فرصت‌های تهران در یک بحران دیپلماتیک

زیتون: تداوم بحران در روابط قدرت‌های عربی منطقه با کشور دو و نیم میلیون نفری قطر باعث تشویق ایران به صدور کالاهای خود به این مقصد شده است. ایران ایر، شرکت هواپیمایی ملی ایران گفته است که پنج محموله مواد غذایی به قطر فرستاده است و گزارش‌ها حکایت از استمرار صدور کالاهای ایرانی به این کشور دارد.

صدور موادغذایی گرچه از جهت اقتصادی مهم است و درهای یک بازار تازه را به روی تولیدکنندگان ایرانی می‌گشاید اما اهمیت این مراوده به مراتب بیشتر از درآمد عاید از صادرات کالا است و در میانه تنش‌های منطقه‌ای٬ یک ارزش استراتژیک دارد.

پیامدهای یک بحران

عربستان و متحدانش در منطقه با تصمیم به تحریم همه جانبه قطر حالا عملا زمینه نزدیکی هر چه بیشتر تهران و دوحه را فراهم آورده‌اند و خبر این گسترش مناسبات اقتصادی نباید آنها را شگفت زده کند. تنها ایران هم نیست که چشم به بازار اقتصادی قطر دوخته و می‌خواهد از بحران پیش آمده در روابط کشورهای عربی با حاکمان دوحه استفاده کند.

ترکیه هم دقیقا با همین هدف به قطر محموله‌های خوراکی صادر کرده است و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه حتی در مقام میانجی هم ظاهر شده و از تحریم‌کنندگان قطر تقاضا کرده که مشکلات خود را تا پایان ماه رمضان برطرف کنند. با شرایط موجود بعید به نظر می‌رسد که میانجی‌گری ترکیه دستکم در کوتاه مدت مثمرثمر واقع شد و آتش بحران تا پایان رمضان یعنی حدود ۱۵ روز دیگر پایان بیابد. هدف ریاض این است که دوحه را وادار به بازاندیشی کامل در سیاست‌خارجی‌اش کند و بنابراین آشتی در کوتاه مدت با نقشه حاکمان سعودی نمی‌خواند.

نگاهی به صحنه بازی نشان می‌دهد که تهران در حال حاضر تمایل دارد از موقعیت فراهم شده در حد مقدور استفاده کند و صدور کالا و دراختیار قرار دادن کریدورهای هوایی به خطوط پروازی قطر از جمله این موقعیت‌هاست

نگرانی عربستان به طور مشخص از نزدیکی روابط قطر و ایران است و این نگرانی در قالب ادعاهایی چون حمایت دوحه از «‌تروریسم» در منطقه بروز یافته است. قطر و عربستان در سالهای گذشته استراتژی مشترکی برای حمایت از گروه‌های نظامی مخالف دولت اسد در سوریه داشتند ولی به تدریج این اتحاد استراتژیک دچار خدشه شد.

در پیامد قطع روابط هم عربستان تصمیم گرفت که نیروهای قطری را از ائتلاف علیه شورشیان حوثی در یمن خارج کند و گمانه‌های کارشناسان حالا بر این است که گروه‌های مورد حمایت ریاض و دوحه در سوریه هم به جان هم خواهند افتاد و در نتیجه اسد برای پیروزی بر آنها راه هموارتری پیش رو خواهد داشت.

توصیه به دیپلماسی
یکی از عمده‌ترین نگرانی‌‌ها این است که آتش تنش‌های منطقه‌ای به تقویت گروه‌های تفکیری به ویژه داعش بیانجامد و جنگ‌های نیابتی که در سوریه٬ عراق٬ یمن و بحرین جریان دارد وارد فازتری شود.

شیخ محمد عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر البته گفته است که دیپلماسی را برای حل بحران میان این کشور و همسایگان ترجیح می‌دهد و گزینه نظامی برای حل این بحران وجود ندارد. برخی کشورهای اروپایی هم پیشنهاد مشابهی به عربستان و قطر داده‌اند و از انها خواسته‌اند که مشکلات را در پای میز مذاکره حل و فصل کنند.

ایالات متحده هم گرچه ابتدا موضع مشخصی در این باره نداشت اما حالا به نظر می‌رسد که از حل بحران به شیوه دیپلماتیک دفاع می‌کند. دونالد ترامپ رییس‌جمهوری ایالات متحده در نخستین واکنش به قطع روابط عربستان و قطر به شکلی واضح جانب ریاض را گرفت اما رکس تیلرسن وزیر امورخارجه‌اش بعد از چند روز این موضع را اصلاح کرد و گفت که عربستان و قطر باید به شیوه‌ای دیپلماتیک برای حل بحران دست بزنند.

سیاست احتیاط در تهران

مقام‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی از ابتدا با احتیاط درباره بحران قطر موضع‌گیری کرده‌اند و نخواسته‌اند که در وسط میدان قرار بگیرند. شاید این احتیاط را بتوان ناشی از این دانست که حضور تمام عیار جمهوری اسلامی در این بحران به عربستان این اجازه را می‌دهد تا ادعاهایش پیرامون دخالت‌های منطقه‌ای تهران با صدای رساتری دنبال کند. ادبیات مقام‌های تهران و ریاض علیه همین حالا هم آنقدر حاد هست که بتوان از آن هرگونه بهرهبرداری کرد. از همین رو دامن زدن به این خصومت احتمالا آن چیزی نیست که دیپلمات‌ها ایران در دستور کار داشته باشند.

نگاهی به صحنه بازی نشان می‌دهد که تهران در حال حاضر تمایل دارد از موقعیت فراهم شده در حد مقدور استفاده کند و صدور کالا و دراختیار قرار دادن کریدورهای هوایی به خطوط پروازی قطر از جمله این موقعیت‌هاست. بازی فراتر از این نیازمند گذشت زمان و روشن‌ شدن این موضوع است که آیا قطری‌ها همان‌طور که ادعا کرده‌اند قصد تغییر سیاست‌خارجی خود را ندارند و همچنان به خصومت و تنش با عربستان ادامه خواهند داد یا باید منتظر چرخش‌ ناگهانی دوحه و آشتی یک‌باره با ریاض بود.

البته اغلب تحلیل‌گران در این نکته متفق القول هستند که تحریم قطر به صورت دایمی و در بلند مدت قابل دوام نیست ولی هر چه این بحران زمان طولانی‌تر داشته باشد برای تهران یک مزیت سیاسی و موهبت اقتصادی است.