زیتون-‌مهدی تاجیک: همان‌طور که انتظارش می‌رفت حسن روحانی برای گرفتن رای اعتماد وزیران پیشنهادی‌اش کار چندان سختی پیش رو نداشت و از میان چهره‌های پیشنهادی او تنها حبیب‌الله بی‌طرف بود که نتوانست نظر موافق اکثریت نمایندگان را برای نشستن در کابینه دوازدهم جلب کند. حالا به رغم‌ همه نارضایتی‌ها که گروهی از حامیان روحانی نسبت به خلف وعده او در معرفی وزیر از میان زنان و اقلیت‌های مذهبی داشتند کابینه بعدی کار خود را به صورت رسمی آغاز خواهد کرد.

کمترین رای‌ برای‌ جوان‌ترین

تحلیل‌ نتایج آرا نمایندگان مجلس به وزیران پیشنهادی٬ برخی از معناهای پنهان این آراء را فاش می‌سازد. برای مثال محمدجواد آذری جهرمی علیرغم حمایت‌های شدید روحانی با اکثریتی شکننده به کابینه راه یافت.

او از مجموع ۲۷۹ رای تنها ۱۵۲ رای بدست آورد٬ ۱۲۰ نفر با وزارت او مخالفت کردند و هفت نفر هم رای ممتنع دادند. به نظر می‌رسد که آرای مخالف جهرمی بیشتر از سوی فراکسیون امید بوده‌ است که نسبت به سابقه حضور او در وزارت اطلاعات دوره محمود احمدی‌نژاد قانع نشده‌اند.

برخی از فعالان مدنی و سیاسی می‌گویند که جهرمی در جریان سرکوب‌های پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ بازجوی آنها بوده است و در عملیات تفتیش از منازل هم حضور داشته است. جهرمی این ادعاها را رد کرده و می‌گوید که مسوولیت زیر ساخت برای بخش شنود وزارت اطلاعات را به عهده داشته است.

اعتراض‌ها نسبت به انتخابات جهرمی برای پست وزارت ارتباطات و فناوری در یکی دو هفته گذشته بالا گرفته بود و کاربران در شبکه‌های اجتماعی یک کارزار مجازی را برای ترغیب نمایندگان به مخالفت با او ترتیب دادند. کارزاری که گرچه برای کنار راندن جهرمی از پست وزارت موفق نبوده است اما به نظر می‌رسد که در ریزش آراء او موثر بوده و باعث شده که این جوان‌ترین وزیر پیشنهادی با کمترین موافق به کابینه راه پیدا کند.

سه فرضیه برای عدم اعتماد به بی‌طزف

امروز باید برای حبیب‌الله بی‌طرف روز سخت و غم‌انگیزی باشد. او به عنوان تنها فردی از میان وزیران پیشنهادی روحانی که با اقبال نمایندگان روبرو نشد باید به جای حضور در جلسه کابینه به خانه برگردد. تنها ۱۳۳ نماینده حاضر شدند به او رای اعتماد بدهند در حالی که وی ۱۳۲ نفر مخالف و ۱۸ نفر ممتنع را در سبد آرای خود داشت.

بی‌طرف برای رسیدن به کرسی وزارت نیازمند حداقل ۱۴۴ رای نمایندگان بود. درباره دلایل عدم رای‌اوری بی‌طرف برخی از نکته‌ها بیشتر از همه مورد توجه است. نخست این که روحانی در دفاع از بی‌طرف بسیار محتاطانه‌ عمل کرد و این تلقی ایجاد شد که خودش هم چندان اصراری به وزارت او ندارد. دلیل دوم به نقش بی‌طرف در سد‌سازی‌ها و موضوع‌های مورد مناقشه انتقال آب در خوزستان و مناطق غربی‌ کشور برمی‌گردد که نمایندگان آن مناطق را نسبت به حضور مجدد او در حوزه وزارت نیرو بدبین کرده بود. با این حال یک فرضیه دیگر هم وجود دارد که رای منفی بی‌طرف به واسطه نزدیکی‌اش به اصلاح‌طلبان بوده است.

معنای نمادین رای به وزیر دفاع

بالا‌ترین رای نمایندگان را امیر حاتمی برای نشستن بر کرسی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بدست آورد و موفق شد نظر موافق ۲۶۱ نماینده مجلس را به خود جلب کند. او تنها ۱۰ رای مخالف داشت و ۱۳ نفر هم با رای ممتنع به وی٬ مایل به موضع‌گیری مثبت و منفی درباره این سرتیپ ارتش نبودند.

