خوزستان از خشکیدگی تا ناامنی

زیتون ـ مهسا محمدی: گرمای بی‌سابقه، خشکی شدید، کم‌آبی و بی‌آبی، قطع برق، گرد و غبار و ریزگردها، مهاجرت و کلماتی از این دست در طی سال‌های اخیر پرتعدادترین کلماتی بودند که درباره خوزستان شنیده شدند. این در حالی است که خوزستان پرآب‌ترین استان‌ ایران است.

رودهای کارون، اروند، کرخه و رودهای کوچک‌تر دیگر٬ هر کدام مسیری طولانی را در این استان می‌پیمایند . با این وجود در دهه اخیر ترکیبی از عوامل مختلف از تغییر اقلیم و خشک‌سالی گرفته تا مدیریت غلط و تصمیم‌های غیرکارشناسی٬ در حال مبدل کردن این منطقه نفت‌خیز و آب‌خیز به سرزمینی غیرقابل سکونت است که مردمانش در حال رها کردن آن هستند، گویی که مانند ۳۰ سال پیش جنگی درگرفته و باز خوزستان خط مقدم است.
هفته گذشته در وضعیتی سپری شد که در اهواز و شهرهای دیگر خوزستان دما همواره بالای ۵۰ درجه ماند. در این دما ، مصرف و در نتیجه فشار به زیرساخت‌های انرژی بالا رفت و در نتیجه قطعی برق به یکی دیگر از بحران‌های این استان بدل شد. همزمان، کمبود و گاهی نبود آب٬ بحران را افزایش داد.
«برخی از بخش‌ها، روستاها و شهرهای استان خوزستان، یک یا دوماه است که مردم آب ندارند و آب‌های زیرسطحی این استان به اتمام رسیده است. تامین آب مورد نیاز این مردم محروم با تانکر انجام می‌شود این در حالیست که اکثر این روستاها در چند قدمی سدها و رودخانه‌ها قرار دارند». این توصیف نماینده مردم ایذه و باغملک از وضعیت حوزه انتخابیه خود است.
به این بیافزاییم مشکل ریزگردهای این استان را که نه فقط در تابستان که در تمام سال وضعیت آن را در حالت بحرانی نگاه می‌دارد. به گفته غلامرضا گودرزی عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، بیشترین میزان گرد و غبار ثبت شده در جهان پنج هزار میکروگرم برمترمکعب بوده اما در خوزستان تا ۲۲ هزار میکروگرم بر مترمکعب ثبت شده است٬ به طوری که میزان دید افقی به ۵۰ متر می‌رسید.
مجموعه این عوامل خوزستان را تبدیل به منطقه‌ای بحران زده کرده است که برای اداره امور روزانه٬ اداره کل امور بحران استان وارد عمل شده و زندگی از روال عادی خود خارج شده است. ستاد بحران این استان در اطلاعیه‌ای کاهش ساعات کاری ادارات را اعلام کرد و ساعت پایان کار ادارات تا ساعت ۱۳ کاهش یافت.

خطیب جمعه اهواز خواهان مدیریت آسیب‌های ناشی از گرما شد و مهم‌ترین آسیب‌ را که به مهاجرت منجر می‌شود کاهش درآمد مردم دانست.

او با توجه به کاهش ساعت کاری ادارات و بخش خصوصی و در نتیجه کاهش درآمد، ‌ثابت ماندن میزان مالیات را ظلم به مردم خوزستان دانست. حسن زاده همچنین خواست که «بودجه‌های ملی به استان بیاید» چرا که هم‌زمان با کاهش درآمد٬ هزینه‌های مردم با افزایش مصرف انرژی به دلیل گرمای زیاد بالا رفت. او در خواست کرد که تعرفه‌ها در شهرهایی چون اهواز، خرمشهر و آبادان و شهرهایی که دمای ۵۰ درجه داشتند، کاهش پیدا کند. وی همچنین از رییس‌جمهور خواست که در تشکیل کابینه خود حداقل یک وزیر را از استان خوزستان انتخاب کند که پیگیر این معضلات باشد.
معصومه ابتکار هم شرایط این استان را «دشوار» خواند و هفته گذشته در رأس هیاتی ۳۰ نفره از مهمانان نخستین اجلاس گرد و غبار سازمان ملل در ایران به همراه اریک سولهایم – معاون دبیرکل و رئیس برنامه محیط زیست سازمان ملل، برای بازدید از کانون های گردوغبار به خوزستان سفر کرد و از هورالعظیم، به عنوان یکی از مهمترین این کانون‌ها دیدن کرد.

