پاکستان عرصه جدید رقابت ایران و عربستان

زیتون- علی مهتدی: پاکستان رفته رفته در حال افزودن به حجم بازیگری خود در خاورمیانه است. این کشور به عنوان تنها کشور منطقه که دارای انرژی هسته‌ای و کلاهک اتمی است، اکنون نگاه خود را از اختلافاتش با هند و افغانستان تغییر داده و تلاش دارد تا خود را وارد معادلات منطقه کرده و از دو طرف اصلی درگیری یعنی ایران و عربستان امتیازاتی گرفته و به سود یکی از آن دو جبهه‌گیری کند.

در عین حال پاکستان به خاطر اقلیت قابل توجه شیعه در این کشور و همسایگی با ایران قصد ندارد با نزدیکی بیش از حد به عربستان باعث شود تا به درگیری‌های مذهبی سنی ـ شیعه دامن زده و خود را بیش از این درگیر تنش‌های فرقه‌ای کند.

یک ماه قبل و زمانی که عربستان اعلام کرد ائتلاف بزرگ ضد تروریسم را تشکیل داده، پاکستان با احتیاط اعلام کرد که از قبل در جریان این ائتلاف نبوده و نمی‌تواند در آن عضویت داشته باشد. با این حال مسئولان پاکستانی به خاطر روابط نزدیکی که بین اسلام‌آباد و ریاض وجود دارد، پس از حمله به سفارت عربستان در تهران، اندکی موضع‌گیری خاکستری معمول خود در تنش بین ایران و عربستان را کنار گذاشته و ضمن محکوم کردن این حمله گفتند که در صورت هرگونه تعرض به خاک عربستان در کنار این کشور خواهند ایستاد.
«محمد بن سلمان نایب» ولی‌عهد عربستان بلافاصله پس از حمله به سفارت این کشور در تهران به اسلام‌آباد سفر کرده و خواستار موضع‌گیری رسمی پاکستان در این میان شد. به گزارش شبکه الجزیره، «نواز شریف» نخست‌وزیر پاکستان در جریان دیدار با محمد بن سلمان تاکید کرد که «ملت پاکستان همواره در برابر هرگونه تهدید خاک عربستان و وحدت ملی این کشور در کنار مردم آن خواهد ایستاد».

محمد بن سلمان در این سفر همچنین با ژنرال رحیل شریف فرمانده ارتش پاکستان دیدار کرد. «رویترز»گزارش داد که در این دیدار طرف عربستانی جزییات همراهی پاکستان با ائتلاف ضد تروریسم به رهبری عربستان را تشریح کرد. بیانیه ارتش پاکستان پس از خاتمه این دیدار اما هنوز هم مشارکت فعال این کشور در ائتلاف را در سایه‌ای از ابهام قرار داده است.

در این بیانیه آمده است: «رحیل شریف و محمد بن سلمان در دیدار بین خود مسائل مربوط به امنیت منطقه را بررسی کردند و طرف پاکستانی به مسئول عربستانی اطلاع داد که امنیت کشورهای خلیج فارس اهمیت شایان توجهی برای پاکستان دارد».

اکثر سیاست‌مداران بانفوذ پاکستان بر این عقیده هستند که سیاست میانه‌روی بین ایران و عربستان و تلاش جدید اسلام‌آباد برای ایفای نقش میانجی در این بین، تنها و بهترین کاری است که می‌توان انجام داد.

عربستان پیش از سفر محمد بن سلمان نیز ظرف یک ماه گذشته تلاش‌هایی برای همراه کردن اسلام‌آباد با خود در مواجهه با ایران کرده بود.

«عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان روز هفتم ژانویه به اسلام‌آباد رفته و با نواز شریف نخست‌وزیر این کشور دیدار کرد. در جریان این سفر که در بحبوحه تنش‌های پس از اعدام «شیخ نمر» صورت گرفته بود، پاکستان هیچ قولی برای قطع رابطه سیاسی با ایران و پیوستن به دیگر کشورهای سنی منطقه نداد و در مقابل پیشنهاد داد که از روابط نسبتاً خوبش با طرفین تنش استفاده کرده و نقش میانجی را در این بین ایفا کند.

رویترز پس از سفر الجبیر به اسلام‌آباد در گزارشی نوشت: «نواز شریف از دیدار با جبیر از طرفین تهران و ریاض خواست تا به سود وحدت مسلمانان، اختلافات خود را به شکل مسالمت‌آمیز حل کنند. «مشرف الزیدی» تحلیل‌گر ساکن پاکستان می‌گوید که این کشور قادر به تحمل آنچه که عربستان می‌خواهد نیست و ریاض باید بداند که پاکستان بازنده اصلی افزایش درگیری میان شیعه و سنی در منطقه و به خصوص ایران و عربستان خواهد بود. در نتیجه مسوولان پاکستانی تصمیم گرفتند در دیدارهای خود با عادل الجبیر حداکثر تا آن اندازه به او امتیاز دهند و جانب عربستان را بگیرند که هم الجبیر راضی این کشور را ترک کند و هم همسایه ایرانی برانگیخته نشود.

به گزارش رویترز «پاکستان تلاش دارد تا روابط تجاری خود با ایران و عربستان را بدون توجه به تنش‌های فی‌مابین گسترش دهد و به خصوص به دنبال عقد قراردادهایی برای دریافت انرژی است. پاکستان بسیار امیدوار است تا با رفع مجازات‌ها و تحریم‌ها علیه ایران بتواند از این کشور گاز طبیعی وارد کند و در عین حال اسلام‌آباد و ریاض روابط نزدیکی هم دارند به طوری که نواز شریف پس از کودتای نظامی علیه خود در دهه اول قرن جاری میلادی، مدتی را در عربستان به سر برد».

