تیرهایی به سمت سیبل برجام

زیتون-سینا پاکزاد: امضای دونالد ترامپ پای طرح تحریمی تازه علیه جمهوری اسلامی باعث شده است که نگرانی‌ها درباره سرنوشت توافق اتمی بالا بگیرد. اکنون مهم‌ترین سوال این است که آیا تحریم‌های تازه می‌تواند زمینه‌ای برای لغو این توافق باشد یا نه.

طبق طرحی که روز چهارشنبه (۱۱ مرداد) به امضای رییس جمهوری ایالات متحده رسید در ظرف ۹۰ روز آینده دولت او باید سپاه پاسداران، مقام‌ها، نمایندگان و اشخاص وابسته‌ به آن در خارج از ایران را به اتهام‌ حمایت از تروریسم مورد تحریم قرار دهد.

مقام‌های ایران می‌گویند که تحریم‌های تازه آمریکا را بدون پاسخ نخواهند گذاشت با این حال لحن آنها به اندازه‌ای تند نیست که بتواند خطر از دست رفتن برجام را برجسته کند.

علی لاریجانی هفته گذشته در واکنش به تحریم‌های تازه گفته بود نباید درباره این طرح‌ «‌اضطراب بلاوجه» ایجاد کرد زیرا «این که در خبر گفته شد این موضوع مادر تحریم‌ها است، واقعیت ندارد به دلیل این که قسمت زیادی از تحریم‌ها نیز در حال حاضر وجود دارد.»

حسن روحانی نیز در موضعی مشابه رییس مجلس گفته :«تحریم‌های ایران در واقع تکرار تحریم‌های گذشته بود و این نشان آن است که حربه تحریم آمریکا نسبت به گذشته بسیار کند شده است.» عباس عراقچی معاون وزیر امورخارجه هم طرح مصوب کنگره و سنای آمریکا را «تجمیع تحریم‌های موجود در زمینه مسائلی چون تروریسم، حقوق بشر، مسائل موشکی و تسلیحاتی» خوانده است.

علیرغم این موضع‌گیری‌ها که به نظر می‌رسد هدف از آن کاهش حساسیت ‌در میان تندروهای ایران است یک طرح مقابله به مثل هم در مجلس شورای اسلامی در دستور کار قرار دارد و طبق گفته لاریجانی قرار است «در اولین جلسه علنی مجلس پس از مراسم تحلیف» پیگیری شود. هنوز جزییاتی از این طرح ارائه نشده و مشخص نیست که چه تدابیری در آن مدنظر قرار گرفته است.

یکی از دلایلی که ایران را در موضع‌گیری رادیکال علیه تحریم‌های تازه آمریکا مردد کرده است می‌توان مربوط به اختلاف‌هایی دانست که بعد از ریاست جمهوری دونالد ترامپ میان آمریکا و متحدان غربی‌اش به وجود آمده است.

ایران امیدوار است که آمریکا در شرایط کنونی به دلیل اتخاذ سیاست‌هایی که بقای برجام را در معرض خطر قرار می‌دهد از سوی متحدان غربی‌اش مورد ملامت قرار بگیرد.

در داخل آمریکا هم اختلاف‌ها درباره نحوه مواجهه با برنامه اتمی جمهوری اسلامی بسیار جدی است و حتی رکس تیلرسن وزیر امورخارجه این کشور هم در مصاحبه‌ای اذغان کرده که با رییس‌جمهور در مورد نحوه راست‌آزمایی تعهد‌های ایران در برجام اختلاف دارد.

صدای اصول‌گراها در فضای کنونی و بعد از تحریم‌های تازه آمریکا بیشتر هم شنیده می‌شود و موضع‌ تند احتمالی آیت‌الله خامنه‌ای نیز به آنها جوازی جهت زیر سوال بردن بیش از پیش برجام خواهد داد

او با این وجود گفته که ایران روح توافق هسته‌ای را نقض می‌کند و آمریکا با متحدان خود همکاری می کند تا مطمئن شود، تهران این توافق را کاملا اجرا خواهد کرد.

نشریه فارین پالسی حدود دو هفته پیش یعنی در روز ۳۰ تیر با انتشار گزارشی افشا کرده بود که ترامپ در پی نارضایتی از توافق هسته‌ای «گروهی از کارمندان معتمد کاخ سفید» را مامور کرده است تا به دنبال «پرونده‌ای بالقوه» برای اثبات پایبند نبودن ایران به برجام طی ۹۰ روز آینده باشند.

