هشدار هم‌زمان تهران و آنکارا و بغداد

زیتون- نازنین نامدار: هم‌زمان با نزدیک شدن به زمان برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق٬ کشورهای همسایه از جمله ایران و ترکیه در حال هشدار توام با تهدید نسبت به پیامدهای استقلال کردستان عراق هستند. دولت مرکزی عراق هم هم راستا با تهران و آنکارا اعلام کرده که برای مداخله نظامی در صورت به خشونت کشیده شدن رفراندوم آمادگی دارد.

مرزها بسته می‌شود
رفراندوم اقلیم کردستان عراق قرار است روز سه شنبه ( دوم مهر) انجام شود و از هم‌اکنون انتظار می‌رود که نتیجه این رفراندوم هر چه باشد بر معادلات منطقه‌ای تاثیری جدی و درازمدت بگذرد. ایران و ترکیه بیش از هر چیز نگران تبعات امنیتی هستند که رای آوردن رفراندوم کردستان به همراه خواهد داشت.

مقام‌های امنیتی تهران و آمریکا در ماه‌های اخیر دیدارهای متعددی داشته‌اند و قرار است که رجب‌طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه نیز روز ۱۲ مهرماه به تهران سفر کند تا درباره تحولات منطقه‌ای با مقام‌های جمهوری اسلامی گفتگو کند. دیدگاه ایران درباره رفراندوم روشن است و حکایت از مخالفت سرسختانه با هرگونه اقدام در جهت استقلال کردستان دارد.

کودتای ناکام سال گذشته در ترکیه هم باعث ظن بیشتر دولت مرکزی نسبت به کردها شد و هاهرمی بود که این کشور به بهانه آن اقدام به بازداشت بسیاری از فعالان و سیاستمداران کرد کند

اظهارت اخیر  علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران که در آن با زبانی تهدیدآمیز نسبت به پیامدهای رفراندوم کردستان واکنش نشان داده شده٬ گویای آن است که تنش‌ها در صورت رای آوردن رفراندوم تا چه اندازه رو به گسترش خواهد بود.

او گفته است که جدایی اقلیم کردستان از عراق به معنای «پایان یافتن» تمام توافق های نظامی و امنیتی دو طرفه و «مسدود شدن همه گذرگاه‌های مرزی» ایران با این اقلیم است. شمخانی تاکید کرده که این رفراندوم «وجاهت و اعتبار قانونی ندارد» و «به طور قطع آثار ضدامنیتی برای منطقه، عراق به ویژه اقلیم کردستان خواهد داشت».

شمخانی همچنین هشدار داده که شیوه مقابله ایران با گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی در اقلیم کردستان در صورت استقلال این منطقه تغییر خواهد کرد . تهدید او احتمالا به معنای سخت‌تر شدن مواضع تهران در قبال گروه‌های مسلح کرد است و خبر از رویکردی کاملا نظامی برای مقابله با آنها می‌دهد.

رد و بدل شدن آتش و درگیری‌های گاه و بیگاه میان نظامیان ایران و گروه‌های کرد مسلح البته طی سالهای اخیر جریان داشته است و ایران علیرغم اعتراض‌های مکرر مقام‌های اقلیم کردستان بارها بخشی از مناطق اقلیم را هم برای عقب‌راندن نیروهای مسلح کرد مورد حمله قرار داده‌ است. بر همین اساس انتظار می‌رود که رای آوردن رفراندوم استقلال کردستان می‌تواند به معنای شدیدتر شدن آتش درگیری‌هایی از این دست هم باشد.

ترس از سناریوی مشابه

موضع ترکیه نیز در قبال رفراندوم کردستان عراق به اندازه ایران سرسختانه است. رجب طیب اردوغان قرار است در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیرامون موضوع رفراندوم با حیدر عبادی نخست وزیر عراق گفتگو کند و انتظار می‌رود که این دیدار هم حاوی تاکید بر ضرورت جدا نشدن کردستان از عراق باشد.

اردوغان در آستانه این دیدار گفته که هدف دولت او و دولت عراق یکی است و آن هدف «تقسیم نشدن عراق است». موضوع رفراندوم استقلال کردستان تا آن اندازه برای آنکارا اهمیت دارد که قرار شده نشست امنیت ملی و کابینه زودتر از موعد مقرر در تاریخ جمعه ۳‍۱ شهریور برگزار شود و اردوغان گفته که ترکیه موضع نهایی خود را درباره رفراندوم اقلیم کردستان پس از این نشست اعلام خواهد کرد.