در جلسه بررسی صلاحیت هم هیچ کس در مخالفت با او سخنی نگفت و حالا برای نخستین بار یک فرد از ارتش روی صندلی وزارت دفاع جمهوری اسلامی می‌نشیند. دلیل رای قاطع نمایندگان به وزیر دفاع مشخص است و از جهت نمادین این معنا را مخابره می‌کند که مجلسی‌ها به رغم اختلاف‌نظرهای سیاسی در حمایت از نیروهای نظامی با یکدیگر اتفاق‌نظر دارند.

انتخاب‌هایی که اصلاح‌طلبان را سرخورده کرد

تنها رای آوردن آذری جهرمی نبود که حامیان اصلاح‌طلب روحانی را ناخرسند کرد دو نفر دیگر از وزیران پیشنهادی یعنی علی ربیعی و عبدالرضا رحمانی فضلی با رای موافق نمایندگان روبرو شدند و انتخاب دوباره‌شان برای اصلاح‌طلبان خبر خوشی نیست.

ربیعی برای مثال متهم است که در مسیر احیای انجمن صنفی روزنامه‌نگاران سنگ اندازی کرده و حتی زمانی که روزنامه‌نگاران راضی شدند انجمنی جایگزین را تنها برای استان تهران تاسیس کنند هم با کارشکنی از سوی وزیر کار مواجه شدند.

رحمانی فضلی هم از نظر اصلاح‌طلبان یکی از مایوس‌کننده‌ترین انتخاب‌های روحانی بوده است. او یکی از چهره‌های نزدیک به لاریجانی است و حضورش در کابینه یازدهم به مثابه باج به لاریجانی جهت همراهی دولت و مجلس تلقی می‌شد. انتظار می‌رفت حالا که دولت و مجلس همسو‌تر شده‌اند روحانی چهره‌ای تازه را جایگزین رحمانی فضلی کند اما به نظر می‌رسد که هنوز مصلحت‌های سیاسی او در گزینش نیروها برای کابینه تا چه حد پررنگ است. ۲۵۰ رای اعتمادی که رحمانی فضلی گرفت ثابت می‌کند که اصول‌گرایان مجلس تا چه حد مایل به حضور دوباره او در سمت وزارت کشور هستند.

وزن اصول‌گرایان معتدل

دو وزیر استراتژیک کابینه روحانی یعنی محمد جواد ظریف و بیژن زنگنه هم با رای اعتماد قابل توجهی به هیات دولت دوازدهم می‌روند. ظریف موفق به کسب ۲۳۰ رای مثبت از نمایندگان شد و زنگنه هم نظر مثبت ۲۳۶ نماینده را به خود جلب کرد. رای قابل توجه آنان در شرایطی اتفاق می‌افتد که هر دو این وزیران در ۴ سال گذشته با شدید‌ترین حملات از سوی اصول‌گرایان روبرو بودند.

ظریف برای توافق اتمی و تلاش برای کاهش تنش با غرب بارها شماتت شد و قراردادهای نفتی که در دوران وزارت زنگنه بسته شد هم موجی از مخالفت را میان اصول‌گرایان برانگیخت که مدعی بودند این قراردادها یادآور «‌ترکمانچای‌» است. رای بالای آنها  اما ثابت می‌کند که وزن اصول‌گرایان معتدل در مجلس دهم بالا است.

اداره دولت با بودجه‌ای که نیست

حالا کابینه با دو جای خالی تشکیل خواهد شد. یکی کرسی وزارت علوم٬ تحقیقات و فناوری که روحانی هنوز فردی را برای تصدی آن پیشنهاد نکرده است و یکی هم کرسی وزارت نیرو که وزیر پیشنهادی‌اش با ناکامی صحن علنی مجلس را ترک کرد. روحانی پیش از رای‌گیری درباره وزیران پیشنهادی‌اش به سختی‌های کار دولت در شرایط فعلی اشاره کرد و گفت «در شرایط امروز دنیا، برای اروپا، آمریکا و آسیا و دیگر قاره‌ها هم مسیر حکمرانی ساده و هموار نیست تا چه رسد به ما در منطقه پر آشوب و مشکلاتی که از گذشته برای همه ما باقی مانده است»

او با برشمردن هزینه‌های بالای دولت برای تامین صندوق‌های اعتباری٬ یارانه نقدی و صندوق توسعه و بدهکاری دولت به بخش خصوصی و بانک مرکزی گفت که نیمی از بودجه به این شکل هزینه شده است و «دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند پس ما شرایط سختی پیش رو داریم.» همین تحلیل رییس‌جمهور از اوضاع نشان می‌دهد که او برای برآورده کردن وعده‌هایی که در تبلیغات انتخاباتی داده بود چه وضعیت دشواری‌ را پیش‌رو دارد.