ترامپ در طول کارزار انتخاباتی‌اش بارها دولت اوباما را بابت توافق اتمی با ایران مورد حمله قرار داد و آن را یکی از بدترین توافق‌های تاریخ آمریکا نامید. بنابر ادعای ترامپ در این توافق پول بسیاری به ایران داده شده است و جمهوری اسلامی به جا آن که سپاسگزار آمریکا باشد به اقدام‌های بی‌ثبات کننده‌اش در منطقه شتاب بخشیده است.

استراتژی تهران در قبال برجام چندان پیچده نیست و معادله ساده آن از این قرار است که تا هر زمان سود این توافق بیش از ضررهایش باشد٬ ایران از آن خارج نخواهد شد. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در همین زمینه گفته:«آمریکا به دنبال خروج از برجام با هزینه ایران است که قطعا این فرصت از سوی ما در اختیار این کشور قرار داده نخواهد شد و البته این به مفهوم حفظ برجام با هر هزینه‌ای نیست.»

ایران همچنین یک سیاست مقابله به مثل گام به گام را در قبال برجام اتخاذ کرده است و حسن روحانی درباره این تاکتیک گفته:«اگر دشمن بخشی از عهد را زیر پا گذاشت ما هم بخشی را زیر پا می‌گذاریم و اگر همه عهد را زیر پا گذاشتند، ما هم عهد را زیر پا خواهیم گذاشت.»‌

آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی خرداد ماه سال گذشته و زمانی که کاندیداهای ریاست‌جمهوری آمریکا درباره آینده برجام موضع‌گیری می‌کردند این سیاست مقابله به مثل گام به گام را برای نخستین بار علنی کرد. او گفت:«ما برجام را نقض نمی‌کنیم لکن اگر طرف مقابل نقض کند که الان نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا دارند تهدید می‌کنند که برجام را پاره می‌کنیم؛ اگر آنها برجام را پاره کردند ما آن را آتش می‌زنیم».

شاید بتوان مهم‌ترین واکنش عملی ایران به طرح‌ تحریم تازه آمریکا را انجام آزمایش موشک سیمرغ در روز ۵ مرداد دانست. طبق گزارش‌ها ، این موشک ماهواره‌بر که ساخت صنایع هوافضای ایران است، قدرت آن را دارد تا ماهواره‌هایی تا وزن ۲۵۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار داد.‌

آمریکا می‌گوید این آزمایش به معنی نقض روح توافق اتمی است و بر همین اساس هم وزارت خزانه‌داری این کشور در روز ۶ مرداد٬ ۶ شرکت وابسته به گروه صنعتی «شهید همت» را در فهرست سیاه تحریم خود قرار داد. در بیانیه این وزارت‌خانه آمده بود که این تحریم واکنشی است به فعالیت‌های تحریک‌آمیز موشکی ایران و از جمله آزمایش موشک ماهواره‌بر سیمرغ.

انتظار می‌رود تحریم‌های تازه آمریکا هم باعث افزایش تحرک ایران در زمینه توسعه برنامه موشکی شود. آزمایش‌های موشکی که ایران بعد از برجام انجام داده است عملا حساسیت‌های جهانی را نسبت به جمهوری اسلامی تشدید کرده و کار را برای دیپلمات‌ها سخت ساخته است.

حسن روحانی در مناظره تلویزیونی انتخاباتی‌اش نسبت به این مانور‌های موشکی موضع‌ منفی گرفت و گفت: «برای برهم زدن برجام شهرهای زیرزمینی را نشان دادند و روی موشک‌ها شعار نوشتند.» حرف‌های او با واکنش شدید اصول‌گرایان روبرو شد.

آنها مدعی بودند که روحانی عملا منافع ملی ایران در دفاع از کشور را نادیده گرفته و دنبال حفظ برجام به هر قیمتی است. صدای اصول‌گراها در فضای کنونی و بعد از تحریم‌های تازه آمریکا بیشتر هم شنیده می‌شود و موضع‌ تند احتمالی آیت‌الله خامنه‌ای نیز به آنها جوازی جهت زیر سوال بردن بیش از پیش برجام خواهد داد.

روحانی در آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش نیازمند اثبات درستی ادعایش برای دفاع از برجام است ولی تحریم‌های آمریکا و تحرک‌ تندروها همچون دو لبه چاقو برای استراتژی اتمی دولت خطر آفرین شده‌‌اند.