ترکیه نگران است که گروه‌های نظامی کرد در این کشور هم مسیر مشابهی را برای استقلال پیش بگیرند و حضور مسلحانه خود را به ویژه در شهرهای شرقی ترکیه افزایش دهند. آتش تنش میان دولت مرکزی و کردها از سال ۲۰۱۲ تاکنون مدام در حال افزایش بوده و تعداد زیادی از نظامیان ترک و شبه‌نظامیان کرد در این درگیری‌ها کشته شده‌اند.

مقام‌های اقلیم کردستان نه تنها از سوی کشورهای منطقه بلکه از سوی ایالات متحده هم تحت فشار بوده‌اند که رفراندوم را ملغی یا دست کم به تاخیر بیاندازند

در سال ۲۰۱۱ روندی از اصلاحات و فرایند آشتی برای کاهش تنش‌ها در ترکیه صورت گرفت و آموزش زبان کردی و رسمیت دادن به این زبان در ادارات و پخش برنامه‌های ۲۴ ساعته از شبکه‌های کردی از جمله این اصلاحات بود اما این روند بیش از یکسال دوام نیاورد و آتش درگیری‌ها دوباره بالا گرفت.

کودتای ناکام سال گذشته در ترکیه هم باعث ظن بیشتر دولت مرکزی نسبت به کردها شد و اهرمی بود که این کشور به بهانه آن اقدام به بازداشت بسیاری از فعالان و سیاستمداران کرد کند.

دادستانی ترکیه در (۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۵) مصونیت قضایی بیش از ۱۵۰ نفر از نمایندگان پارلمان که اغلب از حزب دموکراتیک خلقها بودند را لغو کرد و به دنبال آن بازداشت گسترده سران و اعضای حزب دموکراتیک خلقها آغاز شد و صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب مناطق دموکراتیک هم در۱۴ آبان ۱۳۹۵ بازداشت شد و از آن زمان در زندان به سر می‌برد.

گزینه جنگ روزی میز

دولت عراق نیز هم‌راستا با ایران و ترکیه برای مقام‌های اقلیم کردستان خط و نشان کشیده است که اگر بر ایده استقلال این منطقه اصرار داشته باشند باید در انتظار پیامدهای سخت آن هم باشند.

حیدر عبادی خطاب به مسوولان کردستان عراق گفته که «اگر شما قانون اساسی و مرزهای عراق و منطقه را به چالش بکشید، به معنی دعوتی عمومی به سایر کشورهای منطقه برای تجاوز به قلمرو عراق است که ابعاد آن، به طرزخطرناکی افزایش خواهد یافت.» او گزینه تهدید نظامی را هم روی میز گذاشته و گفته «اگر مردم عراق از طریق به کارگیری غیرقانونی خشونت مورد تهدید قرار بگیرند، مداخله نظامی خواهیم کرد.»

منظور وی این است که اگر مقام‌های کردستان در صورت رای آوردن رفراندوم برای استقلال این منطقه دست به عملیات نظامی بزنند با واکنش دولت مرکزی عراق روبرو خواهند شد.

مقام‌های اقلیم کردستان نه تنها از سوی کشورهای منطقه بلکه از سوی ایالات متحده هم تحت فشار بوده‌اند که رفراندوم را ملغی یا دست کم به تاخیر بیاندازند اما مسعود بارزانی، رییس اقلیم کردستان عراق در آخرین اظهارنظر خود گفته که مخالفت‌ها با همه‌پرسی را نمی‌پذیرد، چون مخالفان رفراندوم هیچ «پیشنهاد جایگزینی» نداده‌اند.

او نسبت به تهدیدهای دولت مرکزی عراق هم واکنش نشان داده و گفته که امیدوار است کردها ناچار نباشند بر سر مناطق مورد مناقشه‌ای مانند کرکوک بجنگند، اما اگر کسانی بخواهند در این مورد به اسلحه متوسل شوند، با آنها مقابله خواهند کرد.

مجموعه این تهدیدهای متقابل نشان می‌دهد که اگر رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق با رای «آری» روبرو شود٬ این نتیجه‌ای نخواهد بود که قدرت‌های همسایه آن را بپذیرند. عدم پذیرش نتیجه هم یعنی بالاگرفتن شعله‌های جنگ و قربانیان بیشتر از تمام طرف‌های درگیر.