جام برجام در وضعیت کج‌دار و مریز

زیتون-‌سینا پاکزاد: وزیران امورخارجه ایران و آمریکا روز چهارشنبه به همراه سایر همتایان خود در گروه ۵ به علاوه یک بار دیگر دور یک میز خواهند نشست و دیدار آنها در شرایطی اتفاق می‌افتد که سایه نگرانی درباره آینده برجام بیش از همیشه سنگین شده است.

جلسه روز چهارشنبه که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد اتفاق خواهد افتاد اولین دیدار محمدجواد ظریف و رکس تیلرسون نیز خواهد بود و رسانه‌ها و محافل دیپلماتیک درباره نحوه مواجهه آن دو با یکدیگر بسیار کنجکاو و حساس هستند.

روح مرئی برجام

دیدارها و تماس‌های وزیران امورخارجه ایران و آمریکا در جریان مذاکرات اتمی و پس از آن باعث از بین رفتن یک تابوی چند دهه‌ای شده بود اما روی کار آمدن دولت ترامپ بار دیگر رویکرد ایالات متحده را در قبال تهران تغییر داد و سیاست‌های کاخ سفید را وارد فازی تهاجمی کرد.

ترامپ در طول کارزار انتخاباتی‌اش بارها از توافق اتمی تهران به عنوان بدترین توافق طول تاریخ آمریکا نام برد و وعده داد که در صورت رسیدن به ریاست جمهوری٬ این توافق را لغو خواهد کرد.

بازگشت ایران به باشگاه فروشندگان نفت را شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد تهران از توافق تلقی کرد و خرید هواپیما و نوسازی ناوگان هوایی هم وجه نمادینی از مزیت‌های این توافق برای ایران بودده است

به رغم گذشت نزدیک به ۹ ماه از زمان آغاز ریاست جمهوری ترامپ٬ هنوز توافق اتمی به قوت خود پا برجاست و آمریکا در گزارش‌های فصلی خود پایبندی جمهوری اسلامی به برجام را تایید کرده است. با این حال تحولات روزها و هفته‌های آتی می‌تواند تعیین کننده باشد و وضعیت این توافق را پیچیده‌تر سازد.
ترامپ پنجشنبه هفته گذشته با متهم کردن ایران به نقض «‌روح برجام» گفت که به زودی در ماه اکتبر همه شاهد اقدام دولت او در قبال برجام خواهند بود.

لحن هشدارگونه ترامپ درباره اقدام‌های بعدی آمریکا در قبال برجام احتمالا نشانه آن است که کاخ سفید در گزارش ماه اکتبر خود مدعی نقض روح برجام توسط جمهوری اسلامی خواهد شد. چنین ادعایی می‌تواند به مجموعه‌ای از تصمیم‌ها در ایالات متحده علیه تهران منجر شود.

نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل گفته که اگر کاخ سفید در گزارش خود بر نقض برجام توسط ایران تاکید کند در فاز بعدی نوبت کنگره خواهد بود تا در فرصتی ۶۰ روزه مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه ایران پیشنهاد دهد. او البته گفته که چنین اقدام‌هایی به معنی خروج آمریکا از برجام نخواهد بود

یارگیری از اروپایی‌ها

ادعای نقض روح برجام موضوعی نیست که فقط آمریکایی‌ها آن را دستاویز قرار دهند بلکه تهران هم دقیقا همین ادعا را علیه آمریکا به کار می‌برد و مقام‌های جمهوری اسلامی‌ می‌گویند که ایالات متحده با کارشکنی‌های پیاپی در روند اجرای این توافق باعث شده‌ که فرصت‌های تهران برای گشایش روابط اقتصادی خود با جهان خارج روز به روز کمتر شود.

حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران همین موضوع را در نشست روز شنبه ۲۵ شهریور خود با زیگفرید براک، رییس مجلس نمایندگان بلژیک مطرح کرد و خواهان آن شد که اتحادیه اروپا پیام قاطعی درباره برجام به آمریکایی‌ها بدهند.

او مرجعیت و اعلام نظر هر نهادی جز سازمان بین‌المللی انرژی اتمی درباره پایبندی ایران به برجام را رد کرد و گفت «تنها دستگاهی که می‌تواند اعلام کند که ایران به تعهدات خود بر برجام عمل کرده است، فقط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و جمهوری اسلامی ایران بر اساس گزارش‌های آژانس، به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند بوده است و انتظار داریم که طرف‌های مقابل نیز کاملاً به تعهدات خود در چارچوب این توافق پایبند باشند.»

انتظار می‌رود که روحانی در سخنرانی‌اش برای اعضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم موضوع توافق اتمی را برجسته کند و نسبت به آنچه مانع‌تراشی ایالات متحده می‌خواند موضع بگیرد.

فرصت‌هایی که آب رفت

دولت روحانی بسیار امیدوار بود که در پیامد اجرای توافق اتمی با موجی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی روبرو شود و بتواند بر کسری بودجه و کسادی اقتصادی مزمن تا حد زیادی غلبه کند اما حالا حتی بسیاری از کارشناسان اقتصادی حامی دولت هم اعتقاد دارند که اثرات توافق اتمی چندان بر سفره مردم حس نشده است.

بازگشت ایران به باشگاه فروشندگان نفت را شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد تهران از توافق تلقی کرد و خرید هواپیما و نوسازی ناوگان هوایی هم وجه نمادینی از مزیت‌های این توافق برای ایران بوده است. با این وجود هنوز سرمایه‌گذاری خارجی قابل اتکایی در پیامد برجام صورت نگرفته و بانک‌های اروپایی برای ورود به بازار ایران با احتیاط بسیار عمل می‌کنند و از این نگرانی دارند که آمریکا آنها را به دلیل حضور در ایران تحریم کند.
انتظارها از دولت اما به مراتب بیش از چنین دستاوردهایی بوده و مقام‌های دولتی خود در دامن زدن به این مطالبات نقش اساسی ایفا کردند. کارزار انتخاباتی روحانی بر دو پایه اساسی یعنی اهمیت استراتژیک برجام و ترس از پیروزی رقیب متکی بود.

حامیان دولت مدعی بودند که اگر روحانی فرصت در دست گرفتن دوباره سکان دولت را داشته باشد از این امکان برخوردار خواهد بود که مزیت‌های برجام برای ایران را به حداکثر برساند.

حالا اما ایالات متحده با ناسازگاری و ناخرسندی از عمل‌کرد جمهوری اسلامی در قبال برجام عملا در صدد به حداقل رساندن مزیت‌های تهران و هل دادن ایران به سوی خروج از برجام است.

گزارش ماه آینده کاخ سفید از این جهت مهم و تعیین کننده خواهد بود و نشان می‌دهد که آیا تهدیدهای آمریکا برای اعمال تحریم‌های جدید را باید جدی تلقی کرد یا این که جام برجام همچنان کج دار و مریز حفظ خواهد شد