را دوست دارد، هر کس امنیّت را دوست دارد… بیاید پای صندوق؛ شرّ دشمن را این کم می کند.”
تاکید بر نقش انتخابات در کم کردن “شر دشمن”، یکی از محورهای اظهارات انتخاباتی آیت الله خامنه ای در ۱۳۹۶ بوده که ظاهرا، نشان از نگرانی بیشتر او از تهدیدهای خارجی در مقایسه با گذشته داشته است.
او در همین ارتباط، در ۵ اردیبهشت اعلام کرد که انتخابات باعث “مصونیت کشور” است و “دشمن را از تعرّض به کشور و ملّت بازمی دارد”. در ۱۰ اردیبهشت هم گفت: “اگر مردم در صحنه حضور داشته باشند، کشور در امنیّت باقی خواهد ماند… در ایران اسلامی دشمن نتوانسته کار کند، به‌خاطر حضور مردم؛ دشمن ها به‌خاطر حضور مردم بوده است که نتوانسته‌اند تعرّض کنند.”
آقای خامنه ای، در ۱۷ اردیبهشت امسال مجددا یادآوری کرد: “مهم این است که همه بیایند، همه باشند، همه نشان بدهند که حاضرند از اسلام، از نظام اسلامی، از جمهوری اسلامی حمایت کنند، دفاع کنند، مصونیّت کشورشان را حفظ کنند.”

هشدار “امنیتی”
در نهایت، دغدغه رهبر جمهوری اسلامی ایران در مورد احتمال بروز مشکلات امنیتی، از دیگر شاخص هایی است که بررسی آن در آستانه دو انتخابات ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ معنی دار خواهد بود.
به طور مشخص واضح است که در مقطع منتهی به انتخابات ۱۳۸۸، آقای خامنه ای به میزان زیاد در مورد احتمال وقوع حوادث خاص بعد از انتخابات نگرانی داشته است.
مثلا او در پیام نوروزی ۱۳۸۸ خود از “حوادثی” سخن گفت که ممکن است در طول اتفاق بیفتد: “سال جاری که از این لحظه آغاز می‌شود، سال مهمی است و امیدواریم که ملت ایران بتواند بر تجربیات گوناگون این سال هم با قدرت خود – که از ایمان به خدا سرچشمه گرفته است – غلبه کند و ان‌شاءاللَّه حوادثی را که در طول یک سال ممکن است در سطح جهان و منطقه و کشور اتفاق بیفتد، همه را به سود خود تمام کند.”
به نظر می رسد دغدغه های رهبر، با ابرازنگرانی های اصلاح طلبان در مورد سلامت انتخابات و لزوم نظارت بر شمارش آرا بی‌ارتباط نبود. به عنوان نمونه او در سخنرانی اول فروردین خود در مشهد تاکید کرد: “انتخابات به فضل الهی و به حول و قوه‌ الهی انتخابات سالمی است. من می‌بینم بعضی ها در انتخاباتی که دو سه ماه دیگر انجام خواهد گرفت، از حالا شروع کرده‌اند به خدشه کردن… چرا بیخود خدشه می‌کنند، مردم را متزلزل می‌کنند، تردید ایجاد می‌کنند؟”
آقای خامنه ای در ۹ اردیبهشت هم هشدار داد: “متأسفانه برخی دوستان بی‌انصاف و کسانی که جزو ملت هستند و توقع دارند مردم به آنها توجه کنند، با ناسپاسی علیه ملت حرف می‌زنند و با تکرار حرف دروغ دشمن، سلامت انتخابات را زیر سؤال می‌برند… چرا دروغ می‌گویند؟ چرا بی‌انصافی می‌کنند؟”
او در ۱۴ خرداد ۱۳۸۸ اعلام کرد که “مخدوش کردن چهره‌ی انتخابات” کار “رادیوهای بیگانه” است که می خواهند القا کنند “در انتخابات قطعاً تقلب انجام خواهد گرفت”. رهبر خطاب به طرفداران کاندیداها توصیه کرد: “مراقب باشید که این علاقه‌مندی‌ها به اصطکاک نینجامد؛ به اغتشاش نینجامد”؛ و در هشداری مجدد در مورد “اغتشاش”، به خود کاندیداها گفت: “نمی پسندد انسان که ببیند یک نامزدی، چه در نطق‌های تبلیغاتی، چه در سخنرانی، چه در تلویزیون، چه در غیر تلویزیون، برای اثبات خود متوسل بشود به نفی آن دیگری… جوری نباشد که منتهی بشود به ایجاد دشمنی… نگذارید این به اغتشاش منتهی بشود.”
رهبر جمهوری اسلامی ایران، حتی در هنگام رای دادن هم نگرانی خود را از امکان بروز تشنج در انتخابات ۱۳۸۸ چنین بیان کرد: “ممکن است بدخواهانی بخواهند در مراکز رأی تشنج ایجاد کنند؛ هرگونه تشنجی به ضرر صندوق‌های رأی تمام خواهد شد؛ یعنی به ضرر آرای مردم و به ضرر مردم است؛ اگر کسانی خواستند چنین تشنجی ایجاد کنند، خود مردم نگذارند.”
آیت الله خامنه ای در آستانه انتخابات ۱۳۹۶، به میزان کمتری از دغدغه های مشابه در زمینه اغتشاش حرف زده، اما تا زمان نگارش این مطلب، حداقل در یک نوبت با لحنی تند در این زمینه هشدار داده است.
آقای خامنه ای، که در ۳۰ فروردین در جمع ارتشیان هشدار داده بود دشمنان جمهوری اسلامی “دارند وسوسه می کنند که یک‌جوری انتخابات را خراب کنند”، در ۲۰ اردیهشت در جمع سپاهیان از نامزدهای انتخابات خواست “سعی کنند گسل های اعتقادی یا جغرافیایی یا زبانی یا قومی را تحریک نکنند” و “به‌خاطر خطای در تشخیص، کاری را که دشمن نیمه‌کاره انجام داده و نتوانسته پیش ببرد، به نفع دشمن تعقیب نکنند” .
وی به طور مشخص هشدار داد: “اگر کسی علیه امنیّت این کشور بخواهد قیام بکند، قطعاً با عکس‌العمل و واکنش سخت مواجه خواهد شد… در انتخابات باید امنیّت به‌صورت کامل محفوظ بماند؛ و هرکسی که از این راه تخطّی بکند، قطعاً بداند سیلی خواهد خورد.”
دو روز به انتخابات ۱۳۹۶ باقی مانده و هنوز مشخص نیست که رهبر جمهوری اسلامی ایران، در هنگام رای دادن، احتمالا چه اظهارنظر جدیدی را در مورد انتخابات انجام خواهد داد.
اما حتی با صرف نظر کردن از آنچه احتمال دارد در آینده گفته شود، مشخص است که مواضع رسمی رهبر جمهوری اسلامی ایران در آستانه دو انتخابات ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶، به طرز معنی داری متفاوت بوده اند.