به نوشته‌ی رویترز، پاکستان از مدت‌ها قبل به یکی از اهداف عربستان تبدیل شده به طوری که «در سال ٬۲۰۱۴عربستان مبلغ یک و نیم میلیارد دلار را به عنوان هدیه و برای افزایش نقدیندگی پاکستان در اختیار این کشور گذاشت».

«طاهر مالک» استاد دانشگاه ساکن اسلام‌آباد در مصاحبه با دویچه‌وله عربی در مورد موضع‌گیری‌های اخیر کشورش در تنش بین ایران و عربستان گفت: «واقعیت این است که با وجود اقلیت قابل توجه شیعه در پاکستان، این کشور بیش از هر جای دیگری در خطر تنش‌های مذهبی و قومیتی است. ایران و عربستان هر دو برای پاکستان اهمیت دارند. از یک طرف ایران همسایه مستقیم پاکستان است و از طرف دیگر، عربستان شریک دیرین و هم‌پیمان قدیمی پاکستان محسوب می‌شود. منافع ملی پاکستان ایجاب می‌کند که منفعت کشور بر سود یک قوم یا مذهب ویژه ارجح باشد».

اکثر سیاست‌مداران بانفوذ پاکستان بر این عقیده هستند که سیاست میانه‌روی بین ایران و عربستان و تلاش جدید اسلام‌آباد برای ایفای نقش میانجی در این بین، تنها و بهترین کاری است که می‌توان انجام داد. به گزارش دویچه‌وله عربی «ایفای نقش میانجی میان ایران و عربستان نه تنها جایگاه پاکستان را در منطقه حفظ می‌کند٬ بلکه ترمز تنش‌های طایفه‌ای داخلی در این کشور را نیز می‌کشد. در هر صورت عربستان مهم‌ترین صادرکننده نفت به پاکستان است و ایران نیز به زودی و بعد از رفع کامل تحریم‌ها، به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گاز به پاکستان تبدیل می‌شود».

پس از اینکه گفته شد پاکستان در پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای ایران در دهه‌های گذشته نقش داشته، این بار سعودی‌ها منتظرند تا با اوج گرفتن تنش‌ها با ایران از این اهرم نیز استفاده کنند.

«قاضی خلیل‌الله» سخنگوی وزارت خارجه پاکستان نتوانسته اضطراب کشورش از درگیر شدن احتمالی بین ایران و عربستان را پنهان کند و هفته‌ی گذشته گفته: «افزایش روز افزون تنش بین ایران و عربستان باعث نگرانی شدید پاکستان شده است و ما نمی‌توانیم این موضوع را پنهان کنیم که حل این اختلاف تا چه اندازه به سود امت اسلام است».

بسیاری از تحلیل‌گران منطقه معتقدند یکی از مواردی که باعث می‌شود عربستان به هیچ وجه اجازه ندهد پاکستان را از دست بدهد، امید این کشور برای در اختیار گرفتن تجربه‌ها و دانش هسته‌ای از پاکستان است.

پس از اینکه گفته شد پاکستان در پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای ایران در دهه‌های گذشته نقش داشته، این بار سعودی‌ها منتظرند تا با اوج گرفتن تنش‌ها با ایران از این اهرم نیز استفاده کنند. این موضوع تا بدان‌جا برای کشورهای غربی و به خصوص آمریکا باعث نگرانی شده بود که در اوایل تابستان گذشته، «عزیز احمد» وزیر خارجه پاکستان به واشنگتن رفت و از آنجا اعلام کرد که «کشورش هیچ نیتی برای فروش فن‌آوری هسته‌ای به عربستان ندارد و استفاده‌اش از این فن‌آوری تنها در جهت دفع خطراتی است که از جانب شبه جزیره هند احساس می‌کند».

بی‌بی‌سی در مورد سفر عزیز احمد به واشنگتن گزارش داد: «گمانه‌زنی‌ها و اخبار درز یافته حاکی از این است که عربستان و شاید امارات متحده عربی تلاش دارند تا برای مقابله با احتمال دستیابی ایران به فن‌آوری هسته‌ای لازم برای تولید کلاهک اتمی، چندین بمب اتم از پاکستان خریداری کنند، ولی وزیر خارجه پاکستان در واشنگتن تاکید کرد که این کشور به هیچ وجه با عربستان در حال مذاکره بر سر موضوعات هسته‌ای نیست».

«جونا بلانک» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات راند در آمریکا در تحلیلی نسبت به چشمداشت‌های عربستان در قبال پاکستان و تلاش این کشور برای انضمام قطعی پاکستان به اردوگاه خودش در مقابل ایران نوشت: «عربستان می‌گوید که به خرید فن‌آوری هسته‌ای از پاکستان علاقه‌ای ندارد ولی این طور نیست. پس از اینکه مشخص شد عبدالقدیر خان پدر بمب هسته‌ای پاکستان٬ اطلاعاتی را به ایران، لیبی و کره شمالی فروخته بود، عربستان احساس کرد که در «بازار هسته‌ای» باید وارد رقابت شود که به این زودی‌ها درش بسته نمی‌شود. برای کشوری که سالی هشتاد میلیارد دلار بودجه نظامی دارد، هیچ مبلغی زیاد به نظر نمی‌رسد».