نفت بلای جان خوزستان شد

کیامرث حاجی‌زاده مدیرکل مدیریت بحران خوزستان می‌گوید که انجام برخی سیاست‌های غلط موجب بروز بحران ریزگردها است. در تالاب هورالعظیم، استخراج نفت به خشک شدن هور انجامید در حالی که این امکان وجود داشت که در اینجا نیز استخراج نفت مانند خلیج فارس انجام شود و تجهیزات نفتی مطابق با عمق یک یا دو متری هورالعظیم در نظر گرفته شود. این که حوضچه‌های آبریز هور برای استخراج نفت خشک شد، کاری غیرکارشناسی بود.
برای شناسایی عوامل ایجاد ریزگردها تحقیقات زیادی انجام شد و نتیجه ها حاکی از آن است که ۳۵ درصد گرد و غبارهای خوزستان ناشی از کانون‌های داخلی است که به دلیل نزدیکی به شهرها به ویژه شهرستان اهواز، بسیار مشکل آفرین هستند.

باقی آن هم منشا خارجی دارد به این معنای که تغییر اقلیم به همراه سیاست‌های غلط زیست محیطی در داخل ایران و همچنین در کشورهای همسایه دست به دست هم داد تا وضعیت به این نقطه بحرانی برسد. دو سوم تالاب هورالعظیم در کشور عراق و یک سوم آن در ایران واقع است. در عراق نیز سیاست‌های مشابهی مانند تخلیه بخش‌هایی از باتلاق برای گرفتن زمین برای کشاورزی و اکتشاف نفت تالاب را به خشکی کشاند.
حال معصومه ابتکار می‌گوید که برای کنترل کانون‌های داخلی ریزگرد با همکاری وزیر نفت ۷۰ درصد تالاب هورالعظیم آبگیری شده است و چهار میلیارد متر مکعب آب شیرین از کرخه وارد هورالعظیم شد. اصولگرایان منتقد دولت اما می‌گویند که این دروغ است و فقط مقداری فاضلاب شهری به این تالاب ریخته شده است.

ابتکار همچنین می‌گوید که برای رای‌زنی با همسایه‌های موثر در این بحران٬ ستاد ملی مقابله با گردو غبار در سال ۹۲ تشکیل شده است و او در سال ۹۲ برای مذاکره به کشور عراق رفته تا با هم عملیات اجرایی کاشت درخت را داشته باشند، اما با وجود بحران‌های سیاسی در عراق امکان پیش‌‌برد طرح محیط زیست محیطی وجود ندارد. حال او امیدوار است که بعد از اجلاس گرد و غبار که هفته گذشته در تهران انجام شد و با توجه به بیانیه وزرا که در آن بر ضرورت عزم جهانی برای مقابله با گرد و غبار تاکید شد این اقدام بتواند به تعیین ساز و کارها و چارچوب‌هایی از سوی سازمان ملل و آژانس‌های مختلف آن برای حل و فصل موضوع در ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای همچنین افزایش همکاری‌ها میان کشورها منجر شود. هر چند این سندها تعهدآور نیست و فقط توصیه‌ای و فنی است.
بنابر گزارش‌های موجود خوزستان در سال‌های ۸۵ تا ۹۵ با کاهش شدید نرخ رشد جمعیت مواجه بود. در این مدت نرخ رشد جمعیت از ۱.۳۳ به ۰.۸۷ کاهش یافته است که کارشناسان یکی از عوامل اصلی آن را٬ شرایط نامساعد زیست محیطی در این استان می‌دانند. به نظر می‌رسد که با روند فعلی مهاجرت ناشی از شرایط نامساعد زندگی در این استان، در دراز مدت، مشکل اقلیمی و زیست محیطی منطقه را تبدیل به مشکل جمعیتی و حتی امنیتی خواهد کرد که کنترل آن به مراتب سخت‌تر خواهد بود.