گسل‌های برجام باز هم فعال شدند

زیتون-‌سینا پاکزاد: تصویب طرحی برای تحریم ایران در سنای ایالات متحده بار دیگر خطر ضربه دیدن برجام را پررنگ کرده است. طرح تحریم‌هایی که از تصویب سنا گذاشته است باید به امضای رییس‌جمهوری آمریکا برسد تا قابلیت اجرایی پیدا کند اما تا همین‌جای کار هم باعث نگرانی‌های شدید درباره اثرات آن بر توافق اتمی شده است. تحریم‌هایی که در این مصوبه از آن صحبت شده٬ مربوط به آزمایش موشک‌های بالستیک است و سپاه پاسداران را هدف گرفته است.

در این طرح آمده که نه فقط شاخه برون مرزی سپاه یعنی سپاه قدس بلکه کل این نهاد «مسوول اجرای اقدام‌های بی‌ثبات کننده خارجی، حمایت از تروریسم بین‌المللی و برنامه موشک بالستیک است.» رای دهندگان به طرح گفته‌اند که دونالد ترامپ باید تا ۹۰ روز پس از اجرایی شدن این مصوبه٬ تحریم‌هایی را علیه سپاه پاسداران وضع کند.

وعده اقدام متقابل

رسانه‌های اصول‌گرایان بلافاصله پس از تصویب طرح مربوط به تحریم‌ها علیه ایران در سنای ایالات متحده بر این ادعا پافشاری می‌کنند که این طرح به معنای نقض روح و متن برجام است و جمهوری اسلامی باید در قبال آن اقدام قاطع نشان دهد. نخستین واکنش برای انجام اقدام متقابل ظاهرا قرار است از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی صورت بگیرد و گزارشها حاکی است که روز ۱۱ تیر ماه طرحی با عنوان «اقدام متقابل مجلس با مصوبه سنای آمریکا» در دستور کار نمایندگان قرار خواهد گرفت.

کمال دهقان نایب رییس اول کمیسیون امنیت ملی در این رابطه به خبرگزاری تسنیم گفته است که«سنای آمریکا نقض عهد کرد و قطعاً تصویب تحریم‌های جدید با روح برجام سازگاری ندارد.» حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی هم مصوبه تازه سنا را فراتر از یک طرح ساده دانسته و گفته که این طرح جنبه «قانون مادر» برای تحریم‌ها را دارد و می‌تواند زمینه وضع تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران را فراهم آورد.

از نظر وی این مصوبه با موادی از برجام از جمله مواد ٢۶، ٢٧، ٢٨ و ٢٩ این سند نیز تعارض دارد و همچنین مغایر ابلاغیه هشت ماده‌ای آیت‌الله خامنه‌ای است که در آن آمده «به شرطی برجام را اجرا می‌کنیم که هیچ نوع تحریمی به هیچ بهانه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران صورت نگیرد.» او نیز وعده انجام یک اقدام متقابل از سوی مجلس شورای اسلامی را داده و گفته مجلس در صدد است با تصویب یک «‌طرح مادر» مجموعه‌ اقدام‌هایی را در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی علیه آمریکا را در نظر بگیرد.

وی برای مثال اشاره کرده که «وقتی آنها سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا سپاه قدس را که از ارکان نظام جمهوری اسلامی حفاظت می کند و خط قرمز ما هستند در لیست گروه های تروریستی قرار می دهند، ما چرا ارتش آمریکا را در لیست گروه تروریستی قرار ندهیم؟»

تصمیم در هیات نظارت بر برجام

موضع دیپلمات‌های جمهوری اسلامی درباره مصوبه سنا اما به تند و تیزی مجلس شورای اسلامی نیست. حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در لندن و عضو پیشین تیم مذاکره اتمی، طی یادداشتی اشاره کرده که ادعای مغایر بودن مصوبه سنای آمریکا با توافق اتمی وین «نیاز به بررسی‌های دقیق کارشناسی دارد که حتماً تحت اشراف و هدایت مقام‌ها و نهادهای عالی صورت گرفته یا صورت خواهد گرفت».

او به طور مشخص خواهان پرهیز «از هر گونه شتابزدگی در اعلام مواضع رسمی از سوی نهادهای قانونی نظام» شده و گفته که واکنش‌های رسمی باید به زمان تبدیل این مصوبه به قانون موکول شود. سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز گرچه اعلام کرده که در واکنش به مصوبه سنا، «اقدامات متقابل و متناسبی» در هیات نظارت بر برجام اتخاذ خواهد شد اما توضیحی درباره این اقدام‌ها نداده است.

اعضای هیات نظارت بر اجرای برجام را حسن روحانی، علی‌ لاریجانی، محمدجواد ظریف، حسین دهقان، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی تشکیل می‌دهند و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان دبیر این هیات است. ولایتی به عنوان یکی از اعضای این هیات موضع خود را در قبال مصوبه سنا روشن کرده و گفته که آن را خلاف «‌روح و جسم» برجام می‌داند.

موضع تعیین کننده رهبر

قابل پیش‌‌بینی است که اصول‌گرایان در روزها و هفته‌های آتی از تریبون‌های خود خواهان شدید‌ترین واکنش ممکن به مصوبه سنا بشوند اما این موضع‌گیری رهبر جمهوری اسلامی است که تعیین کننده خواهد بود. او گرچه با توافق اتمی همراهی کرد و آن را مورد تایید قرار داد اما بلافاصله پس از اجرای برجام٬ خود را در مقام یک منتقد تعریف کرد و مدام از بدبینی‌اش به ایالات متحده گفت.

با توجه به بالاگرفتن اختلاف‌های آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی بعید نیست که این بار رهبر جمهوری اسلامی با زبانی تندتر به آمریکا حمله کند و خواهان اقدام‌های متقابل سخت‌گیرانه‌تر علیه آمریکا شود. شدت عمل از سوی ایران می‌تواند دستاوردهای روحانی برای تنش‌زدایی با جامعه‌جهانی را در معرض خطر جدی قرار دهد اما شاید این موضوع برای آیت‌الله خامنه‌ای خوشایند هم باشد. او خود به صراحت گفته که چالش «‌اگر عقلانی باشد» کم‌هزینه‌تر از سازش است.