مجازات قربانی‌ به جای مجرم

زیتون-‌مهدی تاجیک: طرح ضربتی جمع‌اوری کودکان کار و خیابان نه تنها با اعتراض‌های وسیعی از سوی حامیان حقوق کودک روبرو بوده است بلکه برخی از مقام‌های دولتی و نمایندگان مجلس هم نسبت به شیوه اجرای این طرح واکنش نشان داده‌اند. طبق گزارش‌ها طی یک هفته گذشته بیش از ۳۰۰ کودک کار از سطح خیابان‌ها جمع‌اوری شده‌اند و این روند کماکان ادامه دارد.

گزارش‌ها حاکی است که در این طرح کودکان ایرانی را به اورژانس اجتماعی می‌فرستند٬ کودکان پاکستانی را به اردوگاه ورامین و افغانستانی‌ها را هم به مرز می‌برند. علی ربیعی وزیر کار و امور اجتماعی پس از بالا گرفتن اعتراض‌ها نسبت به جمع‌اوری کودکان کار تایید کرده که اجرای این طرح با مشکلاتی همراه بوده است.

رفتن به سراغ ریشه‌ها
برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم بعد از انتشار گزارشها از شیوه بازداشت کودکان کار و مشکلاتی که به ویژه برای کودکان افغانستانی و پاکستانی به وجود آمده است خواهان توقف این طرح شده‌اند.

سلمان خدادادی از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس ضمن انتقاد از این طرح گفته که «دستگیری و بازداشت کودکان کار هیچ فایده‌ای ندارد و نمی‌توان از آن نتیجه‌ای گرفت. به جای اینگونه کارها باید راهکاری دقیق برای حل مشکل کودکان کار پیدا کرد.»

او گفته که نهادهای متولی باید به فکر حل ریشه‌ای مشکل باشند تا «خانواده‌ها مجبور نشوند کودکان خود را بر سر کاری بفرستند.» به باور وی کودکان کار باید «ساماندهی شوند و یا وضعیت مالی خانواده‌هایشان تامین شود تا شاهد وجود کودک کار در کشور نباشیم.»

حجت نظری عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر هم بر نکته مشابهی انگشت گذاشته و گفته «مشکل اصلی و زیربنایی فقر خانواده‌ها است و این کودکان تنها ابزاری برای بهره‌وری بیشتر هستند» به گفته وی « بعضی از این کودکان بی‌سرپرست هستند و باید برای آنها فکری جدی شود تا درگیر باندهای مافیایی نشوند.»
او از «سازمان بهزیستی و وزارت کار» به عنوان متولی اصلی تامین نیازهای اولیه کودکان کار و خانواده‌هایشان یاد کرده و «پاک کردن شهر از کودکان کار و متکدی» را صرفا پاک کردن صورت مساله دانسته است.
وضعیت پیچیده‌تر هم می‌شود
فعالان مدنی و حامیان حقوق کودکان هم از شیوه‌های متفاوت در تلاش برای متوقف کردن طرح بازداشت کودکان کار هستند. روز یکشنبه یک توفان توییتری تحت عنوان کودک دستگیر نشود با هدف توجه دادن به وضعیت این افراد شکل گرفت و در این کارزار مجازی از نهادهای مسوول مانند شهرداری٬ وزارت کار و سازمان تامین‌ اجتماعی خواسته شده بود که طرح ضربتی جمع‌آوری کودکان کار را هر چه سریع‌تر متوقف کنند.

مسوولیت نهایی طرح ضربتی دستگیری کودکان کار به عهده فرماندار تهران است که ریاست «قرارگاه جمع‌آوری کودکان کار و متکدی» را به عهده دارد

در همین حال نهادهای غیردولتی که در زمینه حقوق کودکان فعالیت می‌کنند هم نگرانی‌های خود از این طرح را با رسانه‌ها در میان گذاشته‌اند. طاهره پژوهش عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان در گفتگو با ایسنا اعلام کرده که برای انجام این طرح با هیچ سازمان غیردولتی هماهنگ نشده‌ است و این طرح غیرکارشناسی است. به گفته وی اجرای چنین طرح‌هایی جز آنکه آسیب‌های اجتماعی را گسترده‌تر می‌کند، هیچ نتیجه‌ای در کاهش و کنترل آسیب‌ها ندارد.

وی معتقد است که اجرای این طرح‌ها حتی می‌تواند به پیچیده‌تر و وخیم‌تر شدن شرایط کودکان کار نیز منجر شود و آنها را به سمت کارگاه‌های زیرزمینی و انجام‌ کارهای پرخطر وادارد.

تکرار یک چرخه معیوب
مسوولیت نهایی طرح ضربتی دستگیری کودکان کار به عهده فرماندار تهران است که ریاست «قرارگاه جمع‌آوری کودکان کار و متکدی» را به عهده دارد. او دستور داده که کمیته‌ای مشترک از عوامل اجرایی و سه نماینده تشکل‌های حوزه کودکان و اتباع بیگانه شکل گیرد تا درباره نحوه انجام طرح هماهنگی‌هایی انجام شود.

دستور او از نگاه فعالان حقوق کودک دیرهنگام است و به نظر می‌رسد که مقام‌های مسوول خواسته‌اند که فعالان مدنی را در عمل انجام شده قرار دهند و بعد آنها را به مشارکت بطلبند. حامیان اجرای طرح البته مدعی‌اند که جمع‌اوری کودکان کار تنها یک حلقه از زنجیره ساماندهی آنهاست و به بهبود شرایط زندگی این کودکان کمک خواهد کرد.

زهرا نجات بهرام عضو هیات رییسه شورای شهر تهران در مصاحبه‌ای با تاکید بر جنبه‌های مثبت این طرح گفته که «مکانیزم و شاخص‌های تفکیک کودک کار از متکدی در کمیته‌ای که تشکیل شده ایجاد شده تا کودکان کار از طریق مراکز فنی و حرفه‌ای آموزش دیده و خانواده‌هایشان مورد حمایت قرار گیرند.»

او همچنین گفته «پس از جذب کودکان از خط خیابان، آنها به مرکز غربالگری فرستاده می‌شوند و بعد از آن خانواده‌های آنها فراخوانده شده و از آنها تعهد گرفته می‌شود که کودکانشان مجددا به این حرفه بازنگردند و اگر کودکان اتباع بیگانه غیرمجاز باشند نیز مسیر دیگری برای آنها طی خواهد شد.»

فعالان مدنی و حامیان حقوق کودک نسبت به چنین اظهاراتی با تردید نگاه می‌کنند و دلیل تردید آنها هم وعده‌هایی است که پیش از این هم در هنگام اجرای طرح‌های مشابه داده ولی به آن عمل نشده‌ است. در نتیجه چرخه‌ معیوب کودکان کار مدام در حال تکرار بوده و طرح‌های ضربتی هم صرفا زخم‌های این کودکان و خانواده‌هایشان را عمیق‌تر کرده است.